قوامِ جامعه؛ فضای مجازی و قواعدِ آداب اجتماعی

  فاش نیوز- ثمره ی فعالیت اندیشمندانه ی انسان در طول تاریخِ تمدن، احترام و عمل به قانون و رعایت قواعد حاکم بر نزاکت و ادب است. به چالش کشیدن این جوهره ی عمل عقلانی؛ در سراب فضای مجازی و مرجع شبکه بندی شده ی تجربه اندوزی، واقعیتی انکار ناشدنی است.

به موازات ورود موبایل و سایر رسانه های نو پدید به ایران؛ از سال2000 تا امروز طراحان شهر فرنگ مجازی در ینگه دنیا؛ برخی از مشکلات گریزناپذیر حاصل از تغییر تاریخ سیاسی و اجتماعی را بسیار ماهرانه و باورپذیر در غِصّه ( تآسف، محنت ) هایی واقع نما؛ به تصویر کشیده اند....

این ساحران عصر الکترونیک در تصاویری گویاتر از خودِ زندگانی؛ دروغ را چنان واقعی و در قالب فیلم و داستان روایت می کنند که نسل جدید را دچار تناقضاتی بنیادین در اندیشه؛ و عدم تعادل در خلق و خو و شاکله ی رفتاری کرده است.

مفروض است که کمبود بودجه وکم کاری متولیان امورفرهنگی در تعلیم آدب و نزاکت اجتماعی به نسل وب را مربیان کاربلد در مجتمع آموزشی فضای مجازی با صرف دلار و تلاش شبانه روزی  جبران می کنند!

 مهمترین پیامد قبول زحمت و حضور این دایه ها ی مهربانتر از مادر در غیابِ عاطفیِ تیمار دار اصلی؛ به مخاطره افتادن قوام جامعه است. ولی به شهادت تاریخ! پایان این قصه ی پرغصه، شیرین خواهد بود:

به هوش! به گوش ! ای کسانی که ایرانیان شما را وارد دالان تاریخ  کردند و به شما فضیلت آموختند! گواهی می دهم آنها هرگز انگاره های شأن و منزلت و شرافت را خوار و خفیف و بیمقدار نکرده اند؛ این پژواکِ صدای تاریخ درگوش زمان است.   

 مطابق با تقویم مسیحی گریگوری در نیمه شب 31 دسامیر سال 2000؛ تلخ و شیرین هزاره ی دوم میلادی و فراز و نشیب های پرشمار آن به بایگانی تاریخ سپرده شد و بسیاری از مردم در سرتاسر جهان تحویل هزاره ی جدید را در زیر نور و رنگ خیره کننده ی مجازی جشن گرفتند و به قول بَرَره ای ها شاد مانگی دَر وَ کردن!؛ متولدین آن روز اکنون بیست و دوساله اند.

فرضیه:

الف: با گذشت بیش از چهاردهه از پیروزی انقلاب اسلامی:

• علی رغم اثرات باد و بوران حاصل از حوادث بنیان برافکن بویژه در دهه ی اول؛ جامعه ی انقلابی روز بروز مقاوم تر شده است.
• زیست - سیاست نوین می تواند با نگاه به تاریخ جهان بین دو انقلاب؛ درس و عبرت های بنیادین  و کاربردی بگیرد.

ب:  فقدان پژوهش های علمی  و به روش پیمایشی از دست آوردهای انقلاب اسلامی؛ حد اقل دو پیامد دارد:

•  نو جوانان وجوانان را در معرض برخی پیش داوریها و تناقضات و عدم تعادلها  قرار خواهد داد.
• ترش و شیرین انقلاب صرفا در محاورات روزمره و مقالات و آثار دانشگاهی مزمزه خواهد شد!

