عملیات خیبر و مجنون کردن بعثی‌ها در جزایر

«خیبر» نام یکی از عملیات‌های تهاجمی نیرو‌های مسلح ایران در جریان جنگ ایران و عراق در آستانه سال ۶۳ بود، که روز سوم اسفند ۶۲ آغاز شد و تا اواخر اسفند به طول کشید. به دنبال عملیات‌های والفجر ۴ و والفجر ۵ در جنوب عراق، رزمندگان ایرانی توانستند جبهه جدیدی را در نیزار‌های هویزه باز کنند. حدود ۲۵۰هزار رزمنده از این محل به بیابان‌های عراق راه یافتند. پس از آن، نیرو‌های زرهی عراقی که با نیرو‌های ایرانی برابری می‌کرد، آماده رسیدن جبهه مقابل بودند. در این برهه از جنگ، نیروی هوایی ایران، به علت تحریم‌ها و نبود قطعات یدکی، قادر به پشتیبانی هوایی از نیرو‌های پیاده نبود و این مسئله نیروهای ما را تا حد زیادی آسیب‌پذیر کرده بود.

عملیاتی با رمز «یا رسول الله»

هدایت و فرماندهی عملیات خیبر بر عهده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) بود. دو قرارگاه اصلی (کربلا و نجف) و پنج قرارگاه فرعی (نصر، حنین، بدر، حدید و فتح) تحت امر قرارگاه مرکزی بودند». عملیات خیبر در ساعت 21:30 روز سوم اسفند 62 با رمز یا رسول الله آغاز شد. در مرحله اول نیرو‌های قرارگاه نجف با تهاجم سراسری در مناطقی همچون تنگه و شهر القرنه، جاده بصره – العماره و نیز جزایر شمالی و جنوبی مجنون استقرار یافتند. در این میان، قرارگاه کربلا که در محور زید وارد عمل شده بود، با به دست آوردن کمترین موفقیت موجب بازگشت یگان‌های ارتش به مواضع قبلی خود شد.

در مرحله دوم عملیات، دو تلاش اصلی در محور جزایر مجنون و طلاییه به منظور الحاق و سپس پیشروی در نظر گرفته شد؛ در مقابل، دشمن هم به تدریج خود را بازیافته و پس از کشف اهداف عملیات و محور‌های اصلی تک، تلاش اصلی خود را ابتدا روی پاکسازی حوالی جاده بصره – العماره گذاشت و سپس روی طلاییه متمرکز شد.

حفظ جزایر مجنون

در ادامه عملیات، پس از آن که محور «زید» با عدم موفقیت مواجه شد، لشکر 14 سپاه پاسداران که تحت امر قرارگاه کربلا (ارتش) بود، آزاد شده و به همراه لشکر 27 ماموریت طلاییه را به عهده گرفت. در آن شب نبرد سخت و دشواری درگرفت که تا حوالی صبح به طول انجامید. در این میان، فشار دشمن همچنان ادامه داشت و با آن که محور جاده طلاییه – به طول 6 کیلومتر– در اختیار نیرو‌های خودی بود، لیکن وسعت کم منطقه، مانور از یک سو و آتش انبوه و بسیار زیاد دشمن از سوی دیگر، امکان پیشروی الحاق با محور جزایر مجنون را ناممکن ساخته بود. به همین خاطر از ادامه عملیات در طلاییه صرف نظر شد و به این ترتیب اهداف عملیات خیبر به حفظ جزایر مجنون محدود شد.

بر همین اساس و با توجه به فشار‌های دشمن، مرحله سوم عملیات به منظور تثبیت موفقیت خودی در جزایر انجام شد. دشمن که هر گونه حضور نیرو‌های ایرانی در هور را خطری برای جاده بصره – العماره می‌دانست با اجرای آتش شدید و توان پیاده و زرهی می‌کوشید جزایر مجنون را بازپس گیرد. این در حالی بود که نیرو‌های خودی خسته از چند روز جنگ، نداشتن عقبه نزدیک و نیز عدم حمایت آتش توپخانه، به مقاومت خود ادامه می‌دادند. در مقابل، دشمن با تمرکز صد‌ها قبضه توپ روی جزایر و بمباران مداوم آن‌ها با هواپیما و نیز در اختیار داشتن عقبه خشکی با واحد‌های زرهی خود فشار‌های متعدد و طاقت فرسایی را وارد می‌ساخت.

