شناسه خبر : 89974
پنجشنبه 15 ارديبهشت 1401 , 08:41
اشتراک گذاری در :
عکس روز

ماه مبارک رمضان؛ سپر حفاظت از هویت فرهنگی و ملی

یکی از ناخرسندی ها از فضای مجازی؛ تهاجم به هویت فرهنگی و ملی و تبدیل آن به یک مسئله ی مجادله آمیز است...

فاش نیوز - یکی از ناخرسندی ها از فضای مجازی؛ تهاجم به هویت فرهنگی و ملی و تبدیل آن به یک مسئله ی مجادله آمیز است؛ مفهوم هویت ناظر بر نوعی رابطه بین شاکله ی شخصیتی فرد و ساختار اجتماعی است. پرتوافکنی بر این مفهوم، تحولاتی مهم را در دو مقطع سرنوشت ساز تاریخ معاصر نشان می دهد:

  • ورود اندیشه ی نوگرایی وکاشت نهالِ بحران هویت؛
  • وزش توفانِ مُجاز؛ و اثر آن بر درون‌داشت نقش آموزه های دینی؛

  ایرانیان در طی قرون و اعصار در حالتی از خودبسندگی مادی و معنوی می زیستند و تنها قومی بودند که هویت مشخص فرهنگی و ملی خود را ادامه می دادند؛ تکثر و تعدُد چشم اندازهای امروزی ریشه در اندیشه ی نوگرایی دارد که ازدل شکست در جنگ های ایران و روس در اوایل قرن نوزده هویدا شد.

 پیش از این؛ فراز و فرودهای هویتی با آموزه های دین و سنت مدیریت می شد؛ اما وزش توفان مُجاز از سمت کلیسای گوگل! بخشی از این دو منبع را با خود برد و در صورت بندی دانایی و فهم نسل جدید از معنا و مفهوم هویت اخلال ایجاد کرد؛ مسئله ی مهم این است که به دلیل منشأ خارجی این توفان؛ پیامدهای آن تقریبا غیرقابل کنترل به نظر می رسند.

 پدیداری امر موسوم به چند فرهنگ گرایی در جهان امروز و ضرورت « با مردم زمانه هم عصر بودن» ؛ جامعه ی ایران اسلامی را در معرض  مخاطره ی تبدیل به گونه ای جامعۀ چندمرکز گرا و ناسازگار، و در مسیر باز اندیشی و روزآمد سازی هویتی قرار داده است.

مفروض است که هویت به مثابه عنصر اولیه ی هر جامعه؛ ریشه ای فرهنگی و ملی دارد؛ بنابراین:

  •  بحران هویت ، زمینه ساز وقوع بحران های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است؛
  • راهکار راهبردی برای پیش گیری از بروز بحران؛ ارزیابی بجا و به موقع سیاست های اجرایی است؛

این یک واقعیت انکار ناپذیر است که نبرد میان قدرت حاکم و نوعی هویت جویی دیجیتال محور که در باورها و کردارهای اجتماعی - فرهنگی نسل وب لانه کرده، در ایام ماه مبارک رمضان اندکی فروکش می کند، این ماه که آینه ای تمام نما از هویت اسلامی ایرانی است؛ در عصر ارتباطات فرهنگی! ظرفیت تبدیل مبارزه ی فرهنگی به مبادله ی فرهنگی در هردو بعد داخلی و خارجی را دارد.

فرضیه:

الف: مکان و زمان موقعیت جغرافیای اندیشه را بر اساس این مسئله که « کی ؛ کجا » واقع شده تعیین می کنند؛ بنابراین هر انسانی باید از یک هویت برخوردار باشد که نشان دهد؛ همان چیزی هست، که باید باشد.

ب: برخی از متولیان امور در تربیت نسلی که معتقد به مبانی دینی؛ عامل به احکام و آداب الهی؛ برخوردار از سجایا و فضایل اخلاقی و دلبسته به افتخارات دیرین باشد کارنامه ی قابل قبولی ندارد.

