حکمرانی دینی و تُجّار مَسکن!

فاش نیوز - دیری است که نقش محوریِ فرهنگ یعنی شفاف ترین آینه ی اخلاق و ارزش و اعتقاد؛ تحت تأثیر «محدودیتِ قدرتِ دولت و برتری نظام بازار آزاد» قرار گرفته است.

بحث درباره ی این مقوله، ایجاب می کند دو شیوه ی بسیار متفاوت را از هم متمایز سازیم:

«حکومت داریِ مبتنی بر اندیشه ی دینی(1)»؛

«دولت پاسدارِ شب و مبتنی برسرمایه داری سازمان یافته(2)»؛

باپرسه زنی در آشفته بازار مسکن و در همراهی با «افراد حیّ و حاضری که آن را تجربه می کنند،(3)» نکاتی تأمل برانگیز وصداهای گوش خراشی را می توان دید و شنید که با فرهنگ ایرانی اسلامی کاملا بیگانه اند!

از جمله صدای «فون هایک/ یکی از مهمترین نمایندگان موج تازه ی لیبرالیسم(4)» از گوشه وکنار این بازارِ زنجیر پاره کرده! به گوش می رسد.

  «هایک» بر آن است که:

اولا: «نظم موجود در جامعه حاصل طرحی عقلانی نیست»؛

 ثانیا: «تقاضای عدالت از بازار، عبث و [انتظاری بیجا] است»؛

در این جستار بر آنیم درحد وُسع! جنبه ای از نقش" نظم خودجوش در ایجاد تب و لرز" در بازار مسکن را نشان دهیم.  

مفروض است:

 پیامدهای رفتار عده ی معدودی «دلال مال اندوز» در بازار مسکن و هم کلام شدنِ آنها در رقابت برای انباشت ثروت! به صورتی غیرعلمی و به ناحق به پای حکمرانی دینی نوشته می شود.

الگو برداری از نظام اندیشه ی آشنا در «نظام لیبرال دنیوی (5)» حقیقت را وارونه می سازد و اشتباهی وحشتناک است!

 زیرا هیچ جامعه پژوه، درآن راه روش «مزیتی برای خوشبختی انسان نمی بیند!(6)»

هدف از نشان دادن مرز بین اندیشه و انگیزه ی نظم وارداتی، و حکمرانی دینی؛ دعوت به ارزیابی امور و قضاوت بر اساس اصل عدل و انصاف است.

زیرا برای نخستین بار در گفتمان سیاسی:

«قدرت دچار تغییری کیفی گردیده و حول محمل‌های زبان و زندگی روزمره استمرار می‌یابد (7)و طرز تلقی از حکمرانی دینی «برای مردمی که، آنان بر ایشان؛ حکم می رانند، دارای اهمیت است.(8)»

فرضیه:

الف: راه اندازی سیل خروشان گرانی وعبور از مفاهیم حلال و حرام شرعی درتجارت مسکن؛ بر خانواده یعنی «ضربه گیر مهم جامعه و مکان ایمن و محیط سرشار از جنب و جوش» تأثیر معنادار می گذارد.

ب: بنا بر نظر «فون هایک» دولت باید نسبت به ابتکارِ عملِ دلالا ن در مجاب کنندگی مشتریان و تحمیل قیمت دلبخواه! لال‌مونی بگیرد!

ج: پیروی از راهکار سرمایه داری غول آسای بدسگال، و غفلت ازمنابع اندیشه ی خویشتن! بازار را دچار تب و لرز ساخته و «نیاز به درمان‌ سیاسی ریشه‌ای دارد.(9)»

اگر پیش ازاین، فرهنگ، بسان «زنبور عسل که شیره ی گل های گوناگون را می مکد و عصاره ی آن ها را تلفیق می کند و مجموع را به صورت عسل بیرون می آورد؛(10)» کام ملتی متمدن را شیرین می کرد؛ اکنون درحال تبدیل شدن به نوعی تجارت زدگی! است.

 چنانکه مشهود است، نابسامانی در بازار به ویژه در بخش مسکن؛ اندیشه و انگیزه ی برخی از نوجوانان و جوانان را به جستجوی خوشبختی در ماورای بحار! متمایل ساخته است.

