«برخورد نجیبانه» با تصمیمِ مبتنی برجامعه شناسی سیاسی

فاش نیوز -  با نام و یاد خدا؛ به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی، شورای نگهبان تشکیل می‌شود که مطابق با اصل 99 میثاق ِ ملی، نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری یکی از وظایف آن است.

انقلاب فناورانه در تولید و ارتباطات، امروزه بر "پیمان و سوگندِ" مبتنی بر سنت و "مجموعه‌ای از تعهداتِ فرهنگی" از گذشته به عنوان مبانی مشروعیت و توجیه برای حال استفاده می‌کند...

سرچشمه‌ی پویایی امروز جامعه‌ی ایران اسلامی، مدیون رنج‌های بی‌نام و نشان و ازیادرفته‌ی کسان بی‌شماری نیز می‌باشد که با اندیشه‌ورزان و کنشگران هم‌روزگار بودند... همواره چه بسیار گل‌های زیبا وخوش‌رنگ و بو به جهان می‌آید تا نادیده بشکفد ...

بسیاری از جنبه‌های بومی و محلی در جامعه‌ی ایران اسلامی، دائمی و غیرقابل تغییر بوده و به قول «فرنان برودل» ادامه‌ی حیات جهان باستان تا امروز محسوب می‌شوند.

 در پیِ تغییر و تحولات قرن گذشته‌ی هجری شمسی، اصطلاح سنت به عنوان نقطه‌ی مقابلِ مدرنیته تثبیت شد. هرچند در این مجال امکان پرتو افکنی بر صورت‌بندی فرهنگیِ جامعه‌ی مدرن، و تمایز معنایی مدرنیته و مدرنیسم و مدرنیزاسیون فراهم نیست؛ اما حداقل باید بر دو درون‌مایه‌ی فرهنگی در گذار به مدرنیته تأمل کرد:

الف: گذار از جهان‌بینی مذهبی و شالوده‌ی قدسی ارزش‌های اجتماعی و اخلافی به باور به جهان‌بینی دنیوی و شالوده‌ی عرفیِ ارزش‌ها ... این درون مایه مشخصه‌ی گذار از جامعه‌ی سنتی به جامعه‌ی مدرن است.

ب: آگاهی فزاینده‌ی نظریه‌پردازان غربی از هزینه‌های فرهنگ مدرن... آنچه که «وبر» تبعات افسون‌زدایی از جهان مدرن نامید و «فروید» ناملایمات مدرنیته دانست، نشان می‌دهد که ارزیابی بدبینانه از مدرنیه و سایه‌ی تاریک آن از همان آغاز مورد توجه اهل نظر بوده است.

فرضیه:

 1: همواره از لحاظ صورت‌بندی عقاید مذهبی، شاهد همپوشانی‌های معنایی در رویکردهای سنتی هستیم، به طوری که در مواردی حتی غیرمذهبی‌ها نیز برای سنت ارزش والا و احترام قائل‌اند.

به موازات خیزش اسلام سیاسی و در دوره‌ی جدید، جامعه‌ی اسلامی ایران از حیث نقشه نگاری از تحول حکومت‌داری ایرانی، تجربه‌ی سیاسی نوینی را آغاز و تجربه کرد. بنابراین تصدی نهاد دولت رنگ و بوی دینی یافت و بر اجرای شریعت تاکید شد...

2: در دنیای جدید تنها راهکار نشان‌دهنده‌ی یک ساختار دینی که مهمترین کارویژه‌ی اصلی آن باید تلاش بی‌وفقه برای نهادینه کردن یک نوعِ جدید از اجتماعِ سیاسی‌مذهبی باشد، مقوله‌ی انتخابات است.

امر انتخابات در جامعه‌ی ایران به‌مثابه‌ی یک رویداد نوین، به دلایل متعدد از اهمیت بیشتری برخورد ار است؛ از جمله اینکه بنا بر رهیافت «فِرد ریگز» جامعه‌ی ایران یک پای در سنت دارد و یک پای در مدرنیته، و البته همه‌ی شواهد حاکی از این است که ساحل آرام سنت از چنان اقبالی برخوردار است که قابل قیاس با اقتضاعات مدرنیته نیست ...

