چهارشنبه 14 خرداد 1399 , 11:43
خانواده در اندیشه و سیره عملی امام خمینی (ره)
امام خمینی (ره) نهاد مقدس خانواده را از بنیادی‌ترین، مهم‌ترین، طبیعی‌ترین و تأثیرگذارترین نهادهای اجتماعی برشمرده‌اند.
به گزارش گروه اجتماعی دفاعپرس، نهاد خانواده به اقتضای نیاز‌های طبیعی، عاطفی و اجتماعی انسان شکل گرفته و پیشینۀ آن به درازای تاریخ تمدن بشر بر روی زمین است. با وجود این، هنوز این نهاد برای دانشمندان و صاحب‌نظران کاملاً شناخته شده نیست و هرکدام، از آن تعریف خاص خود را دارند؛ همچنین عامۀ مردم، نگاه‌های متفاوت و برخوردهای مختلف و گاه متضادی را نسبت به خانواده از خود نشان می‌دهند. به همین جهات بررسی علمی خانواده با مشکلات زیادی روبه‌رو است.
آسیب‌شناسی بنیادی خانواده به شناخت درست و نزدیک به‌واقع این نهاد بستگی دارد و تا این شناخت، محور مباحث نباشد، این کاروان راه به جایی نخواهد برد. برای این‌که بتوانیم نهاد خانواده را درست بشناسیم، فقط یک راه وجود دارد، و آن رسیدن به تعریف دقیق و برنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی است که دین اسلام برای این نهاد مقدس ارائه کرده است.
اهمیت و نقش خانواده
امام خمینی (ره) نهاد مقدس خانواده را از بنیادی‌ترین، مهم‌ترین، طبیعی‌ترین و تأثیرگذارترین نهادهای اجتماعی دانسته و دربارۀ آن فرموده‌اند:
نقش خانواده و خصوص مادر در نونهالان و پدر در نوجوانان بسیار حساس است و اگر فرزندان در دامن مادران و حمایت پدران متعهد به طور شایسته و با آموزش صحیح تربیت شده و به مدارس فرستاده شوند، کار معلمان نیز آسان‌تر خواهد بود. اساساً تربیت از دامان پاک مادر و جوار پدر شروع می‌شود و با تربیت اسلامی و صحیح آنان استقلال و آزادی و تعهد به مصالح کشور پایه‌ریزی می‌شود.
امام (ره) یکی از مهم‌ترین وظایف خانواده را نقش تربیتی آن می‌داند. این خانواده است که در آن باید اساس و بنیان صحیح تربیت، نهاده شود.
جایگاه زن و مرد در نهاد خانواده
ارکان اصلی خانواده، مرد و زنی هستند که با پیوند زناشویی پایه‌های این نهاد را تشکیل می‌دهند. برای شناخت این نهاد ساده و در عین‌حال مهم و تأثیرگذار، بهتر است در قدم اوّل، نظر امام را نسبت به آن بدانیم؛ چون دانستن نظر ایشان که همان نظر اسلام است، دربارۀ زن و مرد، تأثیر زیادی در جایگاه آنان در داخل نظام خانواده دارد.
امام (ره) در این باره می‌فرمایند: اسلام زن‌ها را در مقابل مردها قرار داده؛ نسبت با آن‌ها تساوی دارند؛ البته یک احکام خاص به مرد است که مناسب با مرد است، یک احکام خاص به زن است مناسب با زن است. این، نه این است که اسلام نسبت به زن و مرد فرقی گذاشته است.
از سخنان امام خمینی (ره) به دست می‌آید که ما در بحث خانواده، با دو انسان سروکار داریم که در اصل انسانیت هیچ فرقی با هم ندارند و همسانند؛ البته هرکدام ویژگی‌های خاص خودشان را نیز دارند. زن و مرد در عین همسانی نوعی و انسانی، از ویژگی‌های جسمی و روانی متفاوت برخوردار هستند. تفاوت‌ها به گونه‌ای است که وقتی در کنار هم قرار میگیرند، مکمل می‌شوند و از زن و مرد ناقص، خانواده‌ای کامل به وجود می‌آید.
دقت در انتخاب همسر
دربارۀ گزینش همسر و ملاک‌های آن از سوی معصومان (علیهم‌السلام) تأکیدات زیادی شده است و از آن جمله امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «اُنظر أین تضع نفسک و من تشرکه فی مالک و تطلعه علی دینک وسرک وأمانتک»؛ نگاه کن که وجود و هستی خود را در کجا قرار می‌دهی، چه کسی را شریک زندگی، محرم راز و امانت‌دار خود قرار می‌دهی.
آیا هر مرد و زن به صرف این‌که یکی مرد و دیگری زن است، می‌توانند با هم زندگی مشترکی داشته باشند؟
در پاسخ به این پرسش، امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اسلام، انسان‌ساز است؛ می‌خواهد انسان درست کند. از قبل از این‌که شما ازدواج کنید، به زن گفته است چه مردی را انتخاب کن، به مرد گفته چه زنی را انتخاب کن... آنی که همه، همۀ قوانین دنیا از آن غفلت دارند، هیچ توجه به آن ندارند، اسلام به آن توجه دارد.