مهمترین علتِ " آن سوکشان با ناخوشان!" تقلیلِ جهان بینی مبتنی بر ادیان ابراهیمی(ع) به ایدئولوژی لیبرال می باشد؛ و این درحالی است که «عقل گرایی نو، تمدن غرب را در معرض نابودی قرارداد....»

بنا بر جهان بینی دینی «در طبایع انسان حس تعاون و همکاری برای کسب معاش سرشته است.(11)»

مطالعات دیرینه شناسی نیز با تأکید بر نوع دوستی و عقل فطری،بر همین امر گواهی می دهند، از جمله «گاست» نقل می کندکه «روزی سقراط، مردِ شهری! می گفت: من با  درختان صحرا کاری ندارم، کار من با مردم شهر است و بس!( طغیان توده ها، ص131)»

اکنون شهر یعنی «عالی ترین شکل سازمان اجتماعی و فضای مذاکره در باره ی امور اجتماعی و عمومی؛» چهره ی تازه ای یافته است....

در ایران معاصر و پس از دوران قاجار و «تأسیس دولت-ملتِ جدید ونوسازی آمرانه(12)» چرخ زندگی بر محور بازارمی چرخید.

 به همین دلیل؛ از میان سایرِعناصرِ شهر ساختی! مانند «جغرافیا، منابع معدنی، بندر،زیارتگاه، بازار و...؛(13)» کارویژه ی محوریّت، بازار را به «کانون ِ مذهبی و قطبِ آموزشیِ کلِ جامعه(14)» تبدیل کرده بود....

و بخش مسکن از این مفهوم سنتی، با برخورداری از پایداری و رشد معقول قیمت، برنامه ریزی برای آینده را تضمین می کرد.

اما این کارویژه، به موازات تغییر جهان، تحول یافت:

در امریکا،پس از دوران رکود و جنگ جهانی دوم «ساخت خانه های آپارتمانی رو به ازدیاد نهاد.»

در ایران، از اوایل دهه ی 1340 با رونق شهری و افزایش درآمدی، اجاره نشینی گریزناپذیر شد.

مواجهه ی ایرانیان با:

«زوال کشاورزی؛

  مهاجرت روستا به شهر؛

 تظاهر به مدرنیسم(15)»

...

حتی بر نوع نگرش مردمان برهستی و زمان! نیزتأثیر گذاشت. به قول «اریک فروم» «هستیِ انسان، مسئله ای است که باید حل کند و از آن گریزی ندارد.(16)»

 این هستی امروز تحت تأثیر زیاده طلبی بیمارگونه ی تعدادی اندک از افراد نوکیسه در بازار مسکن قراردارد؛ همان هایی که در حال ایجاد زلزله ای به بزرگی زلزله ی اخیر در ترکیه برای خانوارهای اجاره نشین اند!

همه ی خِرَد ورزان در حل مسئله ای که ارتباط تنگاتنگ با ضربه گیرِ مهم جامعه دارد؛ بر سر اولویت اول و نیازهای اساسی یعنی( خوراک، پوشاک، مسکن) اتفاق نظر دارند.

اما این معادله ی چند وجهی ولی ساده! حداقل به دو دلیل:

«خطای طراحی و خطای عمل کننده(17)»؛

«نقشه های شیطانی چند دلال مال اندوز»؛

در حال تبدیل شدن به کلافی سردرگم؛ برای حکمرانی دینی نیز می باشد.

یعنی این طرح و نقشه، به دست رسانه های نوپدید بهانه داده تا حال و روزِ کسانی که «تافلر» «خانه بدوشان جدید» توصیف کرده را به پای نظام نوپای جمهوری اسلامی بنویسند و بر طبل ناکارآمدی بکوبند.

بنا براین، آگاهی از معنا و مفهوم تغییر و تحول، و فهمِ پیامد پس لرزه های این زلزله! انتظار بجایی از رجال سیاسی و مدیران اجتماعی است!

بی تردید، عمل بر اساس اندیشه ی متعلق به نظام فکری لیبرال دنیوی و خدا حافظی و گذر از مفاهیم حلال و حرام شرعی در بازار مسکن، زمینه ساز نوعی فقر فرهنگی و اقتصادی در «نظام  جمعی مقدس با خوانش آبتر» خواهد شد.

