وقتی «تقی مرده» سقوط کرد

در عملیات والفجر ۵، نیروهای رزمنده از منطقه ۷ یعنی قرارگاه سپاه هفتم (فتح) بودند. این عملیات در تاریخ ۱۳۶۲/۱۱/۲۷ با رمز یا زهرا (س) در منطقه عمومی چنگوله آغاز شد.

در این عملیات، سه تیپ امیرالمؤمنین (ع) متشکل از نیروهای ایلام و تیپ انصارالحسین (ع) متشکل از نیروهای همدان و تیپ نبی اکرم (ص) متشکل از نیروهای باختران شرکت داشتند.

تشریح منطقه عملیات (محور عمومی چنگوله)

زمین‌های منطقه عملیاتی از نوع تپه ماهورهای (رملی خاکی شنی) پراکنده بود که دارای ارتفاعات مسطح و پست زیادی می‌باشد. بلندترین ارتفاع منطقه ۳۳۲ متر است. رودخانه‌های منطقه عبارت است از رودخانه‌های دارشله غار، تقی مرده، چنگوله، بلیغان، آزادخان کشته، عرب کشته و وحید.
 

رودخانه چنگوله در فصل عملیات حدود یک متر آب داشت و حدود دو کیلومتر که از مرز دور می‌شود عرض آن به سه چهار کیلومتر می‌رسد و در نهایت به دجله منتهی می‌شود. این رودخانه از ارتفاعات اناران در ایلام سرچشمه می‌گیرد و آب رودخانه دارای گوگرد است. بعد از بارندگی شدید آب رودخانه‌ها بالا می‌آِید و منطقه تقریباً شبیه به یک باطلاق می‌شود و برای دشمن وضعیت بدی ایجاد می‌گردد. بین تپه ماهورها، تنگه‌های زیادی وجود دارد و همچنین روی هر تپه و ارتفاع، شیارهای زیادی است که عمود بر دشت پشت ارتفاعات است و کلاً چهار شیار اساسی از جریان رودخانه‌های چنگوله، آزادخانه کشته، تقی مرده و عرب کشته در منطقه به‌وجود آمده است.

اهداف عملیات

الف) هدف اصلی عملیات والفجر ۵، فریب دشمن بود که پی نبرد محل عملیات اصلی کجاست ولی از آنجایی که دشمن هیچ نیرویی از طرف پایین نیاورد و حتی یک هواپیما در منطقه پرواز نداد و نیروی خیلی زیادی برای تک‌هایش استفاده نکرد، گویا در این رابطه آگاه بود.

ب) هدف دیگر گرفتن ارتفاعات مرزی از دشمن و راندن دشمن به سمت دشت بود تا ضمن آزادسازی سرزمین‌های خودی، دشمن هم مجبور باشد نیروی بیشتری برای پدافند به کار گیرد و از موضع تسلط به موضع ضعف تبدیل شود و در نتیجه راه پیشروی‌های آتی برای سقوط صدام هموار گردد.

ج) هدف دیگر بلااستفاده ساختن بخشی از جاده مهم بدره طیب و پل روی آن، بود.

د) آزادسازی ارتفاعات چغاعسگر، عباس عظیم، پیرولی، تقی مرده و کوه تونل (هانی تکلّو؛ هانی تکلّو از شهدای خودی بر روی کوه تونل بوده است) یکی دیگر از اهداف بود که پس از انجام شناسایی ارتفاعات ۲۰۷ متری آزادخان کشته و ۲۳۰ متری زعفرانی هم به آن اضافه شد.

استعداد دشمن

تیپ ۴ گارد مرزی، ۲ گردان کماندو مستقر در عباس عظیم و چنگوله، ۲ گروهان تانک، یک گردان توپخانه، یک آتشبار ۱۳۰، ۲ آتشبار ۱۲۲ میلی‌متری و یک آتشبار ۱۵۲ و تعدادی نیروی جیش‌الشعبی.

دشمن از نظر امکانات مسلح به دوربین‌های دید در شب قوی و رادار بسیار پیشرفته رازیت بود.

نیروهای احتیاط دشمن

احتیاط این منطقه با تیپ ۴ پیاده بود و تیپ ۵۰ زرهی را برای اینکه در احتیاط منطقه قرار دهند از مندلی به عقب کشیده و به سمت بدره می‌آوردند ولی به دلیل اینکه عملیات شروع شد، دیگر این تیپ را به بدره نبردند و به همان منطقه قبلی بازگرداندند.

مواضع توپخانه دشمن

توپخانه دشمن در سه منقطه آل یاسین، منطقه عمومی قلعه و منطقه شیخ احمد پراکنده بود. همچنین دو الی سه واحد، مینی کاتیوشا و کاتیوشا داشتند.

طرح مانور

طرح اولیه مانور مبتنی بر این بود که ارتفاعات تقی مرده، پیرولی، کوه تونل، چغاعسگر و عباس عظیم و جاده بدره طیب و پل روی این جاده گرفته شود که ضمن شناسایی متوجه شدند که باید برای گرفتن جاپایی که دشمن از آن می‌تواند برای پاتک استفاده کند، ارتفاعات آزادخان کشته و ۲۳۰ را هم به طرح بیافزایند که آزادسازی آن به تیپ احتیاط امیرالمؤمنین (ع) واگذار شد.

