روایت‌های مردمی از یک اتفاق تاریخی بزرگ

 هجدهمین گفت‌وگو از سلسله نشست‌های مجازی انتشارات راه یار، با محوریت کتاب «سلیمانی‌ها»؛ خاطرات مردمی درباره شهادت و تشییع حاج قاسم با حضور فریده الیاسی‌فرد، از نویسندگان کتاب‌ و سحر دانشور، مجری‌کارشناس برگزار شد.

در ابتدای این گفت‌وگوی مجازی، دانشور با بیان اینکه کتاب «سلیمانی‌ها» مجموعه روایت‌هایی از بازتاب شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس در زندگی مردم معمولی است و همین هم ویژگی متفاوت کتاب است، گفت: در مقدمه این کتاب آمده که برای تدوین آن، حدود پنج هزار مصاحبه گرفته شده که از میان آنها 92 مصاحبه در تألیف کتاب به کار رفته است.

روایت‌های مردمی از یک اتفاق تاریخی بزرگ

الیاسی‌فرد در پاسخ به پرسشی درباره انگیزه گردآوری و نگارش خاطرات مردمی درباره شهادت حاج قاسم و ابومهدی المهندس توضیح داد: با توجه به فضای بعد از شهادت حاج قاسم و کارهایی که درباره ایشان، انجام می‌شد و همچنین تجربه‌هایی که در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب و خانه هم‌بازی داشتیم، به این نتیجه رسیدیم که سراغ تجربه زیست و روایت‌های مردمی برویم؛ چون کتاب‌های زیادی با موضوع شخصیت حاج قاسم و روایت زندگی ایشان در دست چاپ بود اما علاوه بر شهادت ایشان، تشییع پیکرشان در شهرهای مختلف ایران و عراق، اتفاق تاریخی بزرگ دیگری بود که از آن غفلت شده و به آن پرداخته نشده بود. برای همین به سراغ روایت مردمی از این اتفاق رفتیم.

این نویسنده در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه چطور و با چه مؤلفه‌هایی توانستید نگاهی را که طیف‌های مختلف فکری به یک سردار ملی و میهنی دارند، در این اثر بیاورید، اظهار داشت: همه خاطرات، مردمی بودند و در تشییع سردار، همه اقشار شرکت داشتند و چیزی نبود که ما آن را رقم بزنیم. توجه به خاطرات اقشار مختلف و تأثیرگذاری خاطرات انتخابی از ویژگی‌های مورد توجه ما در انتخاب خاطرات اولیه بود. همه خاطرات، واقعی هستند و ما با اقشار و افراد و تأثیرات متفاوت مواجه بودیم که از میان انبوه آنها، متناسب با وسع و زمان و توانمان، مواردی را انتخاب کردیم.

الیاسی‌فرد تصریح کرد: حضور اقشار مختلف، نوع اثرگذاری را متفاوت می‌کند که از تفاوت افراد نشأت می‌گیرد. در میان راویان و کسانی که خاطرات درباره آنها بیان می‌شد، افرادی از سنین مختلف حضور داشتند. برای مثال مادری که درباره خود، فرزند کوچک یا پدرش مطلبی را روایت می‌کرد و همین تفاوت افراد و اقشار و گروه‌های سنی، بخشی از تفاوت‌ها را ایجاد می‌کرد که ما می‌خواستیم این ویژگی و تفاوت‌ها حفظ شود.

وی افزود: در واقع، شهادت حاج قاسم و حضور در تشییع ایشان، در دو حوزه کلی برای افراد اثرگذار بود؛ یکی حوزه فردی بود و ما خاطراتی داشتیم که افراد در حوزه فردی، تصمیماتی گرفته و کارهایی انجام داده بودند و دیگری، اثرگذاری در حوزه اجتماعی بود که افراد، اقداماتی اجتماعی انجام می‌دادند مانند فعالیت در مسجد، پایگاه بسیج، مدرسه و مهم‌ترین اجتماع یعنی خانواده.

