سه شنبه 29 تير 1395 , 11:29
از اسطوره زدایی تا اسطوره سازی
سلطان احمدی- در ستایس فیلم ایستاده در غبار به مناسبت سالگرد ربوده شدن دیپلمات های ایرانی در لبنان
از اسطوره زدایی تا اسطوره سازی
رمضان تیرماه سال 95 مصادف با سالگرد ربوده شدن چهار دیپلمات ایرانی در لبنان در رمضان سال 61 است، که تاکنون سرنوشت آنان همچنان در هاله ای از غبار قرار دارد. طی 34 گذشته همواره افراد مختلف مسئول و غیرمسئول؛ آگاه و ناآگاه در مورد این پرونده اظهار نظر کرده اند و این روند پر فراز و نشیب همچنان ادامه دارد.
اکران همزمان فیلم ایستاده در غبار و سالگرد ربوده شدن این عزیزان فرصت مناسبی است تا به علت تأثیرگذاری تعیین کننده این فیلم در روشن شدن سرنوشت این عزیزان بپردازیم چرا ایستاده در غبار ستایش مخاطبین و جامعه منتقدین را بدست آورده و توانسته تحسین بسیاری را برانگیزد؟
این فیلم با عشق و علاقه به این کشور و مردم بردبار و سرافراز ایران و در خور شأن و جایگاه رفیع اسطورهای جنگ ساخته شده و مایه فخر و مباهات است. از همین منظر ایستاده در غبار بدیع و منحصر‌به‌فرد است. چرا که سهم پایداری از اسطوره های جنگ از خود بر جای گذاشته و تماشای اثر را برای هر مخاطب سینما، به تجربه ای متفاوت تبدیل کرده است و مایه اعتبار صاحب اثر شده است.
فیلم ایستاده در غبار از جنس دیگری است و حال و هوای خاصی فیلم نشانگر آن است که نیازی نیست وارد جریان اصلی سینما بشوی. مهدویان با این فیلم مسیر خودش را ساخته و شکی در آن نیست و این خیلی جرات می خواهد که داستانی را این چنین ساختار شکنانه روایت کنی. فیلم صحنه هایی از تاریخ جنگ را ورق می زند اما در سطح باقی نمی ماند و سرد و بی روح نیست و تجربه های زیباشناسی فیلم جوهر خاص خودش را نشان می دهد و شانه به شانه با هویت و شخصیت یک قهرمان اسطوره ای جلو می رود.
با توجه به مخاطب های امروزی سینما که خیلی پیچیده اند، دیانت و قداست قهرمان فیلم را به کسی تحمیل نمی کند و کسی نمی تواند او را به نفع خودش مصادره کند. هیچ شعار و کلمات قصار و گزینه گویی نمی بینی به نوعی اسطوره زدایی است اما به شکل رئال اسطوره سازی می کند. این فیلم تصورات قبلی شما را در مورد فیلم جنگی به چالش می کشد و شما را از بند فیلم های جنگی کلیشه ای آزاد می کند و نمونه الهام بخشی به ما ارائه می دهد که بر ذهن و احساس ما تاثیر گذار بوده ونماد امید و بهبودی و تازگی است و از همه مهمتر این فیلم نشان داد سینما متعلق به اقلیتی برگزیده نیست.
مهدویان توانسته روش های محافظه کارانه سینمای جنگی را که منجر به عکس العمل های عادی و بی خاصیت می شود را به چالش بکشد. اگر چه این فیلم سواد، کار بلدی و قدرت خلاقیت کارگردان جوانش را به رخ همه کشید، اما اگر نبود الهام از شخصیت اصلی فیلم هرگز نمی توانست به چنین قدر و مرتبه ای برسد. کارگردان در واقع از معنا به صورت رسیده است. هنر او حاصل ذوق حس زیبایی شناختی هنرمندانه اوست. تصاویر و قاب بندی های زیبایش روشن می کند که کارگردان کار دشواری در پیش داشته. ساخت چنین فیلم هایی کار ساده‌ای نیست و شما همواره مطمئن نخواهید بود که عکس العمل مخاطب چیست!
او باید اسطوره گمشده ای در تاریخ را که در پایان فیلم هم به همین موضوع اشاره می شود، صادقانه و شفاف و آشکار بدون محافظه کاری از دل تاریخ بیرون بکشد ،شخصیتی پای بند ارزش های ناب اخلاقی و مسئولی عملگرا را به تصویر می کشد که با حس مسئولیت شناسی شدید که می تواند نماد پیروزی معنویت بر نفس پرستی انسان ها باشد، اسطوره آیینه روح بشر است و تجلی حقایق انسانی که در طول تاریخ ادامه دارد.
