معادله چندمجهولی بحران سوریه

نسیم: بحران سوریه چیزی فراتر از یک معادله تک مجهولی است. بازیگران مختلفی در این زمین بازی و تلاش می‌کنند تا طرف مورد حمایت خود را به ایستگاه پیروزی برسانند. در این گزارش به بازخوانی برخی از مهم‌ترین وقایع سوریه در سال ۱۳۹۴ می‌پردازیم.

سقوط و آزادی شهر‌ها

آغازین روزهای سال ۹۴، در پایان اردیبهشت ماه شهر تاریخی تدمر یا پالمیرا به دست تروریست‌های داعش افتاد؛ شهری باستانی با میراثی چندهزار ساله که به میدان اعدام‌های تکفیری‌های فرقه البغدادی تبدیل شد. تدمر به معنای "درخت نخل" شهری باستانی در کشور سوریه است که در ۱۶۰ کیلومتری شهر حمص، و ۲۱۵ کیلومتری شمال شهر دمشق واقع شده ‌است. تاریخ بنای این شهر به سال ۲۷۴ میلادی توسط اورلیانوس، امپراتور روم باز می‌گردد.

 ارتش سوریه و نیروهای دفاع وطنی این کشور چندین روز تک سنگین تروریست‌های داعش مقاومت کردند، اما شهر تدمر از توابع استان حمص، در مرکز سوریه سقوط کرد.

منابع خبری در زمان سقوط شهر اعلام کردند که ارتش سوریه پس از خارج کردن بخش اعظم اهالی، از شهر تدمر عقب نشینی کرد. نیروهای ارتش سوریه پس از منتقل کردن اهالی شهر به مناطق امن، در دروازه‌های ورودی این شهر و محورهای مواصلاتی آن مستقر شده و تجمعات و مواضع داعش را به گلوله بستند.

یکی دیگر از مهم‌ترین وقایع سال گذشته، آزادسازی الزبدانی در ۴۵ کیلومتری شمالغرب دمشق است که به دلیل اهمیت ارتباطی خود مورد توجه تروریست‌ها قرار گرفت و به اشغال "جبهة النصره" و گروه‌های متحد آن درآمد.

نیروهای حزب‌الله لبنان به کمک نیروهای ارتش سوریه در جریان عملیاتی دو ماهه در ‌‌نهایت در شهریورماه موفق به پاکسازی کامل شهر الزبدانی وجود گروه‌های تروریستی شدند. نیروهای مقاومت و ارتش سوریه پس از بیرون راندن تروریست‌ها از شهر مشغول پاکسازی خانه‌به‌خانه شدند تا علاوه بر خنثی‌سازی بمب‌ها و می‌ن‌ها، از خالی بودن مناطق و ساختمان‌ها از باقی‌مانده تروریست‌ها اطمینان حاصل کنند.

شکستن محاصره چهارساله نبل و الزهرا نیز در روزهای میان بهمن‌ماه انجام شد. به گزارش خبرنگار نسیم آنلاین از استان حلب سوریه، رزمندگان جبهه مقاومت، شب ۱۳ بهمن موفق شدند در عملیاتی غافلگیرانه در شمال سوریه، محاصره ۴ساله شهرکهای شیعه نشین نبل و الزهرا در سوریه را بشکنند.

بنابر این گزارش، نیروهای جریان مقاومت در عملیاتی که از سحرگاه روز سیزدهم آغاز شد توانستند تمامی روستاهای مسیر خود تا الزهرا را پاکسازی و در ساعات پایانی شب گذشته وارد شهرک الزهرا شوند.

در این عملیات که باعث شد ۷۰ هزار نفر از ساکنان این دو شهرک از محاصره‌ای سخت و طولانی مدت تکفیری‌ها خارج شوند، مستشاران ایرانی، تیپ فاطمیون افغان‌ها، حزب الله و یگانهای دفاع وطنی و ارتش سوریه حضور مستقیم داشتند.

عروج سردار همدانی و سید اسرای لبنان

دیماه ۹۳، سردار محمدعلی الله دادی به همراه جمعی از نیروهای حزب‌ الله در قنیطره سوریه به شهادت رسیدند. کمتر از یکسال بعد در مهرماه سال گذشته، سردار حسین همدانی در حین ماموریت مستشاری در حومه شهر حلب در سوریه به شهادت رسید. شهادت این سردار ایرانی در رسانه‌های جهان بازتاب زیادی داشت زیرا وی ارشد‌ترین نظامی ایران بود که در جنگ سوریه به شهادت رسید.

یکی دیگر از چهره‌های مطرحی که سال گذشته به خیل عظیم شهدا پیوست، سمیر قنطار بود. خبرگزاری تسنیم، روز بعد از شهادت وی گزارش داد: جنگنده‌های رژیم صهیونیستی نیمه‌های شب گذشته (۲۸ دی ۱۳۹۴) یک ساختمان در شهر "جرمانا" در حومه جنوبی دمشق را بمباران کردند که در پی آن سمیر قنطار آزاده لبنانی و شماری از شهروندان سوری به شهادت رسیدند.