می‌بینیم که امام راحل، صرف زن و مرد بودن را کافی نمی‌دانند، بلکه به چگونه بودن آنان نیز توجه داشته‌اند. امام در نامه‌ای که به فرزندشان، خانم فریده مصطفوی نوشته‌اند، به این امر توجه کرده‌اند: نامۀ شما واصل، از سلامت شما خوش‌وقت شدم. قبلاً جواب نامۀ شما را داده‌ام و تبریک امر خیر را گفته‌ام. امید است خداوند تعالی برای آن‌ها سعادت و سلامت و خیر مقدّر فرماید. مورد بسیار خوب است، لابد خود جوان را هم تحقیق کرده‌اند.
از محتوای نامه به دست می‌آید که در زندگی خانوادگی امام (ره) به این دستورالعمل اسلامی که با چه کسی باید ازدواج کرد، اهتمام داشته و به آن عمل می‌کردند. نکتۀ دیگری که از نامۀ امام استفاده می‌شود، این است که ایشان خانوادۀ داماد را می‌شناختند. پس توجه به این‌که خانواده‌های دختر و پسر، خانواده‌های خوبی باشند، مهم است، اما کافی نیست. لذا امام این دغدغه را داشتند که خود داماد چگونه جوانی باشد، با این‌که این احتمال را می‌دادند که در چنین خانواده‌ای جوان شایسته‌ای تربیت شده باشد.
سخن امام، نشان‌گر عمق و ژرفای زندگی مشترک است؛ زیرا در آن، صحبت از تلاقی و پیوستن دو روح است.
در اولویت بودن خانواده
نکتۀ بسیار مهم و کاربردی که در زندگی خانوادگی امام خمینی (ره) وجود داشت، این بود که ایشان در هیچ شرایطی از خانه و خانواده غافل نبودند. این نقطۀ برجسته در کارنامۀ کسی است که مشغله‌های زیاد و مهمی داشت. ایشان با وجود مشغله‌های فراوان، وقتی را برای خانواده گذاشته، برای آن‌ها نامه می‌نویسند و مرتب آنان را در جریان کارهای خود قرار می‌دهند و از احوال آن‌ها نیز با خبر می‌شوند.
امام در نامه‌ای به همسرش می‌نویسند: مرقوم شما پس از مدت‌ها انتظار واصل شد؛ مثل این‌که شما از نجف که خارج شدید، دیگر از فکر ماها بیرون رفتید و خیال نکردید از دیر آمدن کاغذ، ما نگران می‌شویم. در هر حال ان‌شاء‌الله تعالی خوش و سالم باشید. ماها بحمدالله تعالی سلامت هستیم و می‌گذرانیم... از سلامت خودتان ولو به دو کلمه ما را در هر هفته یا لااقل در هر دو هفته مطلع کنید.
امام خمینی (ره) در مناسبت‌ها و اعیاد بیش از پیش به فکر خانواده بودند. در میان نامه‌های امام به چند نامه برمی‌خوریم که عید را به خانواده تبریک گفته و برای هر یک عیدی نیز فرستاده‌اند:
احمد عزیز مرقوم مورخ 10 صفر واصل، سلامت و سعادت شما را خواهانم... مبلغ یک هزار تومان فرستادم برای عیدی شما و خانم محترمه و سه دختر، هر یک دویست تومان.
اهتمام امام به خانواده و در اولویت قرار دادن آن، برای بسیاری از خانواده‌ها می‌تواند الگوی خوبی باشد. کم نیستند کسانی که به خاطر کارهای اقتصادی، تحقیقاتی و... خانه و خانواده را به کلی فراموش کرده‌اند که مشکلات جبران ناپذیری را در پی داشته است.
اگر دیدگاه اسلام دربارۀ خانواده درست شناسایی و به مرحلۀ اجرا گذارده شود، می‌توان بهترین راه‌حل و بهترین مدل از نوع خانوادۀ اسلامی را به جهان ارائه کرد که ما نمونۀ بزرگی از این مدل اسلامی را در زندگی خانوادگی امام خمینی (ره) می‌بینیم.
امام، نهاد خانواده را از مهم‌ترین جایگاه‌های زمینه‌ساز شکوفایی استعدادها می‌دانند. ایشان فضای خانه را آکنده از محبت، عاطفه، عشق و معنویت می‌کردند تا فرزندان بتوانند در این فضای سالم و خالی از آلودگی به رشد و تعالی دست یابند. یکی از راهکارهای عملی امام برای تقویت این روند، تکریم و احترام به فرزندان و افکار و خواسته‌های آن‌ها بود، به‌طوری که در بازی‌های کودکانۀ آن‌ها شرکت می‌کردند. راهکار دیگر، بالا بردن سطح معنویات و اخلاق در خانواده بود.
در جامعۀ امروزی، بسیاری از خانواده‌ها از آرامش و آسایش بی‌بهره‌اند و این در حالی است که نهاد خانواده برای رسیدن به آرامش، بنا نهاده شده است. برای برون‌رفت از این مشکلات، بهترین راه حل این است که زندگی خانوادگی امام خمینی (ره) را که مورد قبول خانواده‌ها بوده و آن را به عنوان الگو می‌پذیرند، به جامعه معرفی کنیم تا چراغ راه کسانی باشد که در صدد ایجاد و تقویت یک خانوادۀ سالم، پویا، با نشاط، صمیمی، معنوی و اخلاقی هستند.