ج: قرار دادن جغجغه ی آرخیتاس در دست نسل وب؛ چشم او را به محتوای تولیداتِ فکرغربی گشود؛ و احساس جهان وطنی بر محور ارتباطِ پیچیده، و پیوندهای متقابل در شبکه های اجتماعی را؛ به تجربه ی عادی او تبدیل کرد. پیامد این امر؛ از بین رفتن رابطه ی طبیعی بین فرهنگ و جغرافیای سیاسی و اجتماعی است.

اندیشه ورزی دقیق نسبت به این موضوع (سپر حفاظت از هویت فرهنگی و ملی) بدون دستیابی به فهمی هرچه عمیق تر از چگونگی بروز عامل تهدید؛ و ردّگیری آن تا خاستگاهش؛ غیرممکن است. ورود مؤلفه های تمدن صنعتی غربی و چالش های عمیق و گسترده ی دو نقطه ی عزیمت تاریخی دارد:

  •  جریان شکست ایران در جنگ با روس در نیمه ی اول قرن نوزده؛
  •  شتاب تحول و پیشرفت در تکنولوژیِ تولید و توزیع و ارتباط؛

فتحعلی شاه قاجار در بی خبری و غرور به سر می برد؛ اما پسرش عباس میرزا ( آغازگر تاریخ نوگرایی در ایران ) که از نزدیک ناظر صحنه ی نبرد میان ایران و روس بود؛ به ضعف و عقب ماندگی فنّی و علمی ایران پی برد؛ او که از عقب ماندگی از کاروان تمدن صنعتی رنج می برد؛ دستور داد تا کتاب های نوشته شده درباره ی نظام اروپایی و اوضاع اداری آنجا را ترجمه کنند ...

« در یک سو غرب بود که می تاخت؛ و در دیگر سو یک امپراتوری کهنه ی ایلیاتی با شاهانی که صلاح را در نگه داشتن تعادل قدیم می دانستند، و یک طبقه ی روحانی که به سرعت دریافته بود غرب می تواند یک دشمن بزرگ باشد. »

هدف دولت قاجار ( سازمانی غیرمتمرکز و ایلیاتی ) ایجاد تعادل میان قدرت های محلی بود. بیشتر کارمندان دولت درهر رتبه و مقام؛ فاسد و رشوه خوار بودند، امور اداری بر بنیان شیوه ی قرون وسطایی بود و زیر سلطه ی یک نیروی متحد مرکزی قرار نداشت. شاه برای اداره ی دربار؛ ناچار از دادن امتیازات و انحصارات به خارجی ها بود ...

 نوگرایی که نوید امور اداری، ارتش، یک حکومت مرکزی، سیستم مالیاتی، وسایل حمل و نقل، و آموزش و پرورش نو را می داد، در نهایت  با ورود این ارزش های نوین، به اندیشه ی مشروطه گری منجر شد؛ و با فروپاشی ساختار ایلیاتی قاجاری؛ جامعه ی ایران را به دولت-ملت مدرن پرتاب کرد. این تحول واقعه ی تاریخیِ بسیار مهمی محسوب می شود چرا که:

  • از ساختار اجتماعی؛ شهر فرنگی پیچیده ساخت؛
  • هویت فرهنگی و ملی را تا مرز نابودی پیش برد؛

از این پس زمینه های پیدایش تمایلی فرهنگی فراهم شد که از طریق ستایش تمدن صنعتی غربی؛ شرط پیشرفت را لزوما قبول ارزش، ایدئولوژی، نوآوری و هنرهای غربی می دانست. چنانکه علی اشرف نظری خاطر نشان کرده، « سبک زندگی امریکایی بر حیازدایی استوار است...، فرد هویت خود را با کالا و اشیاء معاوضه می کند و از اشیاء کسب هویت می کند و به نوعی شیء وارگی می رسد ...؛ ( سبک زندگی و هویت در ایران، ص63) » چنین کاری جنایتی علیه عقل فطری و طبیعت بشری است.

مفاهیمی چون روشن نگری؛ فرهیختگی و ... که پیام آور ایمان به پیشرفت علمی و عقلانی و گسترش آزادی های انسان بودند به کابوسی  دهشتناک تبدیل شدند و ماهیتی هویت زدا و مأیوس کننده یافتند. اندیشه ی شیطانی و ویرانگر پنهان شده در پشت این مفاهیم! و مُجاز دانستن قرائت معنا و مفهومِ حلال و حرام با خوانش غربی؛ جهان اجتماعی ( جامعه و فرهنگ) را به روزی رساند که شاهد ناخوشی معنوی و از دست رفتن معصومیت معنادار بود؛ و می دید که در دام افتاده و دیگر سرنوشتش را خودش رقم نمی زند.