در این بمباران ساختمان مذکور به‌طور کامل تخریب و خسارتهای مالی زیادی به ساختمانهای مجاور آن وارد شد.

شاهدان عینی به خبرنگار تسنیم در دمشق گفتند که صداهای شلیک موشک را در اطراف شهر جرمانا به‌ویژه در محله "الحمصی" شنیده‌اند.

اهالی این منطقه گمان می‌کردند که منبع این خمپاره‌های موشکی از سوی گروههای تروریستی مستقر در غوطه شرقی دمشق است.

شهادت قنطارکه در سال ۲۰۰۸ پس از ۳ دهه اسارت در سرزمین‌های اشغالی به کشور خود بازکشته بود، با استقبال رژیم اشغلگر قدس مواجه شد. به گزارش رویترز، یوآو گالانت، وزیر مسکن و ساخت و ساز رژیم صهیونیستی یک روز بعد از شهادت قنطار به رادیو اسرائیل گفت اینکه افرادی مانند سمیر قنطار بخشی از این دنیا نیستند خبر خوبی است.

وزیر مسکن اسرائیل در پاسخ به این سوال که آیا این رژیم مسئول شهادت سردار لبنانی بوده است یا خیر گفت: من هیچ چیزی در ارتباط با این موضوع را رد یا تائید نمی‌کنم. دیگر مقامات اسرائیلی مانند سخنگوی ارتش رژیم صهیونیستی نیز حاضر به اظهار نظر درباره این موضوع نشدند.

ورود ارتش سرخ به شام

"ولادیمیر پوتین" رئیس‌جمهوری روسیه، ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۵ یا ۸ مهرماه سال گذشته، فرمان آغاز عملیات بمب‌افکن‌های روسی علیه مواضع تروریست‌ها را صادر کرد و فصل جدیدی در معادلات منطقه رقم زد؛ تحولی که تا امروز موافقان و مخالفان زیادی را به دنبال خود کشیده است.

با فرمان کرملین، جنگنده‌های سوخوی روسی راهی کشور بحران زده سوریه شدند و با بمباران مواضع تروریست‌ها به جهان خبر دادند که پوتین با درخواست "بشار اسد" موافقت کرده است. این روند ادامه داشت و خبر عملیات خلبان‌های روسی مکرر مخابره می‌شد. واشنگتن، لندن سپس پاریس و آنکارا در برابر این سلسه عملیات موضع منفی گرفته و اعلام کردند که مسکو در کنار بشار اسد ایستاده و بدون توجه به ماهیت گروه‌های مسلح مواضع آنان را بمباران می‌کند. ناتو نیز وارد نبرد میکروفون‌ها شد و "ینتس استولنبرگ" دبیرکل این پیمان به روسیه هشدار داد که وارد حریم هوایی آتلانتیک شمالی نشود.

در خلال یک هفته اول عملیات هوایی مسکو در سوریه، آنکارا دو مرتبه اعلام کرد که جنگنده‌های روسی حریم هوایی این کشور را نقض کرده‌اند و از آنجایی که ترکیه نیز عضوی از پیمان آتلانتیک شمالی محسوب می‌شود، این تشکل غربی نیز در این میدان پا گذاشت. روابط مسکو – آنکارا رو به بهبود می‌رفت اما انگار جنگ سوریه که بسیاری از معادلات منطقه را به هم زد از رابطه میان ترک‌ها و روس‌ها نتوانست بگذرد.

سقوط سوخوی روس و بحران مسکو – آنکارا

سوم آذرماه جنگنده سوخوی نیروی هوایی فدراسیون روسیه توسط هواپیمای جنگی ارتش ترکیه ساقط شد. روایت طرفین درگیر از این حادثه کاملا هنوز هم تفاوت دارد. کرملین مدعی است که سوخو ۲۴ در آسمان سوریه بوده و تهدیدی علیه ترکیه و حریم هوایی این محسوب نمی‌شده است. اما آنکارا می‌گوید این هواپیمای نظامی در حریم هوایی این کشور بوده و خلبانان ترک ۱۰ بار به پرنده متجاوز اخطار داده‌اند و پس از عدم کسب جواب، آن را منهدم کردند؛ روایتی که مورد تایید ناتو نیز قرار گرفته است.