بلحاظ نظری «چیزی که از قرن هجده مسئله ی اجتماعی خوانده شده، اکنون شاید بهتر و ساده تر باشد که فقر نامیده شود. فقر چیزی است بیش از محرومت، فقر یعنی حالت احتیاج دائم و بدبختی حاد.(آرنت؛ انقلاب،ص83)»

 هرگونه غفلت نظری و پژوهشی نسبت به چنین فقری، در عصر سرمایه و بازی بزرگ! جایگاهِ" جشنِ دوستی ها " را در برخی از خانوارهای ایرانی با "سردیِ جدایی ها" عوض خواهد کرد!!!

البته این جابجایی که با آموزه های دینی کاملا مغایرت دارد؛ صرفا بخشی از واقعیت خواهد بود نه همه ی آن....

نظم خود بخودی بازار مسکن از ظرفیت تبدیل شدن به «چالش گسترده و عمیق سیاسی/ فرهنگی و مهمترین مسئله ی کلیتِ نظام اجتماعی(18)» نیز برخوردار است....

در هر حال به قول «آرنت» «هیچ فکری منسوخ تر و بی فایده تر و خطرناک تر از فکر استفاده از وسایل سیاسی برای رهانیدن بشر از چنگال فقر نیست.»

و اندیشه ناورزی! برای این مسئله ی مهم اجتماعی! که با رفتار دلبخواهانه ی تعدادی اندک از تجار مسکن در تعیین قیمت! شدت می یابد؛ جامعه و فرهنگ را به تمام مصائب بزرگ در عصر سرمایه داریِ سازمان یافته ی بداندیش؛ مبتلا خواهد ساخت.

محل جستجوی پادزهر، منابع غنی و بی بدیل دانش فقه، است. همان بخش از علوم انسانی که بنا بر پژوهشِ عمیقِ زنده یاد «فیرحی» و تبیینِ علمیِ آن استاد فرهیخته ی دانشگاه تهران «تنها یا مهم ترین دانش در جامعه ی اسلامی است که وظیفه ی تنظیمِ عمل، و لاجرم عملِ سیاسی در زندگی مسلمانی را دارد.»

در همین زمینه و بنا بر بصیرتِ فقیه والا مقام «آیت الله طالقانی» هرگاه «وضع اقتصاد از اعتدال خارج می شود و خطر انهدام و نابسامانی نمایان می گردد، معمولا مردان عاقبت اندیش و اهل نظر به چاره جویی می افتندتا[با]تذکرخیرخواهانه و بیدار کردن و توجیه دادن ارباب قدرت به مسئولیت های اجتماعی، از سقوط و انهدام جلو گیری نمایند.( اسلام و مالکیت،ص12)»

این اندیشه ی پویا، برای پیشگیری از آسیب دیدن جامعه و فرهنگ ازتأثیر معنا دار مقتضیات زمان و «حرکات موج سوار(19)» کارامدترین راهکارهای آزموده شده را در بر دارد.

بی جهت نیست که دیرینه شناسان؛ همواره دستگاه فکر ایرانی اسلامی را به مثابه سرچشمه ی «همرفتاریِ همدلانه» و جلوگیری از دزدی و زور وکلاه برداری، ونشاندن لبخند بر لب محرومان... مورد ستایش و تحسین قرارداده اند!

اگر در کلان روال در حال وقوع؛ معدودی دلالِ خود خواه که ترسی از:

" آه؛ یا نفرینِ یک مظلوم! که به اشک جگر سوز می شوید / زچشم کودکش اندوه بی پناهی را "

 ندارند؛ و منطبق با آموزه های لیبرال دنیوی، رفتار می کنند؛ از نظرگاه تبیین علم اندیشه ها،  ربط چندانی با حکمرانی دینی، نمی تواند داشته باشد!

این تأکید نه برای ارائه ی تصویری تأثرانگیز از مسئله ی اجتماعی، و نه حمایتگریِ احساسی! بلکه با هدف «طرح موضوع در زمینه و چشم انداز واقعی آن» و ضرورت چاره اندیشی عاجل است!

