دوشنبه 26 آبان 1399 , 13:00
فعالیت فرهنگی هوشمندانه در عصر حکمرانی دیجیتال
هیچ یک از نسلهای پیشین به اندازهی نسل نوظهور در معرض هجوم خیالبافیهای غلوآمیز که در پس آنها مسائل مهمی نهفته است، و با وسعت و عظمت امکانات امر دیجیتال، روز به روز جدیتر میشوند...
فاشنیوز - بانام و یادخدا؛ در رابطه با صورتبندی فرهنگی جامعهی ایران، آنچه که بر اهمیت موضوع بیش از پیش میافزاید، حالت متافیزیکال یافتن تکنولوژی و القاء شاکلهی رفتاری است.
الف: چارچوب تئوریک بحث
امروزه فنآوری شیوهی هستی ماست. ارنست یونگر، متفکر آلمانی تا بدانجا پیش رفت که فنآوری را مابعدالطبیعهی حقیقی سدهی بیستم خواند. همگام با بسط تکنولوژی، گام بزرگی در حرکت آگاهی در تاریخ برداشته میشود. بر اثر این رخداد دائمی و بیپایان، حوزهی عمومی روز به روز خصلتی پویا تر، پیچیدهتر، متنوعتر و نامشخصتر از آن چیزی مییابد که نخبگان قدرت در هر جامعه میخواهند...
از همان وقتهای که در سانفراسیسکوی آمریکا، در درهی سیلخیز چندرسانهای سلیکون، اختراعات شگفتانگیز میکروالکترونیک جوانه زدند و مبتکران فراسیاسی، نویسندگان نرمافزار، هنرمندان، طراحان گرافیک... بر صنعت سیلیوود تمرکز کردند، هدفهای اساسیِ نهادهای سنتی در جوامعی مانند ایران نیز با مخاطرهی نامربوط شدن روبرو شدند. دلیل اصلی این امر گسترش دیالکتیک فرهنگی است.
چشمانداری را که تکنیک به روی بشر گشوده، بسان گلولهای آتشین که به یک جام شیشهای اصابت میکند، امر فرهنگ را در هم شکسته و آن را بههزاران شعبهی مخصوص تقسیم کرده است. با شتاب فزایندهی گسترش گروههای خردهفرهنگی، شاهد نوعی خاص از تنوع در شاکلهی رفتار کلی نزد نسل نوظهور هستیم. از این زمان به بعد؛ صنعت و فرهنگ، در تقابل با یکدیگر قرار گرفتهاند.
حداقل دو استدلال بنیادین برای ضرورت پرداختن به نقش بیبدیل تکنیک در صورتبندی فرهنگی جامعهی امروز ایران وجود دارد:
الف: تکنولوژی ابزار نیست؛ تکنولوژی دید است. هر چند این مفهوم برای بسیاری از مردم تداعی کنندهی کارخانههای دودآلود و ماشینهای پرسرو صدا است که چارلی چاپلین در فیلم عصر جدید آن را به صورت یک شمایل نیرومند اجتماعی به تصویر کشید؛ اما این نماد همیشه ناکافی، و در واقع گمراهکننده بوده است؛ چراکه تکنولوژی همیشه معنایی فراتر از کارخانه و ماشین را افاده میکند.
ب: مسئلهی مهم در موقعیت امروزی این است که ما دیگر نه با تکنولوژی منطقهای، بلکه با تکنولوژی جهانی سروکار داریم. در رابطه با صورتبندی فرهنگی جامعهی ایران، آنچه که بر اهمیت موضوع بیش از پیش میافزاید، حالت متافیزیکال یافتن تکنولوژی و القاء شاکلهی رفتاری است.
جامعهی جدید که تحت تأثیر اثیری تکنیک در حال تکوین است، برای شیوههای گذرا و ناپایدار زندگی یک الگوی رنگارنگ و درهم و برهم را تشویق و ترغیب میکند؛ ویرانگرترین اثر این الگو بر امر ازدواج و تشکیل دورخانواده و انقطاع نسلی است. فقه سیاسی و جامعه شناسی شناخت بههیچ روی دیدگان خود را بر پیامدهای هجوم آینده به حال حاضر نخواهند بست.
پیش از این، حوزهی فنی، انقلابهای مهمی را پشت سر گذاشته بود. انقلاب صنعتی اول، در قرن هجدهم تحولی در تکنولوژی تولید بود. انقلاب صنعتی دوم در نیمهی دوم قرن نوزدهم رخ داد و تحولی در تکنو لوژی توزیع و ارتباط ایجاد کرد؛ اما اینک تحولاتی اساسی در حوزهی ارتباط، مصرف، اطلاعات، سبک زندگی، فرهنگ،... در حال روی دادن است.