منطق درونی تشکیل شورای نگهبان

به لحاظ اینکه حرکت انقلاب بر پایه‌ی عقاید اسلامی استوار است، ناگزیر از "ارجاع" به نصوص دینی بود، و از آن روی که نصوص اسلامی انباشته از تفسیرهای سنتی است، نقد و شالوده‌شکنیِ سنت و تمهیدِ مقدماتِ تفسیرِ روزآمد از این نصوص،  اجتناب‌ناپذیر شد.

تأمل در نصوص دینی، و ارتباط سنت سیاسی و سیاست مدرن زمینه‌های فکری تشکیل شورای نگهبان را فراهم کرد. در زمینه‌ی منطق درونی تشکیل این شورا از حیث تئوریک، به دو نکته‌ی مهم باید توجه داشت:

یکم: بدیهی است که بسیاری ازکنش‌های رفتاری ما متعلق به قبل از مدرنیته است، و ریشه در فرهنگ قبیله‌ای و استبدادی دارد. می‌توان درک نمود که چرا تاریخ، هنرِ دیدن گذشته در زمان حال است... آراء و اندیشه های انسانی نسل اندر نسل تداوم می یابد ... ضمن اینکه  ممکن است شرایط اجتماعی جدید بر روی آنها تأثیر بگذارند. 

دوم: چنان که درورکیم در رابطه با بازنمودهای جمعی و ریشه‌ی احکام صادره از ذهن انسان نگاشته، تعدادی از مفاهیم کلّیِ ذاتیِ موسوم به "مقولات ِ فهم" وجود دارد که از زمان ارسطو تا امروز بر تمامی حیات فکری مسلط هستند؛ مانند مفاهیم کلی زمان، مکان ... که در حکم  استخوان‌بندی هوش یا نیروی تعقل ما هستند.

این مفاهیم در قالب‌های استواری‌اند که اندیشه را برگرفته‌اند، و اندیشه نمی‌تواند از قید آنها رها شود. اکنون مقوله‌ی مدرنیته در ذات ِخود  بصورت معمایی حل‌نشدنی از کار در آمده و برخاستن صداهایِ بدآهنگ از سطحِ صاف صفحه‌ی وبی مفاهیمِ سنتیِ زندگیِ عمومی را به مبارزه می‌طلبد.

بجای نتیجه‌گیری:

 همانطور که اشاره شد، برخی از ایران‌پژوهان با استناد به رهیافت جامعه‌ی منشوری «فِرِد ریگز» جامعه‌ی ایران را هم سنتی و هم مدرن و درعین‌حال نه سنتی و نه مدرن توصیف می‌کنند و معتقدند درعین اینکه پای در سنت دارد؛ اما بسیاری از اقتضاعات جوامع مدرن را نیز اخذ نموده و با شتاب گسترش می‌دهد.

واقع امر حکایت از این دارد که وزنه ی ساحل آرام سنت بسیار سنگین تراست. این امر برتمام مراودات فرهنگی سیاسی اجتماعی و اقتصادی تاثیری معنا دارد . به همین دلیل نظارت بر امر مهم انتخابات ریاست جمهوری از اهمیت ویژه ای بر خوردار است ...  

تجربه‌ی دوازده انتخاب پیشین حکایت از آن دارد که هرگاه سازوکار نظارتی، به هر دلیلی وظایف خود را در حد مورد انتظار انجام نداده است، به جامعه‌ی نوپای ایران، هزینه‌های غیرقابل محاسبه تحمیل شده است...

سخن آخر اینکه از آنجا که در فرهنگ سنتی، گذشته مورد احترام است و نمادهای آن تجربه‌ی نسل‌ها را در بر گرفته و تداوم می‌بخشند، جایگاه شورای نگهبان بیشتر می‌درخشد.

| دکتر سید مهدی حسینی