زیرا تکنیک که بسان «گردونه ی بی مهار» با انقلاب صنعتیِ اول، حرکت خود را آغاز کرد اکنون با شتابی حیرت انگیز به اصول بنیادین در اندیشه اسلامی رسیده؛  و در نظر دارد حتی حکمرانی دینی را پیش پای انواع مشکلات ازجمله تجار مسکن ذبح کند!

و یا از روی این ابزار تحقق مقاصد دین «حفظ جان، مال، نسل، عقل و دین (20)» بگذرد!!!

«هایک» که «به خیر و نیکی اعتقاد ندارد و بشر را لااُبالی و اسرافکار می داند(21)» نظریه ی نظم خود بخودیِ بازار را برای نجات تمدن غرب ارائه کرد!

یکی از دلایل اشاره به نظم خود جوشِ هایکی!  تغییرِ پدیدار شناسانه در فضای سر پناه و آستانه ای است «که دنیای درونی صمیمیت را از دنیای بیرونی جدا می کند. (22)»

هرگونه کپی برداری غیر علمی از نظریه ی او وتعامل ابتکاریِ مبتنی بر چانه زنی و مجاب کنندگی! حتی بر حسن تعاون و همرفتاریِ همدلانه با نوع حکمرانی، نیز ممکن است تأثیر معنا دار بگذارد.

 هرتدبیر چاره اندیشانه برای  چیزی را که «فیرحی» «دانلودهای ناتمام ومداوم و تخلیه و ترمیم گسل ها و بد افزارها» نامیده، می تواند اعتماد خدشه دار شده را ترمیم کرده! و موجب شود تا اجاره نشینها نیز «نفسی به راحت کشند و به آینده ی بهتری امید بندند.»

نتیجه گیری

پس از آغاز بازی بزرگ و «عصر سرمایه» و قرائت های مختلف از فرهنگ و اقتصاد؛ «هایک» که به قدرت اندیشه؛ اعتقادی قوی داشت با مشاهده ی «خطر نابودی تمدن غرب» بر مسؤلیت رفتار فردی و کاهشِ وابستگی به «اقتدارِ دلخواهِ فرمانروا» تأکید کرد.

«نظمِ خود بخودی که از ماکیاولی ریشه می گیرد به افراد اجازه می دهد بنا به ابتکارِ خود تعامل کنند. نظم حاصل خلاقیت ذهن است و عاملی عینی وخارجی نیست....» پر واضح است که این تعاملِ ابتکاریِ دلبخواهانه در معدوی از بنگاه ها! دمار از روزگاراجاره نشینها در می آورد.

حال و روز این قشر ازشهروندان جامعه ی اسلامی، نشان می دهد که نظم خود انگیخته ی وارداتی که در آن «توزیع ثروت به مکانیسم بازار بستگی دارد؛» و مردم عادی در آن نقشی ندارند را «نمی توان عادلانه دانست.»

البته واکاوی چرایی و چگونگی تسری دیدگاهِ یک دارنده ی مدرک دکترای علوم سیاسی از دانشگاه وین؛ که قائل به حذفِ لفظِ عدالت اجتماعی از زبانِ سیاسی است، مجالی مناسب تر می طلبد؛ اما همین قدر اشاره کنیم که به نظر او:

  «عبارت عدالت اجتماعی بر خلاف نظر بسیاری از مردم، بیان شفقت آمیزِ حُسن نیت در باره ی مردم بی چاره و بی نوا نیست... و نمی توان دلیلی واقعی برای آن یافت.(لیبرالیسم و محافظه کاری، ج2ص93)»

رفتنِ برخی از تُجّارمَسکن بر این راه و روش! نشان می دهد که «انگار این میوه ی بی مزه ی سرمایه داری، کفّاره ی دوری جستن از خداوند است؛(23)» که اینچنین به مذاق آنها پُرمزه آمده وکام آنها را شیرین می کند. اللهُ اعلم!

اکنون آثار و پیامدهای فرایند اجاره نشینی که «می تواند تعادل قوا را در بین تولید کننده و مصرف کننده بشدت برهم بزند،» بصورتی غیر منصفانه  به حکمرانی دینی نسبت داده می شود؛ در حالی که این شیوه ی حکمرانی بنا بر استدلال و استنتاج علمیِ مرسوم در مباحثِ اندیشه ورزی، نباید متهم ردیف اول باشد....