 الیاسی‌فرد، از نویسندگان کتاب «سلیمانی‌ها» 

در ادامه این گفت‌وگوی مجازی، دانشور با اشاره به عنوان کتاب بیان کرد: سخن از «سلیمانی‌ها» یعنی سخن از روندی که قرار است تکثیر شود و در عرض و طول زمانی، استمرار و امتداد داشته باشد و بخش مهمی از این موضوع به جایگاه خانواده و نقش تربیتی آن و نقش محوری زنان در این حوزه برمی‌گردد.

وی افزود: موضوع دیگری که کتاب «سلیمانی‌ها» را از آثار دیگر متمایز می‌کند، این است که معمولاً کتاب‌هایی که درباره شهید سلیمانی یا دیگر بزرگان نوشته شده‌اند، روایتی مربوط به زندگی آن شخص است و یا یک نویسنده شاخص، روایت خود را بیان کرده است و در هر حال، تأثیرگذاری، فردی است و نسبتی که بین اثر و مخاطب برقرا می‌شود، نسبتی است که از یک شخص برخاسته است، اما در «سلیمانی‌ها» قطعات یک پازل در کنار هم قرار می‌گیرند و کلیت آن با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند و این تأثیرگذاری حاصل کلیتی متشکل از جزئیات است. روایات افراد معمولی نیز باعث می‌شود مخاطب حس کند این خودش است که با افراد معمولی شبیه خود در حال مکالمه است و اینها اثر را بسیار متفاوت می‌کنند.

«سلیمانی‌ها»؛ امتداد راه حاج قاسم است

الیاسی‌فرد در ادامه این سخنان اظهار داشت: تشییع شهید سلیمانی، یک واقعه تاریخی بود که همین مردم معمولی آن را رقم زدند و کتاب «سلیمانی‌ها» هم بازتاب کوچکی از آن رویداد بزرگ است که تنها بخش کوچکی از آن را نشان دادیم. این عظمت و اثرگذاری، به خاطر همین حضور مردم و اقشار معمولی جامعه است که چنین واقعه بزرگی را در تاریخ رقم زدند که ان‌شاءالله ماندگار خواهد بود و اثرگذاری این تحول بزرگ اجتماعی در حوزه فردی و اجتماعی را هم در آینده خواهیم دید؛ چون اتفاقی نبوده که در همان زمان تمام شود و همچنان جریان و ادامه دارد که در خاطرات کتاب هم مشخص است.

وی در بخش دیگری از سخنانش درباره روند جمع‌آوری خاطرات و نگارش کتاب توضیح داد: ما مصاحبه‌ها را یک سال بعد از شهادت حاج قاسم جمع‌آوری کردیم و می‌دیدیم که تأثیرات این اتفاق همچنان ادامه دارد، خیلی از این خاطرات، قدم‌های اولیه بوده‌اند و قطعاً پس از آن، اقدامات بزرگ‌تری انجام شده و برآورد ما از دیده‌ها و شنیده‌هایمان از مردم این است که آثار این اتفاق، ماندگار و ادامه‌دار است.

الیاسی‌فرد بیان کرد: تعدادی از مصاحبه‌ها، مجازی و به صورت پرسشنامه الکترونیک بوده که با تغییرات مختصر می‌توانند به عنوان مجموعه خاطرات، موضوعات مختلف پژوهشی و همچنین در داستان‌ و فیلم‌نامه‌نویسی هم مورد استفاده قرار گیرند و از نظر هنری و محتوایی، قابلیت‌های بسیاری دارند.

وی اضافه کرد: تعداد زیادی از مصاحبه‌ها با مادران بود که در صحبت با آنها همین امتداد حاج قاسم در نسل‌ها کاملاً مشهود بود و چیزی نبود که بخواهیم دنبال آن بگردیم و این موضوع هم در مراسم تشییع و هم در خاطرات زیادی وجود داشت. در واقع عنوان «سلیمانی‌ها» برگرفته از خاطرات و همین تکثیر حاج قاسم در همه افراد ملت بود که در کتاب هم کاملاً مشخص است.

