زندگی یک اسیر مسیحیِ ایرانی در جنگ تحمیلی

«ادوارد» روایتی از زندگی یک اسیر مسیحی ایرانی در جنگ تحمیلی است که در دوران اسارت به عضویت سازمان مجاهدین درمی‌آید و روزگار جدیدی را با منافقین از سر می‌گذراند؛ روزگاری که 12 سال بیشتر تداوم نیافت و او از سازمان برید. این مستند پرتره‌ای از شخصیت ادوارد است که بخش‌هایی از آن نیز به دوران حضور او در سازمان مجاهدین اختصاص دارد. این مستند که از تولیدات مرکز مستند سوره حوزه هنری است و سال گذشته جایزه ویژه شبکه مستند جشنواره حقیقت را به دست آورده بود، در قالب برنامه سینما روایت و با حضور عباس سلیمی‌نمین، محمدتقی فهیم و محمدباقر شاهین، کارگردان اثر مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
 

کمرنگ بودن نقش پژوهش در مستند «ادوارد»
عباس سلیمی‌نمین، مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در این نشست با تقدیر از محمدباقر شاهین برای ساخت این اثر و پرداختن به بخشی از تاریخ معاصر، در ارتباط با مستند «ادوارد» گفت: اما نکته‌ای که درباره این مستند می‌خواهم بگویم آن است که این سوژه دارای ظرفیت چندانی برای پرداختن به همه ابعاد سازمان منافقین نیست. نکته دیگری که در ارتباط با این اثر با آن مواجه هستیم، کمرنگ بودن نقش پژوهش در آن است. یعنی انتظار می‌رفت که سازندگان با مطالعه در این حوزه، در اثر خود علاوه بر روایت سرگذشت زندگی شخصی ادوارد، اطلاعاتی را نیز درباره سازمان منافقین ارائه می‌کردند و از این طریق سازندگان می‌توانستند به آنچه از ساخت این اثر به دنبال آن بودند، نزدیک‌تر شوند.
 

اوج خشونت منافقین در مواجهه با چهره‌های جدا شده
سلیمی‌نمین در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به ابعاد مختلفی که سازمان منافقین داشته و لزوم شناخت این ابعاد، اظهار کرد: کتاب‌های مختلفی درباره سازمان منافقین از سوی افراد جدا شده از این سازمان در خارج از کشور منتشر شده است که با خواندن آن شما می‌توانید به ابعاد مختلف و رویکرد ضدانسانی این سازمان پی ببرید. سازمانی که انسان‌ها را از درون تهی می‌کند و البته ادوارد هم در این مستند بخشی از این موضوعات را بازگو می‌کند ولی نکته این است که او اساسا فرد مهمی در سازمان منافقین نبوده به همین خاطر پس از جدایی نیز مورد توجه افراد رده بالای سازمان قرار نمی‌گیرد اما اگر شما همین رفتار را با رفتاری که سازمان منافقین پس از جدایی علی زرکش کرد، مقایسه کنید، متوجه اوج خشونت این سازمان می‌شوید.
 

ادوارد درباره منافقین نیست
محمدتقی فهیم، منتقد سینما دیگر چهره‌ای بود که در ادامه این نشست به نقد و بررسی مستند ادوارد پرداخت. فهیم با اشاره به پیچیده بودن موضوع منافقین گفت: ما با تشکیلات مخوفی روبه‌رو هستیم که آسیب‌های بسیاری را به جوانان این مملکت وارد کرده و نمی‌توان از یک اثر انتظار داشت به همه ابعاد این سازمان بپردازد. باید به این نکته نیز اشاره کنم که به نظرم اساسا این فیلم درباره سازمان منافقین نیست، در واقع متاسفانه اینگونه نیست، چرا که هر جای دیگری در دنیا اگر با چنین تشکیلاتی طرف بودند که چند هزار نفر از مردم یک کشور را ترور کرده بود، بدون شک آثار متعددی برای معرفی ماهیت واقعی آن تولید می‌شد. فهیم در ادامه با اشاره به آثاری که در این سال‌ها درباره منافقین در سینمای ایران تولید شده است، اظهار کرد: متاسفانه آثاری که در همین چند سال اخیر در ارتباط با سازمان منافقین تولید شده نیز اغلب آثار ضعیفی بودند که نتوانستند در رویکرد دراماتیک خود قوی ظاهر شوند. در حوزه مستند نیز وضعیت به همین شکل است و اگر بخواهیم بهترین اثر تولیدشده در این حوزه درباره سازمان منافقین را انتخاب کنیم، باید به مستند «فیلم ناتمامی برای دخترم سمیه» اشاره کنیم.
 