  از دهه ی 1340 به بعد، اندیشمندان ایرانی بحثِ بازگشت به هویت فرهنگی را مطرح نمودند ...؛ که به دلیل رعایت اختصار در این نوشتار؛ نیاز به پژوهشی مستقل دارد. ( در همین راستا اشاره به بحثِ جدیدِ سند جنجالی موسوم به 2030 نیز بیش از آنکه مفید، باشد مهم است.)

ما در دوره ای زندگی می کنیم که فرهنگ های مختلف هر چقدر هم از نظر مکانی و زمانی دور باشند؛ در دسترس همگان قرار می گیرند؛ به قول تاملینسون « اگر ما نرویم و از فرهنگ های دیگر دیدار نکنیم ؛ آنها به ملاقات ما می آیند، مسافری جهانی در این سطح؛ لازم نیست که حتما تحصیل کرده، ثروتمند یا ماجراجو باشد ؛ هر کسی چه بخواهد چه نخواهد، کمابیش جهان وطن[شده] است. (جهانی شدن و فرهنگ، ص185)» بارزترین ثمره ی این دید و بازدید؛ تغییر و تحول در شیوه ی زندگیِ ( نظام باورها و اعتقادات ) نسل جدید است.

منطق درونی این امر حکایت از فرآیندی ناموزون دارد؛ و « به سود برخی و به زیان برخی دیگر است» فقدان معتمدینی که « چراغ دل را به شمع آفتاب حقیقت بیفروزند» و نسل نوظهور رغبتی در خور شأن به آنها داشته باشد؛ باعث ایجاد نگرانی هایی برای چگونگی زندگی دینی در تاریخ فردا شده است.چنانکه در صفحه ی 155 آسیا در برابر غرب می خوانیم:

 « تعداد افرادی که امروز به نام درویشی، بیشتر به مال اندوزی می پردازند تا ثواب اندوزی؛ کم نیست. ... این واژگونی و دکّان ریاکاری به سبب تزلزلی که در بنیاد جهان بینی انسان به وجود می آورد؛ آدمی را آماده ی هر گونه انفعال و پذیرش می کند.»

ماه مبارک رمضان و چهارچوب مفهومی آموزه های آن پکیج کاملی از همه ی ملزوماتِ ترسیم نقشه ی راه ؛ وچاره ی این انفعال و پذیرش است: 

روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد

زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما

                          ...

 حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح

ورنه طوفان حوادث ببَرَد بُنیادت

به لحاظ تحلیلی این تأکید از این رو حائز اهمیت است که بنا بر گونه شناسی دیوید اپتر؛ جمهوری اسلامی ایران « نظام جمعی - مقدس ؛ و تجهیزی با قابلیت بالای بسیج کنندگی» توصیف می شود و در آن هویت فرهنگی و ملی به میزانِ شناختِ موارد زیر وابسته است:

  • اهدافِ نهادها؛
  • ساختار سیاسی و اعتقادی؛

به ویژه عملکرد قوای سه گانه ( طبق اصل 57 میثاق ملی؛ زیر نظر ولایت امر و امامت امت اعمال می گردند ) بر داوری  نسبت به جنبه های عاطفی و  معیارهای مذهبی و ملی؛ تأثیر معنا دار می گذارد.

نتیجه گیری:

فاجعه ی از دست رفتن معنای فاصلۀ مکانی و جغرافیایی از رهگذر سیستم‌های ارتباطی ماهواره‌ای و رسانه های نو پدید و هجوم به هویت فرهنگی و ملی؛ حفظ این میراث عظیم را بیش از پیش ضروری ساخته است.