هر چند، نسل نوظهور با نظاره ی وضعیت دلبخواهانه ی حاکم بر بازار مسکن؛ از:

 شاکله ی رفتاری «اعضای ارکستر معرکه آرای! (24)» در بهت وحیرت است؛

می بیند که «امروزه اهل سیاست، صرفا به مزایای بیرونی و جانبی آن می اندیشند(25)»؛

خبر دارد که چرا و چگونه در مواردی برخی افراد «ویژگی‌های فرهنگی خاص خود را قربانی کرده‌اند (26)»؛

 اما با آگاهی از منطق درونی و خاستگاه نظریه ی «هایک» و چرایی و چگونگی وحی مُنزَل شدن آن در اینجا! بنا بر قاعده ی " عدل و نَصَفت" حداقل در این فقره، ساحتِ  کلیتِ حکمرانی دینی را؛ از منافع رفیقان دزد و شریکان قافله! بدورمی داند.

ولی با این وجود در به اصطلاح «تضاد حیدری نعمتی» جاری در مهد فرهنگ و تمدن؛ از جستجوی پاسخ علمی برای این سؤال که چرا دولت بر پیامدهای این شیوه ی «سرمایه داری ماجراجو» چشمان خود را بسته است؟ باز نمی ایستد.

نسل جدید دراین کاوش! علاوه بر گنجینه ی عظیم فقه سیاسی( علم الحکومه) و اندیشه ورزان مسلمان؛ به سراغ «لوکاچ»  نیز می رود که معتقد بود «سرمایه داری، زندگی روحی انسان را تباه ساخته، (27)» زیرا در آن «زندگیِ معنوی را بازار سازمان دهی می کند... (28)»

و صدالبته از «مارش و استوکر» نیز نظر می خواهد. زیرا در روش و نظریه در علوم سیاسی صفحه ی 360 نگاشته اند:

«به علت وابستگی دموکراسی غربی به اقتصاد سرمایه داری! نفوذ زیاد تُجّار بر دولت، یک ضرورت ساختاری اجتناب ناپذیر بوده! و بر این اساس[حکمرانی] برای اینکه بتواند در موقعیت ثبات و تعادل سیاسی عمل نماید، خواسته های سرمایه داران باید ارضاء شود!»

راهکار کاربردی برای" افروختن آتش در اجاق کهن و این سو کشانِ اندیشه!" تا در سرزمین فرشته، شکوه قدسیِ ایرانیان شعله ور باشد، باید به زبان نسل جدید برایشان توضیح داد که چرا و چگونه این خواست خیال چربیدن بر خواستِ حکمرانی دینی را دارد!

البته نا گفته نماند که حرص و طمع نامحدود برای سود؛ به هیچ روی برابر با کلیّت تلاش برای انباشت سرمایه ی مادی نیست، زیرا «همراه با ظهور سرمایه داری عقلانی، کنشِ اجتماعی[نیز] شکلِ انجمنی به خود می گیرد که به روی محاسبه گری اقتصادی باز است.(29)»

اتفاقا مهمترین وجه تمایز شیوه ی حکمرانی دینی و تفاوت آن با انواع دیگر؛ درنگاه به جایگاه همین انجمن است و بخش عمده ای از مباحث فقه سیاسی را به خود اختصاص می دهد....

نظام لیبرال دنیوی بر توانایی و فردی در قدرت چانه زنی و مجاب کنندگی برای درخشش این انجمن تأکید دارد! اما ایراد کار اینجاست که انگیزه ی پولدار شدن نزد معدودی از دلالان، به تعبیر هایک «با زندگی شکارگری سازگارتر است! و در نتیجه غیرطبیعی و ساختگی و بیماری زا توصیف شده است.»

 سخن آخر

 دنباله روی از شیوه ی «سازمان دهی ِکسب سود در بنگاه؛ بسان نظام صنعتی» و گستردن چتر نظریه ی «هایک» بر فعالیت اقتصادی و بنگاهِ معاملات ملکی! ناخواسته یا نا دانسته چالش جدیدی برای حکمرانی دینی تدارک خواهد دید!