به رغم اوضاع و احوال یاد شده، نیرو‌های خودی می‌کوشیدند به هر صورت ممکن جزایر را حفظ نمایند. براین اساس، سپاه پاسداران با تمام استعداد خود جهت دفع تهاجم دشمن و حفظ جزایر در آن جا استقرار یافت. در نهایت دشمن که در مقابل خود مقاومتی غیر قابل تصور و پیش بینی مشاهده می‌کرد، به تدریج از بازپس گیری جزایر ناامید شد و به تحکیم مواضع پدافندی خود مبادرت ورزید. مقاومت رزمندگان ایران به ویژه در حفظ جزایر مجنون، روح عملیات خیبر و هسته آن به شمار می‌رفت. مقاومت ۷۲ ساعته در مجنون همراه با محدودیت بسیار دشوار و تنها با استقامت و روحیه انقلابی امکان‌پذیر بود به گونه‌ای که «ماهر عبدالرشید» ژنرال عراقی اعتراف می کند که بازپس گرفتن مجنون از آن چه ما فکر می‌کردیم سخت‌تر شده است.

استفاده از جنگ چریکی

دفاع عمقی و چندلایه عراقی‌ها مانع از سقوط آن‌ها شد. ما حتی در صورت شکستن خط اول دفاعی عراق به خاطر خستگی مفرط و از دست دادن نفرات زیاد از شکستن خطوط دوم دفاعی بازسخت‌تر می‌شد. در این عملیات نیرو‌های سپاه از تکنیک‌های جنگ چریکی استفاده می‌کردند. آن‌هاتلاش می‌کردند با استفاده از موتورسیکلت با سرعت در عمق خطوط دفاعی عراقی نفوذ نمایند.
عدم پشتیبانی هوایی مناسب نیروی هوایی دست عراقی‌ها را در استفاده از جنگنده و هلی کوپتر برای کنترل تهاجم ایرانی‌ها باز گذاشت. عراق با استفاده از هلی کوپتر‌های مجهزش، بسیاری از رزمندگان ایرانی را در نیزار‌ها به شهادت رساند. با این‌حال در روز ۸ اسفند ایران توانست جزیره مجنون (در داخل اروندرود) را به اشغال خود درآورد، اما ۴۹ بالگرد را از دست دادیم. این نبرد‌ها در آب‌هایی با عمق  ۲ متر انجام می‌شد و نیرو‌های عراقی با کابل‌های الکتریکی نصب شده در برخی کانال‌ها جریان الکتریسیته را به آب‌های نیزار‌ها جاری ساخت. این امر باعث برق‌گرفتگی و شهادت بسیاری از رزمنده های جان برکف شد. با این حال تلویزیون دولتی عراق پیکر‌های برق‌گرفته نیروهای ایرانی و جنایت خودشان را به نمایش گذاشتند.

سرانجام دهم اسفند دلاورمردان ایرانی‌ها از نیزار‌ها عبور کرده و به دروازه‌های قرنه رسیده و در آستانه تسخیر بزرگراه بغداد - بصره بودند. در این زمان رزمندگان اسلام پوشش حایل نیزار‌ها را پشت سر گذاشته و در تیررس ارتش عادی عراقی قرار گرفته‌ بودند. نیروهای دلیر ما توانستند به سمت جزیرهٔ نفت‌خیز مجنون یورش ببرند. این عملیات اولین عملیات استراتژیک تهاجمی نیرو‌های ایرانی در جنگ ایران و عراق به‌شمار می‌آید. منطقه عملیات خیبر، شمال بصره و مقابل استان‌های العماره و بصره بود. دو محور هم داشت: یکی هورالهویزه و دیگری «زید» که عملیات رمضان در آن بدون موفقیت انجام شده بود.

هوش بالای نیرو‌های ایرانی و زمینگیر کردن دشمن

عراق، انتظار عملیات از منطقه هور را نداشت و نیروی کمی را آنجا مستقر کرده بود. در جزایر مجنون فقط یک گردان از نیرو‌های مردمی عراق بودند و در محور شمالی و جنوبی هم نیرو‌های مرزی در پاسگاه مستقر بودند. در این میان فقط خط طلاییه پر از موانع و کانال‌های فراوان بود. در محور زید هم موانع زیاد و نیرو‌های بسیاری مستقر بودند. خاکریز‌های مثلثی شکل که طرحش را اسرائیل داده بود هم در این منطقه قرار داشت. عراق این خاکریز‌ها را قبل از عملیات بیت المقدس ساخته بود تا از بصره دفاع کند. نصب پل به طول ۱۳ کیلومتر بر روی آب‌های هور یکی از موفقیت‌های نظامی به شمار می‌رفت که در تاریخ نظامی بی‌سابقه بود. خبرگزاری فرانسه در سوم فروردین ۶۳ دست یافتن به پل قایقی با چنین طولی در تاریخ نظامی مدرن را بی‌سابقه توصیف می‌کند. همچنین نبوغ و ابتکار نظامی قوای ایران در این عملیات زمینه مساعدی برای پیشبرد سیاست‌های سران نظام جمهوری اسلامی‌ایران فراهم کرد.