یگان‌های عمل‌کننده

یگان‌های عمل‌کننده تیپ نبی اکرم (ص) شامل ۳ گردان، تیپ انصارالحسین (ع) شامل ۵ گردان و تیپ امیرالمؤمنین (ع) شامل ۵ گردان از سپاه بودند و دو آتشبار ۱۳۰، یک آتشبار ۱۵۵، یک آتشبار ۱۰۵، دو قبضه کاتیوشا که از ارتش به سپاه هفتم مأمور شده بود.

تیپ امیرالمؤمنین (ع) سه دستگاه تانک داشت که در این عملیات موفق به استفاده از آنها نشد.

نیروی زرهی با استعداد یک گروهان که از تیپ زرهی ۲۰ رمضان مأمور شده بود به استعداد ۹ تانک و یک نفربر پی ام پی در این عملیات شرکت کرد. لشگر قدس باختران هم به عنوان احتیاط منطقه در نظر گرفته شد.

شرح عملیات

عملیات یک مرحله داشت که قرار بود طبق طرح مانور در یک شب انجام شود اما چون نیروهای تیپ نبی اکرم (ص) در شب اول در دو محور به کمین دشمن برخورد کردند عملیات این تیپ شب بعد انجام شد.

در شب اول در ساعت ۲۳:۵۵ تاریخ ۱۳۶۲/۱۱/۲۶ و شب دوم در ساعت ۳:۳۷ صبح ۱۳۶۲/۱۱/۲۸ عملیات آغاز گردید.

در شب اول ساعت ۲۱ ابتدا تیپ امیرالمؤمنین (ع) عمل کرد و سپس یکی از گردان‌های تیپ نبی اکرم (ص) با کمین برخورد کرد و بعد از آن یک گردان از تیپ انصارالحسین (ع) در ارتفاع تقی مرده درگیر شد. در ساعت ۰:۰۹ بامداد ۱۳۶۲/۱۱/۲۷، تیپ انصارالحسین (ع) کاملاً درگیر شد و دقایقی بعد دشمن محاصره شد و حدود یک ساعت بعد تقی مرده سقوط کرد، فتح تقی مرده تا هنگام صبح، به طول انجامید.

از طرفی تیپ امیرالمؤمنین (ع) نیز به اهدافش دست یافت و نیروهای خودی در دو ساعت اول پس از اعلام رمز به اهداف خود دست یافته بودند به غیر از تیپ نبی اکرم (ص) که به دلیل برخورد با کمین، عملیاتش به شب بعد موکول گردید. و در شب دوم ساعت ۲:۱۰ بامداد، نیروهای تیپ نبی اکرم (ص) به پای هدف رسیدند و ساعت ۳:۳۷ رمز به ایشان داده شد و تا حدود ساعت ۶ صبح اهداف کاملاً تأمین گردید.

نتایج عملیات

عملیات تقریباً صددرصد موفق بود. وسعت منطقه آزادشده ۱۵۰ کیلومترمربع بود که بخشی از خاک عراق را هم در بر می‌گرفت و مناطق مهم آزادشده، ارتفاعات ۲۳۰ آزادخان کشته، پیرولی، تقی مرده، کوه تونل، قصیل (هانی تکلّو)، عباس عظیم و چغاعسگر و چند ارتفاع کوچک به ارتفاعات ۱۸۳، ۲۲۳، ۱۹۰، ۱۵۰، ۱۷۵، ۲۲۰، ۱۵۵، ۱۶۳، ۲۰۷، ۲۳۰ و رودخانه‌های بلیغان شرفه و چنگوله بودند.

غنائم بدست آمده شامل خودروی سبک و سنگین، خمپاره‌انداز، بی‌سیم، رادار قوی رازیت، تیربار سنگین، تعدادی آیفا، مقادیر زیادی سلاح انفرادی و چند انبار مهمات سالم، تعدادی توپ ضدهوایی و دوربین دید در شب قوی بود.

تعداد اسرای دشمن حدود ۲۷۰ نفر و انهدامی دشمن تعداد زیادی خودرو و تعدادی آتشبار، دو هلی‌کوپتر، تعدادی تانک (حدأقل ۱۸)، چندین انبار مهمات دشمن (حدأکثر ۳) و توپخانه بود.

عوامل موفقیت

شناسایی دقیق، سرعت عمل، غافلگیری، استفاده از راهکارهای مناسب و دور زدن دشمن، انتخاب شبی کاملاً نورانی برای حمله که تا به حال در بین نیروها رسم نبوده است، استفاده از باسیم در مقیاس گسترده به طوری که رزمندگان همزمان با پیشروی، با حمل حلقه‌های سیم هجومی و باز کردن آنها عملاً ارتباط تلفنی صحرائی را تا دورترین نقطه با نفر فرماندهی حفظ می‌کردند؛ ضمناً این سیم‌ها علامتی برای راهیابی گمشدگان و دستگاه‌های مهندسی برای راهسازی بود.