سیدمرتضی آوینی، هنرمندی متعهد و انقلابی

جمله دلنشین سید شهیدان اهل قلم همیشه در نظرم است. جمله‌ای که گفت: «ای شقایق‌های آتش گرفته! دل خونین ما شقایقی است که داغ شهادت شما را بر خود دارد. آیا آن روز نیز خواهد رسید که بلبلی دیگر در وصف ما سرود شهادت بسراید؟» صدای زیبای این شهید در گوش همگان است. جملاتی که می‌گوید تو را متصل می‌کند با شهدا و دوران جنگ تحمیلی. او نظر کرده‌ی خدا شد و در کنار شهدا منزل گزید.

شهید سید مرتضی آوینی از شهدای اهل قلم بود که زندگی او تا پیش از انقلاب سبک و سیاقی بسیار متفاوت داشت و پس از انقلاب شیوه دیگری را در پیش گرفت که به گفته بسیاری از آشنایان و نزدیکان او با زندگی قبل از انقلاب او تفاوت بسیار داشت. شهید آوینی کارگردان فیلم مستند و روزنامه‌نگار حوزه فرهنگی اهل ایران بود. در جوانی نقاشی می‌کرد و زندگی او همراه با هنر و ادبیات بود. به بهانه سالروز شهادت شهید سید مرتضی آوینی نگاهی به زندگی‌نامه او کرده و با شیوه زندگی و دیدگاه او در زمان‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی آشنا می‌شویم.

سید مرتضی ۲۰ مهر‌ماه ۱۳۲۶ در شهر ری به دنیا آمد. در سال ۱۳۳۳ کلاس اول دبستان را در خمین به پایان رساند. دو سال بعد به دلیل موقعیت شغلی پدر از خمین به زنجان رفتند. از آنجا که در زنجان مدرسه‌ای نبود بنابراین پدر وی مدرسه‌ای را دایر کرد و مرتضی توانست دوره ابتدایی را در آن مدرسه تمام کند. دبیرستان خود را هم در کرمان در رشته ریاضی پشت‌ سر گذاشت. آوینی خدمت سربازی خود را نیز در نیروی هوایی به پایان رساند و در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده هنرهای زیبا شد. او با مریم امینی (زاده ۱۳۳۶) ازدواج کرد.

شهید والامقام از کودکی با هنر اُنس داشت. شعر می‌سرود، داستان و مقاله می‌نوشت و نقاشی می‌کرد. تحصیلات دانشگاهی‌اش را نیز در رشته‌ای (معماری) به انجام رساند که به طبع هنری او سازگار بود. ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی معماری را کنار گذاشت و به اقتضای ضرورت‌های انقلاب به فیلمسازی پرداخت. مجموعه فیلم‌های مستند تلویزیونی او درباره جنگ ایران و عراق با نام «روایت فتح» شناخته‌ شده‌ است.

او که در آغاز خود را «کامران آوینی» معرفی می‌کرد، به اشعار فروغ فرخزاد، احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث علاقه داشت. به ظاهر خود می‌رسید، کراوات می‌زد، و به فلسفه غرب علاقه‌مند بود. آوینی بعدها با اندیشه‌های امام روح‌الله خمینی آشنا شد و در سالیان بعد به یک انقلابی بدل شد و مسیر زندگی خود را تغییر داد و در سال ۱۳۵۸ وارد جهاد سازندگی شد و پس از زمان کوتاهی به فیلمسازی روی آورد.

همسرش می‌گفت: چند سال از انقلاب گذشته بود که مرتضی سیگارش را ترک کرد. دلیلی که برای این کار ذکر کرد این بود که «آقا امام زمان (عج) در همه حال ناظر بر اعمال و رفتار ما هستند؛ در این صورت من چطور می‌توانم در حضور ایشان سیگار بکشم؟ این‌گونه بود که دیگر هرگز لب به سیگار نزد...».

شهید سید مرتضی آوینی روز جمعه بیستم فروردین‌ماه ۱۳۷۲ هنگامی که به همراه گروهی برای تولید مجموعه‌ای جدید از «روایت فتح» به فکه،‌ منطقه‌ عملیاتی والفجر مقدماتی رفته بود بر اثر انفجار مین به شهادت رسید.

هرچند که فیلم‌های «روایت فتح» تا آن زمان در میان مردم مشهور بود، اما تا آن زمان کسی نمی‌دانست که سازنده آن‌ها کیست؛ چراکه در روایت فتح و نه در هیچ‌کدام از فیلم‌هایی که او کارگردانی و تدوین کرده بود، نام عوامل عنوان نمی‌شد و آوینی به تصمیم خود وفادار مانده بود. شهید مرتضی آوینی تصمیم گرفته بود که دیگر چیزی که حدیث نفس باشد ننویسد و دیگر از خودش سخنی به بیان نیاورد.