 حضور قرارگاه های کربلا و نجف در طراحی عملیات

دو قرارگاه کربلا و نجف ماموریت داشتند ضمن تامین اهداف محوله، روی پل دوعیجی در شمال نشوه (غرب نهر کتیبان) الحاق کرده و سپس به سوی بصره ادامه عملیات را انجام دهند. قرارگاه کربلا می‌بایست با عمل ازمحور زید و چسبیدن به نهر کتیبان جهت مسدود کردن منطقه ورودی دشمن در دو عیجی اقدام می‌کرد. قرارگاه نجف نیز پس از دستیابی به العزیر و القرنه و تصرف جزایر مجنون و الحاق به طلاییه، جهت بازکردن جاده طلاییه – نشوه که تنها امید برای ادامه عملیات و انتقال نیرو و مهمات بود، اقدام نماید. یگان‌های تحت امر این قرارگاه می‌باید با عبور از طلاییه به سمت نشوه و تامین آن در پل دوعیجی به قرارگاه کربلا (نیرو‌های ارتش) ملحق می‌شدند. قرارگاه نجف برای تصرف اهداف خود به تشکیل پنج قرارگاه فرعی (نصر، بدر، حنین، حدید، فتح) مبادرت می‌ورزید. قرارگاه دیگری با نام نوح علیه السلام وظیفه ترابری دریایی و پشتیبانی یگان‌های عمل کننده را برعهده داشت.

نتایج عملیات

عملیات خیبر که به آزاد سازی منطقه‌ای به وسعت ۱۰۰۰ کیلومتر مربع در هور، ۱۴۰ کیلومتر مربع در جزایر مجنون و ۴۰ کیلومتر مربع در طلاییه انجامید، تلفات و ضایعات جبران ناپذیری را برای عراق و  رژیم بعث به دنبال داشت که می توان به؛ کشته و زخمی شدن حدود ۱۵۰۰۰ نفر، به اسارت درآمدن ۱۱۴۰ نفر، انهدام ۱۵۰ تانک و نفربر و ۲۰۰ خودرو، به غنیمت در آمدن ۱۰ تانک و ۶۰ کامیون و انهدام ۲۱ تیپ از ۲۰ تا ۱۰۰ درصدی اشاره کرد. با این اوصاف موفقیت رزمندگان باهوش و توانمند ایرانی باعث افزایش عزم بین المللی در جهت کنترل ایران و جلوگیری از شکست عراق شد؛ به گونه‌ای که از تاریخ سوم اسفند ۶۲ (زمان آغاز عملیات خیبر) تا مهرماه ۶۳ تعداد ۴۷۴ طرح صلح از سوی ۵۴ کشور مختلف جهان ارائه شد. شورای امنیت سازمان ملل نیز در تاریخ ۱۱ خرداد ۶۳ قطعنامه ۵۵۲ خود را در خصوص پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب کرد. این در حالی بود که هیچ یک از قطعنامه و طرح‌های مذکور نظر ایران را تامین نمی‌کرد. اما صدام همچنان دست به دامن حامیانش و کشورهای مختلف شده بود.

درآن زمان هفته‌نامه فارین ریپورت چاپ لندن اعلام می‌کند: یک هیأت ارشد آمریکایی به چند کشور عربی خلیج فارس می‌رود و یک طرح چهار ماده‌ای در رابطه با نجات صدام و مسائل خاورمیانه به سران این کشور‌ها تسلیم می‌کند. براساس این طرح دولت آمریکا جنگ‌افزار تحویل عراق خواهد داد و در کنفرانس‌های بین‌المللی از حوزه عراق حمایت خواهد کرد.

 دستاورد مهم و تاثیرگذاری که می توان در عملیات خیبر به آن اشاره کرد این است که فرماندهان جنگ به اهمیت تاثیر تجهیزات دریایی و آبی – خاکی برای کسب نتایج مهم و حیاتی پی بردند. همچنین سپاه پاسداران به یکی از ضرورت‌های حساس و حیاتی در تکمیل و توسعه سازمان خود واقف شد و آن لزوم ایجاد تقویت و توسعه یگان‌های دریایی برای انجام عملیات‌های آبی – خاکی بود. این رهیافت، قابلیت سپاه در انجام عملیات عبور از هور و رودخانه‌های بزرگ را توسعه داد و هسته اصلی عملیات‌های بدر، والفجر ۸، کربلا ۳، ۴ و ۵ و نیز زمینه‌ای برای تشکیل نیروی دریایی سپاه پاسداران شد.