تکنو امپراطورِ رسانه، و پاندمی کووید-۱۹

فاش نیوز - به نام خدا؛ یکی از مهمترین جنبه های بحران کووید- 19 غیر قابل پیش بینی بودن پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آن است. واکاوی این امر در فضایی آرامتر از لحاظ سیاسی و اجتماعی؛ بهتر می تواند چشم اندازی از جامعه ی ایران پسا کرونایی ترسیم کند. به نظر می رسد در هنگامه ی قرار گرفتن در دل بحران، بهتر است از هر اقدامی که به غبارآلوده کردن فضای سیاسی اجتماعی و غوغای رسانه های نوپدید بیانجامد، پرهیز شود.

در این جستار برآنیم پرتویی بر نقش آفرینی رسانه های نوپدید بر یکی از مهمترین تحولات در جهان پیشاکرونایی بیافکنیم. هدف از پژوهش اشاره ای گذرا به حالت بالقوه ی رسانه های صوتی تصویری در وارونه سازی حقایق یا قلب واقعیت است.

 مسئله ی ارتباط در این نوشتار، ناظر به گسترده ترین معنای آن از حیث انقلاب فناورانه در تولید اطلاعات، و بیانگر گسترش سایه ی آن بر زندگی روزمره ی نسل نو ظهور جامعه ی ایرانی است.

اکنون مشاهده می شود که دیجیتالیسم، فرایند بدیهی ترین حق نسل نوظهور جامعه ی ایران یعنی حفظ هویتِ وجودی خود در محدوده ای که با روندهای اجتماعی سازگار باشد را دشوار ساخته است.

پر واضح است که در اینجا مجال واکاوی تبعات اجتماعی و اقتصادی کووید - 19 و چهره ی ملموس آن در زندگی روزمره ی جامعه ی امروز ایران، و روایتگری قصّه ی پر غصّه ی تأثیر آلوده شدن نزدیکان، و فرزندانِ برخی از مقامات به اموری که با آرمان های پدرانشان تضاد کامل دارد، علی رغم اولویت پژوهشی آن، فراهم نیست.

 به نظر می رسد ضرورت ایجاد آگاهی از ماهیت امر دیجیتال و اندیشه ی‌ انتقادی، برای بخشی از نسل نوظهور که تاریخ فردای جامعه ی ایران را خواهند ساخت، راهکارهای سنجیده تری می طلبد؛ بویژه در هنگامه ی اوج بحران کرونایی، به قول هابرماس، تنها یک چیز را می توان گفت و آن اینکه هیچگاه تا به امروز ما چنین آگاهی نسبت به جهل و اجبارمان در شرایط زندگی تحت شرایط نامعلوم نداشته‌ایم.

برخی از پژوهشگران با اشاره به اسارتِ انسان در چنگ تکنوامپراتور، براین باورند که رسانه های نوپدید قادرند واقعیت ها را به طور کامل بپوشانند؛ هر چند در بسیاری از اوقات، پیامی که در متون و تصاویر و خطابه ها...  وجود دارد، دیده نمی شود اما از رهگذر القاء رسانه ای، به عنوان واقعیت، ولو واقعیت ویرایش شده، مورد پذیرش نسل نوظهور قرار می گیرد. به بیان نرسیسیان، آنچه که ما به عنوان واقعیت می بینیم، در واقع از دیدگاه و چشم دوربین دیده می شود، و آن هم متاثر از دیدگاهی است که آن را بازنمایی کرده است.

... مشهور ترین و مناقشه برانگیزترین نمونه در این مورد، در تفسیر بودریار از جنگ خلیج فارس در 1991 دیده می شود،... پوشش تلویزیونی جنگ خلیج فارس، تحت سیطره ی CNN بود که به سراسر جهان مخابره می شد. بودریار در تفسیری در باره ی جنگ...  اظهار داشت که واقعیت جنگ خلیج فارس فقط حاصل جمع بازنمودهایی است که در رسانه ها انعکاس یافته است؛ و نتیجه گرفت که این جنگ یک جنگ مجازی است، جنگ واژه ها و تصاویر و کشتار و ویرانی جعلی...

 این تحلیل به این ادعا منجر شد که جنگ خلیج فارس نمی توانسته رخ داده باشد و رسانه ها چنان تصاویر و متون را دستکاری کرده بودند که یک جنگ شبیه وارگی تولید کنند.... بر اساس این عبارت تحریک آمیز، رسانه ای سازیِ شدیدِ جنگ و استفاده از تسلیحاتِ هوشمند smart  آن را شبیه یک گیم ویدئویی کرده است.

هر چند تعبیر بودریار بعدها زیر گام های خشن واقعیت جنگ در هم شکست، اما جوهر بحث، یعنی تحلیل کلی از آثار و نتایج باز نمود رسانه ای و شبیه سازی رسانه ای بر ادراک افراد از واقعیت؛ حاویِ حقیقتِ انکار ناپذیری است.

نتیجه گیری

 اساسا تمثیل، راه استدلال را کوتاه می کند. در فرهنگ ایرانی اشاره به تمثیل به مثابه ابزار تعلیمی و تربیتیِ غیر مستقیم، به طور روز مره به کار می رود. اشاره به مشهورترین و مناقشه برانگیزترین جلوه از توان بالقوه ی رسانه های نوپدید یعنی جنگ خلیج فارس در 1991، مشتی نمونه ی خروار از عملکرد این رسانه ها است.

 درحالی که علی رغم اینکه هیچ نشانه ای از تغییر رویه ی رسانه های نوپدید مشاهده نمی شود و حتی اکنون که تشتِ عدالت به سبک آمریکایی از بام مینیاپلیس به زمین افتاده و وظیفه ی رسانه ای در تعطیلی تاریخی بسر می برد، برخی بیانات، رسانه های نوپدید را بار دیگر متوجه هجوم به یکی از ارکان اصلی نظام نموده است.

ایده ی اصلی نظریه ی برجسته سازی (agenda setting) این است که رسانه های جمعی معمولا در تعیین اینکه مردم چگونه بیاندیشند موفق نیستند؛ اما آنها به گونه ای عجیب می توانند تعیین کنند که مردم به چه بیاندیشند. جهانیان مشاهده کردند که درجنگ خلیج فارس در 1991 گزارش های جنگی [تلویزیونی] به جای نشان دادن صحنه های کشته شدگان هزاران عراقی، سکانس های تصویری تعریف شده و دیدنی[!] آنچنان برجسته می شد که در تصورات تماشاگران مسحور تلویزیون، جایگزین خود رویدادهای واقعی می شد.

دکتر سید مهدی حسینی