مستندساز نتوانسته به سوژه‌اش جهت دهد
سلیمی‌نمین در ادامه این نشست با اشاره به اینکه این سوژه می‌تواند برای نسل امروز جذاب باشد، گفت: ما در دورانی زندگی می‌کنیم که اگر بخواهیم حجم بالایی از اطلاعات سیاسی را در یک اثر هنری به جوانان‌مان منتقل کنیم، قبول نمی‌کنند و به اصطلاح پس می‌زنند. من فکر می‌کنم نوع ورود به این قضیه خوب است و استفاده از موضوعاتی مثل موسیقی یا آواز خواندن شخصیت اصلی که در فیلم شاهد آن هستیم، کمی می‌تواند فضای ناشی از سیاسی شدن موضوع را تلطیف کند اما مشکل این است که مستندساز نمی‌تواند نسبت به این سوژه خوب، جهت‌دهی کند تا از طریق این سوژه انتقال پیام را انجام دهد.
 

برخی جریانات داخلی به دنبال تطهیر چهره منافقین هستند
این کارشناس تاریخ با اشاره به تلاش‌های اخیر برخی جریانات داخلی برای تطهیر چهره سازمان منافقین، گفت: دلیل تاکید من بر این موضوع این است که در چند سال اخیر جریاناتی در داخل کشور تلاش می‌کنند جنایت‌های سازمان منافقین را تطهیر کنند و این سازمان را مظلوم نشان دهند. من در این مدت اخیر مقالاتی را در برخی مجلات داخلی دیدم که می‌خواهند آرام آرام سازمان منافقین را تبرئه کنند و آنها را افرادی نشان دهند که از سر ناچاری دست به سلاح بردند در حالی که همه مقالات نوشته شده توسط اعضای بریده از مجاهدین خلق در خارج از کشور نشان می‌دهد این سازمان از ابتدای پیروزی انقلاب اعضای خود را به طرف ایجاد تنفر از انقلاب اسلامی سوق می‌دهد تا روزی آنها را مجبور کند علیه این نظام، اسلحه به دست بگیرند.
 

از زاویه انسانی به ادوارد نگاه کردیم  نه سیاسی
محمدباقر شاهین، کارگردان این اثر در ادامه برنامه در پاسخ به نقدهای مطرح شده به مستند «ادوارد» گفت: من با سوژه‌ای طرف بودم که حتی یک فریم آرشیوی از او موجود نبود و من باید روایتی از 52 سال زندگی این فرد را بدون حتی یک فریم آرشیو روایت می‌کردم. این بزرگ‌ترین چالشی بود که با آن روبه‌رو بودم تا بتوانم همه ابعاد شخصیتی او را آنگونه که مدنظرم بود، به تصویر بکشم. نمی‌خواهم ارزش مستندهای سیاسی را پایین بیاورم ولی من مستندساز سیاسی نیستم و ادعایی هم ندارم که فیلم من درباره مجاهدین خلق است، بلکه ارتباط سوژه با مجاهدین خلق تنها بخشی از مستند من است.
وی با اشاره به این نقد که ادوارد نقش مهمی در سازمان منافقین نداشته نیز اظهار کرد: شما در هر اداره‌ای که وارد شوید، می‌توانید این نکته را ببینید که ممکن است آبدارچی یک اداره از مشاور رئیس آن مجموعه، اشراف بیشتری نسبت به شرایط و ویژگی‌های آن اداره داشته باشد و این سوژه را نیز می‌توان از همین زاویه نگاه کرد. او در ادامه خاطرنشان کرد: دوست دارم برای نسل جوان که خودم نیز جزئی از آنها هستم، فیلم بسازم. با همین نگاه و شناختی که از نسل خودم دارم سعی کردم به نحوی قصه ادوارد را روایت کنم که نسل جوان بتواند بیشتر به شخصیت او نزدیک شود. علاوه بر این قرار نیست ما همه سوالات مخاطب را که شاید در یک سریال 50 قسمتی هم نمی‌شود به آن پاسخ داد در یک مستند 70دقیقه‌ای پاسخ دهیم، بلکه همه تلاش ما بر این بود که برای مخاطبی که از سازمان مجاهدین خلق اطلاعی ندارد، سوال ایجاد کنیم.

*وطن امروز