ضرورت توجه  به این نکته در نقشه نگاری از حکمرانی دینی؛ از این رو حائز اهمیت است که «نظام از دیدگاه مهندسی سیستم های سیاسی، کم تر قادر به ارتقای نرم افزاری مؤثر خود بوده است.» اگر ماشینی فرضی با چند موتور با نیرو محرکه ی متفاوت بخواهد کارکند و این کانون های قدرت مکمل هم نباشند و عکس همدیگر کارکنند؛ توان یکدیگر را محدود و خنثی خواهندکرد.

در اینصورت نظام سیاسی پر هزینه می شود «اما این هزینه ها نتیجه ی مؤثر ندارد، بلکه موجب افزایش مصرف و استهلاک انرژیِ هربخش برای ازکار انداختن بخش ها و نهادهای رقیب» و فراهم نمودن زمینه برای موج سواری در عرصه های مختلف سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی خواهدشد.

ب
ه راستی برای عده ای نوکیسه «ایده ی زنجیری، که خودشان هرگز تجربه نمی کنند! چه اهمیتی دارد؟...» بنابراین از رهگذر قیمت های لجام گیسخته، نمی گذارند صدای هایک خان! در بازار امروز مسکن درجمهوری اسلامی ایران؛ کم فروغ شود!!!

این امر، البته پس از چاره اندیشی، نیازمند طرح های پیمایشی و ارائه آمار و نمودار است.

پی نوشت: بدلیل تأکید برنقش نبوغ فردی و مجاب کنندگی در سودجویی؛ اصطلاح نگهبان شب را «لاسال»بصورتی تمسخرآمیز به دولت کلاسیک لیبرال اطلاق کرد. از حیث نظری، ارزش دولت؛ مانند کار بسیار پر اهمیتِ "آقا پلیس که شب بیداره" هنِگامی که زندگی منظم مردم در معرض تهدید قرار دارد، بیشتر نمایان می شود.
 

داود فیرحی؛ فقه و سیاست در ایران معاصر، تحول حکومت داری و فقه حکومت اسلامی

ویلفرید روریش؛سیاست به مثابه علم

الوین تافلر؛ شوک آینده

حسین بشیریه؛ تاریخ اندیشه های سیاسی در قرن بیستم، لیبرالیسم ومحافظه کاری،ج2

سیدعبدالعلی قوام؛ سیاستهای مقایسه ای

خوزه ارتگایی گاست؛ طغیان توده ها

 احمد خالقی دامغانی؛ قدرت، زبان، زندگی روزمره

مارش دیوید، استوکر جری؛روش و نظریه در علوم سیاسی

الیوت آنتونی، ترنر برایان؛ برداشت هایی در نظریه اجتماعی

 محمد علی اسلامی ندوشن؛ فرهنگ و شبه فرهنگ

عبدالرحمان ابن خلدون مقدمه، جلد اول و دوم

 جمشید بهنام؛ ایرانیان در اندیشه ی تجدد

 موریس دوورژه؛ بایسته های جامعه شناسی

 پرواند آبراهامیان؛ مردم در سیاست ایران

 محمدعلی همایون کاتوزیان؛ اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی

اریک فروم؛ انسان برای خویشتن

 آنتونی گیدنز؛  پیامدهای مدرنیت

 مایلز،استیون، مایلز مالکوم؛ شهرهای مصرفی

  فیلیپ اسمیت؛ درآمدی بر نظریه فرهنگ

داود فیرحی؛ فقه وسیاست درایران معاصر،فقه سیاسی و فقه مشروطه

موری فورسیت و دیگران؛ آثار بزرگ سیاسی سده ی بیستم

جان تاملینسون؛ جهانی شدن و فرهنگ

نیل پستمن؛ زندگی در عیش، مردن در خوشی

فرهنگ رجائی؛ اندیشه و اندیشه ورزی

حسین بشیریه؛ احیای علوم سیاسی، گفتاری در پیشه ی سیاستگری

ویجانیدرارائو، مایک والتون؛ فرهنگ و کنش عمومی

حسین بشیریه؛تاریخ اندیشه های سیاسی در قرن بیستم، جلد اول

دیدید لایون؛ پسامدرنیته

مالکوم واترز؛ جامعۀ سنتی جامعه مدرن

جانباز دکتر سیدمهدی حسینی