عضویت ترکیه در ناتو، کار را برای روس‌ها مشکل کرد. تا جاییکه که تا امروز تنها جنگی که صورت گرفته است، جنگ کلمات بوده و تحریم‌های سیاسی و اقتصادی بوده است. ترکیه بمب‌افکن روس را منهدم و بعد از آن، خود را پشت سر پیمان "آتلانتیک شمالی" پنهان کرد. اردوان در موضع گیری‌های خود، از حق ترکیه برای دفاع از مرزهای خود صحبت کرد. اصل این حرف، مفهومی محترم و پذیرفته شده در نظام بین‌الملل است اما آنکارا از این مفهوم استفاده ابزاری می‌کرد و می‌کند زیرا در جبهه مقابل سوریه و نظام اسد قرار دارد. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که ناتو نیز در خصوص این عملیات و موضع‌گیری علیه روسیه، جانب احتیاط را رعایت می‌کرد و به نوعی، روی لبه تیغ راه می‌رفت.

گفگتوهای ناتمام و آتش بس نهایی

سال گذشته چندین مرتبه گفگتوهای صلح سوریه در نیویورک، ژنو و وین به شکست انجامید. آنگونه که مطالعه اخبار گفتگو‌ها نشان می‌دهد، کارشکنی کشورهایی مانند عربستان و ترکیه از طریق گروه‌های معارض و تعیین پیش شرط برای نشستن پای میز مذاکره گفتگوهای صلح سوریه را هر بار به بن بست کشانید که آخرین نمونه آن در بهمن ماه سال گذشته اتفاق افتاد. چند دور آتش بس شکننده نیز میان طرفین درگیری برقرار شد اما هیچکدام دوام زیادی نداشتند.

پس از فراز و فرودهای فراوان، کشته شدن چندین هزار غیرنظامی، آوارگی میلیون‌ها سوری و چند مرتبه شکست گفتگوهای صلح، روسیه و ایالات متحده به این نتیجه رسیدند که با برقراری یک آتش بس فراگیر گامی برای حل بحران بردارند. پیرو تصویب پیش نویس قطعنامه ۲۲۶۸ روسیه و آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل متحد، آتش بس فراگیر از بامداد شنبه در سوریه آغاز شد؛ آتش بسی که گروه‌های تروریستی داعش و جبهه‌ النصره (شاخه القاعده در سوریه) را شامل نشد.

خروج نیروهای روسیه از سوریه

آخرین روزهای اسفندماه، سخنگوی کاخ کرملین روسیه از صدور فرمان عقب‌نشینی بخشی از نیروهای روسیه از سوریه توسط پوتین خبر داد. خبر فرمان پوتین به سرعت در رسانه‌های جهان مخابره شد و سوالات زیادی را نیز در ذهن مخاطبان ایجاد کرد. اینکه چرا در این شرایط و با وجود تروریست‌هایی که تکه‌های مختلفی از خاک سوریه را در دست دارند، روسیه بخشی از نیروهای خود را از امروز (سه شنبه) خارج می‌کند. پوتین در گفتگوی تلفنی با "بشار اسد"، رئیس‌جمهوری سوریه را از تصمیم خود باخبر کرد.

"شعیب بهمن" کار‌شناس مسائل روسیه وقفقاز در گفتگویی که با نسیم آنلاین داشت، فرمان ولادیمیر پوتین را اینگونه تحلیل کرد:

رویکرد جدید پوتین و صدور دستور بازگشت بخشی از نیروهای روس از سوریه، مربوط به مذاکرات صلحی است که جریان دارد. با توجه به اینکه در دور قبلی مذاکرات صلح، معارضان سوری دلیل ترک میز مذاکره تداوم حملات هوایی روسیه اعلام کردند مسکو می‌خواهد این پیام را مخابره کند که اگر گروه‌های معارض پای میز مذاکرات و به گفتگو‌ها پایبند باشند، حملات هوایی نیز متوقف می‌شود.

روسیه از زمان آغاز عملیات ضد تروریسم در سوریه اعلام کرده بود که مدت طولانی در این کشور حضور نخواهند داشت. مسکو در آغاز این رشته عملیات، برای حضور نیروهای خود در سوریه یک بازه زمانی چهار ماهه تعریف کرد. رئیس‌جمهوری روسیه اعلام کرد که در جریان این سلسله عملیات به اهداف اولیه خود دست یافتند. از جمله اهداف آنان این بود که توازن قدرت را به نفع دولت تغییر دهند تا بتوانند پای میز مذاکره امتیاز بگیرند. اکنون، روس‌ها گام دوم را برداشته و تلاش می‌کنند تمرکزشان را روی فاز سیاسی بگذارند.

در متن خبری که در رسانه‌های روسی منتشر شد، پوتین دلیل عقب‌نشینی نیروهای این کشور از سوریه را "دسترسی به اهداف تعیین شده" عنوان کرده است. یکی از اهدافی که روس‌ها در بحران سوریه به دنبال آن بودند تهیه یک لیست واحد از گروه‌های تروریستی و جدا کردن آنان از گروه‌های مخالف بود.