همه می‌خواستند برای حاج قاسم کاری بکنند

این پژوهشگر تاریخ شفاهی تأکید کرد: بیشترین چیزی که در خاطرات بود، مردمی بودن و از خودگذشتن این شهید عزیز بود و خاطرات زیادی نقل می‌شد که ایشان دوست داشتند از خودشان بگذرند و همین باعث شده بود بعد از شنیدن خبر شهادت، همه می‌خواستند کاری انجام دهند، علی‌رغم اینکه شناخت عموم مردم در حد مطالبی بود که از تلویزیون شنیده بودند و شناخت زیادی از حاج قاسم نداشتند اما همین شناخت اندک به قدری تأثیرگذار بود که همه بعد از اینکه از شهادت ایشان متأثر می‌شدند و غم شدیدی را تجربه می‌کردند، به جای اینکه آن غم، افراد جامعه را به سکون و نشستن وادارد، همه را به حرکت واداشته بود و همه می‌خواستند کاری انجام دهند، هر کسی در هر جایی به اندازه وسع و توان و نقش خود، دوست داشت کاری انجام دهد و حرکتی رو به جلو داشته باشد. بیشترین نمود این موضوع هم در حوزه خانواده و مادران بود که ما بخش کوچکی از آن را در کتاب آورده‌ایم.

الیاسی‌فرد در پاسخ به اینکه چرا خاطرات، بیشتر از افرادی در شهرهای تهران و مشهد که مراسم تشییع  در آنجا برگزار شده، نقل شده‌اند، گفت: محور کار ما، حضور افراد در مراسم تشییع بود و به همین دلیل، بیشتر مصاحبه‌ها در همین دو شهر گرفته شد؛ البته از شهرها و روستاهای دیگری هم خاطراتی نقل شده است.

این نویسنده عنوان کرد: کتاب «سلیمانی‌ها» نتیجه کار گروهی بسیار همدلانه، سخت و فشرده گروه اجرایی، گروه مصاحبه‌کنندگان و نویسندگان بود و من نماینده‌ای از این دوستان هستم، توصیه می‌کنم دوستان، این کتاب را مطالعه کنند و به دیگران هم مطالعه آن را توصیه کنند و کسانی که امکان این را دارند که در بحث روایت‌های مردمی تاریخ شفاهی، قدم‌های بزرگ‌تر و مؤثرتری بردارند، این کار را انجام دهند و از این فرصت‌هایی که ما از آنها عبور می‌کنیم، می‌توانیم استفاده‌های خوبی ببریم، فرصت‌هایی که مانند گنجینه‌ای برای حال و آینده ما مفیدند و کسانی که باید کاری انجام دهند، حتی در حد یک قدم، دریغ نکنند و به تأسی از این شهید بزرگوار که هیچ‌گاه در زندگی خود سکون و سکوت نداشتند، اقدامی انجام دهند.

دانشور هم در پایان این گفت‌وگوی مجازی یادآور شد: «سلیمانی‌ها»، کتابی خواندنی است که ما را از نزدیک با جغرافیای فکری و زیستی بخشی از جامعه ایران و بخشی از خود ما آشنا می‌کند و از ذهنیت جامعه ایران و آنچه آن حماسه بزرگ را رقم زد و زنده بودن جامعه را به رخ کشید، فهم دقیقی به ما می‌دهد. کتاب خوب و خوشخوان و روانی که اگر آن را شروع کنید، در کمترین زمان خوانده می‌شود.

علاقه‌مندان برای تهیه کتاب «سلیمانی‌ها»، علاوه بر کتابفروشی‌ها،می‌توانند از طریق صفحات مجازی ناشر @raheyarpub و سایت vaketab.ir نسبت به سفارش کتاب اقدام کنند. همچنین در صورت نیاز می‎توانند با شماره 02142795454 تماس بگیرند.