ب: باغبانی هوشمند
اشپنگلر، که سیاست را فنّی در تشخیص و اجرای کارهای شدنی می دانست، با اشاره به نهال سترگ فرهنگ، معتقد بود سیاستمدار بزرگ، باغبان یک ملت است. رهبر فرزانهی انقلاب که خود جستجوگر معنایی است که بین عقلانیت سیاسی و دینداری و انقلابیگری امتزاجی آلیاژگونه ایجاد کرده است، در سخنرانی روز ولادت رسول اکرم(ص) بر کار فرهنگی هوشمندانه تآکید نمودند.
هرچند دیری است که از رهگذر موتورهای جستجو، کرهی زمین را به اطاقهای نشیمن آوردهایم، اما فقدان تفکر انتقادی، وجه بارز این دوران است.
هیچ یک از نسلهای پیشین به اندازهی نسل نوظهور در معرض هجوم خیالبافیهای غلوآمیز که در پس آنها مسائل مهمی نهفته است، و با وسعت و عظمت امکانات امر دیجیتال، روز به روز جدیتر میشوند، قرار نگرفته بود.
تکنولوژی از درهی سلیکون، بی سرو صدا و با سرعت و بدون اینکه تیری شلیک شود، در گوش بخشی از نسل نوظهور جامعهی ایرانی زمزمه میکند: به ما بپیوندید تا آدمی بزرگتر، بهتر، مفیدتر، محترمتر، کمتر تنها و... بشوید.
دعوتهای مکرر در مکرر آنها که با اصرار و ابرام و با شیوهها و ترفندهایی بسیار مؤثر و ماهرانه انجام میگیرد، و وعدههایشان که از نظر روانشناختی فریبنده است، تعدادی از نسل نوظهور را به این سو و آن سو میکشاند و پنهانیترین تخیلات را تحت تأثیر قرار میدهد.
امروزه تأثیر غرب و شالودهی آن یعنی مدرنیته در جهان اسلام مقاومتهای فراوانی برمیانگیزد. با تأکید بر این امر که جامعهی ایران همواره به مذهب، نظرات سیاسی و سبک زندگی خویش بیشترین اعتقاد را دارد. فرض بنیادین این است که تحلیل هرچه واقعگرایانهتر از کلان روال جاری، بر رویکرد جامعهی ایران، نسبت الهیات سیاسی و مذهب، و سبک زندگی تأثیر بنیادین خواهد گذاشت.
تشکیل کارگروههای تخصصی و طرح مباحث در دانشکدههای علوم اجتماعی و علوم انسانی و اندیشکدهها و مراکز مطالعات فرهنگی... می تواند چشم اندازی علمی به منظور پیشگیری از غفلت و نا هوشیاری در برابر تهدیدهای گریزناپذیر آینده ترسیم کند.
جهان با شتابی فزاینده درمسیر غیراستاندارد شدن فرهنگی حرکت میکند. چنین به نظر میرسد که این جهان تازه، منطق آهنینی دارد و ساختارش را بر همه تحمیل خواهد کرد؛ مگر اینکه تدبیری متناسب با تحولات حالا و اکنونی اندیشیده شود.
نتیجه گیری:
دیری است که سایهی مفهوم حکمرانی الکترونیک و دولت دیجیتال، بر حوزهی اندیشه و اجتماع گسترده شده است.
از آنجا که جامعهی ایران نخستین بار است که دولت و حاکمیت را بر اساس سنت معنوی اسلام تجربه میکند... در بازگشت به حریم احکامِ الهیِ اسلامِ ناب و خالصی که بتوان دستورالعملهای آن را به اجرا درآورد، و در رویکرد به شتاب فزایندهی رشد تکنیک، مواجه با حالتهای مخاطرهآمیز از نوعی دیگر خواهد بود..
بهلحاظ تاریخی، در متون مربوط به اوایل دههی 1950، هارولد اینیس، یکی از اولین کسانی بود که در کتاب اصول ارتباطات، با بیان اهمیت قالبِ واسطهی فنی، ارتباط پیچیده بین رسانهی ارتباطی و تشکیلاتِ فضا - زمانِ قدرت را مورد مطالعه قرار داد. اینیس معتقد بود هرگونه تغییر و تحولی در سیستم تکنیکِ ار تباط جمعی، قهراً موجب سه تغییر و دگرگونی خواهد شد:
اولا:"ساختار علایق و سلایق و موضوع تفکر دگرگون میشود.
ثانیا: نمادها و ارزشها اسباب و ابزارهای فکر و اندیشهساز، ویژگی جدید مییابد.
ثالثا: ذات و محتوای جمع و جماعت، مآلاً فرهنگ و خصلت جمعی اجتماع کاملاً دگرگون خواهد شد.
اکنون رواج عادیِ شَرَر و جهانیتر شدن ارتباطات جمعی و توسعه فناوری آن، در سطح ملی، تأثیرات مهمی در دگرگونی عقاید و ارزشها داشته و تضادهای مهمی تدارک دیده است. در واقع تکنیک پرچمِ نادرستی را به اهتزاز درآورده؛ و علم، هنر، دین و فرهنگ و حریم و حیا را تهدید میکند.
| جانباز، دکتر سید مهدی حسینی