این فیلم نشان داد چرا اسطوره های جنگ ما متفاوت بوده اند. آنچه که مسلم است کارگردان انگیزه درونی بسیار قوی داشته و این مهمترین عامل در ارائه کار های خلاق است. برای همین کارگردان توانسته یک کار متفاوت ارائه کند. خلاقیت بدون جرقه درونی غیر ممکن است. وسعت زاویه دیدی که کارگردان داشته نشانگر محققانه بودن جدی فیلم است که از منابع متعدد بدست آمده و ژرفای موضوع را مورد کاوش قرار داده. برای همین او توانسته چیزی را مشاهده کند که تازه و بی مانند است ودیگران نتواسته اند آن را ببینند. خلاقیت بدون جرقه درونی، الهام و ادراک غیر ممکن است زیبایی به طرز بسیار عالی جلوه حسی ایده و بازتابی از زیبایی است که متعلق به روح است.
از سوی دیگر پایان فیلم موجب می شود تا بیننده پس از ربوده شدن حاج احمد متوسلیان در لبنان چیز مهمی از سرنوشت او دستگیرش نشود. یعنی پاسخی که بتواند اقناع جویندگان حقیقت سرنوشت حاج احمد و همراهانش را در پی داشته باشد. بدون شک سرنوشت حاج احمد و همراهانش نیاز به واکاوی, رمز گشایی و حقیقت یابی دارد. اگر چه در پایان فیلم علامت سوال بزرگی در برابر ما قرار می گیرد اما سئوال اساسی این است چرا سرنوشت متوسلیان به عنوان یکی از قهرمان های آرمانی اسطوره ای در حماسه ملی ایرانیان همچنان در ابهام قرار دارد و همچنان در تاریخ گم شده مانده است؟!
علاوه بر این فیلم می تواند در راستای دیپلماسی عمومی قرار گیرد. دیپلماسی عمومی، افکار عمومی را هدف قرار می دهد و از لحاظ پیامدهای و نتایج، از همان اهمیت ارتباطات دیپلماتیک پنهان و سنتی برخوردار است و همین امر می تواند چشم اندازهای نوید بخش در زمینه معرفی حاج احمد و همراهان او به جهانیان باشد و زمینه کسب نتایج مطلوب برای اطلاع از سرنوشت متوسلیان و همراهانش را ترسیم کند و این به مراتب مطلوبتر از بیانیه های وزرات خارجه در سالگرد ربوده شدن این عزیزان است.
فیلم متفاوتی مانند ایستاده در غبار می تواند مردم کشورهای دیگر را با واقعیت ها و شخصیت ها و اسطوره های دفاع مقدس ما آشنا کند. و تصویر ذهنی را که توسط رسانه های غربی از ایران ساخته و پرداخته می شود تغییر دهد و نقش سینما در این تصویر سازی تاثیر گذار و مهم است. در شرایطی که روش های انگاره سازی و قدرت نرم با ظرافت و دقت تمام، توسط رسانه ها برای شکل دادن به افکار عمومی دنیا به کار گرفته می شود، پدر و مادر این عزیزان توفان غبار زندگیشان شد و با همین غبار از این دنیا چشم انتظار رفتند.
اما آیا غبار زندگی مادر احمد متوسلیان خواهد شکست و دگر بار آینه از غبار برون خواهد آمد و زرنگار خواهد شد؟ آیا مادر حاج احمد پس از همه این سالها می تواند غمش را، دردش را و رنج فقدان عزیزش را فراموش کند؟
امیدوارم که غبار غم برود و حال او و همه ما خوش شود
...
پس متوازن نبود .
متناقص بود .
خوبه که به حرف من رسیدی .
اعتراف به تحلیل غلط هم خوب است .
و این درس باشد که :
قبل از ؤژه پورشه سواری
و هیاهوی کاروان شادی
و تهران را به کارناوال جشن تبدیل کردن
از من مشورت می گرفتی که بدانی همه کشورها عراق لیبی و ...
اول عهد نامه نوشتن امتیاز نخودچی کیشمیش گرفتند
و تخلیه اطلاعاتی شدند .
و سرنگون شدند .