از رهگذر دربارِ الوهیتِ کاذبی که سوداگران بازار اندیشه، در بسته های خوش نقش و نگارِ تزیین شده با نور و رنگ و صدا و تصویر برای نسل وب توصیف می کنند و آمیختگی و آلودگیِ حاصل از ورود سحر آمیزِ کامپیوتر به اطاق نشیمن؛ جهان بینی دینی در اندیشه ی نسل جدید  را که بر نحوه ی  برداشت او از مفهوم سبک زندگی تأثیر بنیادین دارد؛ دگرگون کرده است ...

اکنون مدرسه ی شبانه روزی فضای مجازی با ارائه ی« دفتری پریشان از اخبار قدما و اقوال علما» در بنیاد باورهای مذهبی نسل وب سستی پدید آورده؛ و در حال ایجاد شکاف های عمیق در تار و پود جامعه ی ایران است.

برای گذار از این حالت مخاطره آمیز؛ هیچ راه روشن تری از آموزه های دینی وجود ندارد تا بسان گنبدی  آهنین از هویت فرهنگی و ملی در مقابل هجوم بی وقفه ی تکانه های الکترونیک محافظت کند! همان چهارچوب مفهومی و رسالت مقدسی که مشیت الهی، به هر ترتیب که تعریف شود؛ سازگار با عقل فطری مقدّر کرده است.

پرتو افکنی بر تجربه ی سال های اولیه ی پیروزی انقلاب و نیز دهه ی1360 میدان نمایشِ قدرت و غیرتِ دینی یعنی دفاع مقدس؛ نشان می دهد که چهارچوبه ی مفهومی آموزه های ماه مبارک رمضان قابلیت تبیینی و نظری بسیار مناسبی را برای حفظ هویت فرهنگی و ملی فراهم می کند.

 همه ی جامعه پژوهان آزاد اندیش؛ نقش ترکیب نام آشنای قناعت انقلابی/ روزۀ سیاسی و نگرشِ اقتصادِ سیاسی/ فرهنگی به آن را از مهم ترین راهکارهای حفظ هویت دینی و ملی توصیف می کنند.

اساسا برخی از آموزه های دینی و نظام اخلاقی؛که بسان سپری حفاظتی فراتر از هر گنبد آهنین! تا کنون از هویت فرهنگی و ملی محافظت می کردند  نیاز به  تناسب با مقتضیات زمان و مکان و به روز رسانی علمی دارند؛ وگرنه با توفان حاصل از رایانش ابری؛ تنها تکه پاره هایی از آنها باقی خواهد ماند و به یادگاری تاریخی تبدیل خواهند شد.

به جای سخن آخر:

چنان که عبدالهادی حائری خاطرنشان کرده ؛ عباس میرزا که تاریخ نوگرایی با اندیشه و عملکرد او گره خورده؛ به فرستاده ی ناپلئون که از اردوگاه جنگ با روس ها دیدن کرده، می گوید:

«  تمام قوای مرا یک مشت اروپایی [روسی] سرگرم داشته، مانع کار من می شوند ...؛ مگر جمعیت و حاصلخیزی و ثروت مشرق زمین از اروپا کمتر است؛ یا آفتاب که قبل از رسیدن به شما به ما می تابد تآثیرات مفیدش در سرِ ما کمتر از شماست؟ یا خدایی که مراحمش بر جمیع ذرات عالم یکسان است؛ خواسته ی شما را بر ما برتری می دهد؟ گمان نمی کنم. اجنبی حرف بزن!  بگو من چه باید بکنم که ایرانیان را هوشیار نمایم؟ ( نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران با دو رویه ی بورژوازی غرب، ص 308) »

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد

وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد

فیض روح القُدُس ار باز مدد فرماید

دیگران هم بکنند آنچه مسیحا می کرد

 

* جانباز دکتر سید مهدی حسینی

اینستاگرام
نظری بگذارید
نام خود را وارد نمایید
متن نظر را وارد نمایید
مقدار صحیح است
مقدار صحیح وارد کنید
بدون ویرایش از شما
آخرین اخبار
تبلیغ کانال فاش در ایتابنر بیمه دیفتح‌الفتوحصندوق همیاریخبرنگار افتخاری فاش نیوز شویدمشاوره و مشاوره تغذیه ویژه ایثارگرانسایت جمعیت جانبازان انقلاب اسلامیانتشارات حدیث قلماساسنامه انجمن جانبازان نخاعیlogo-samandehi