ج: دروضعِ قوانین مورد نیاز برای آداب و نزاکت اجتماعی، چنانچه:

•   ازگروه سنی 22ساله درباره ی رویکرد به ادب و نزاکت ایرانی نظر سنجی شود؛
• دگرگونی دوران و مقتضیات زمان و خواست نسل جدید در تدوین قانون لحاظ شود؛

 در این صورت؛ نتیجه ی ارزیابیِ تلاشِ برخی مربیان امورتربیتی و فرهنگی، آب درهاون کوبیدن یاگره بر باد زدن  نخواهد بود.

 پرتو افکنی به شرایط جهان در بین دو انقلاب ( فرانسه 1789؛ ایران 1979 ) و تحولات ساختاری و اجتماعی حاصل از آنها، به دلیل تأثیر ماندگار بر سرنوشت بشر و ظرفیت تحلیلی بالا؛ می تواند رویکرد نسل نوظهور در احترام و عمل به قانون و رعایت قواعد حاکم بر نزاکت و ادب اجتماعی را پدیدار کند.

 « تجلی امام خمینی (ره) در عصر خودکامگی و استبداد فزاینده ی شاه؛ راه را برای جهت گیریهای سیاسی و دینی باز کرد » و امروزه فقط کافی است تا فراگردِ این تغییر و تحول؛ و فضای مجازی به مثابه مرموزترین نیروی دوره ی مدرن، به نسل جدید درست شناسانده شود.

 زمانی بذر انقلاب اسلامی افشانده شد که نظامِ مبتنی بر تاج و تخت سلطنتی « جامعه و زندگی را تا حد لذت های ابلهانه ای تحقیر کرد؛» دو پیامد مهم این امرعبارت بودند از:

• به مخاطره افتادن انگاره های مشخص کننده ی شأن و منزلت و شرافت؛ 
• پدیداری تقابل تاریخی تازه ای بین شیوه ی نوین زندگی روزمره، با ادب و نزاکت ایرانی؛

 تدوین قواعد آداب و نزاکت اجتماعی به شیوه ی غربی مآبی؛ درون مایه ی ذهنیت جامعه ی ایران را در معرض تغییر و تحول قرارداد:

• جای مفاهیم ذهنیِ زشت و زیبا، حرام و حلال و...؛  عوض شد؛
• و شاکله ی رفتاری مردم  به سمت و سوی فرهنگ و تمدن تکنولوژی غرب سوق یافت؛

برای نخستین بار در عصر مدرن؛ عالمی ربانی و رهبری فرزانه که کرامت و ارزش والای انسان و آزدی توأم با مسئولیت او در برابرخدا را وجهه ی همت خود قرار داده بود؛ با  پَرِپرواز بخشیدن به اندیشه و ایجاد تحول تدریجی در نظامِ باورها و نیازها و آرزوها ی مردم ایران؛ سرانجام آنها را حاکم بر سر نوشت خویش کرد.

طنز تلخ کلان روال درحال وقوع این است که امروز هالیسوود ( هالیوود و سیلیوود ) دقیقا با تقلید از همین کارویژه؛ در حال مهندسی معکوس است!

 اکنون با فرو ریختن مرز حریم و حیا در فضای مجازیِ لجام گسیخته و بی درو پیکر؛ جمعی از بی ادبان، آفت بی نزاکتی را به این کشت و کار انداخته! و دست به کارهایی می زنند که حتی نام بردن از آنها شرم را بر می انگیزد و به هیچ روی نه درخور قلم نگارنده ی این مطلب است و نه در شأن خواننده ی گرامی آن....

 این از ثمرات دو جهش شگفت انگیز در تکنولوژی الکترونیک است که  جهان را به مرحله ی سازوکارهای بی ریشه پرتاب کرد:

• دستیابی به بالاترین در جه ی  رشد در فناوری الکترونیک؛ شرایبر در تکاپوی جهانی اندازه ی این نشو و نمو در 1981را  به توانِ مجهول! توصیف می کند؛
• تحولی را که نگرو پونته در دیجیتالی بودن در 1995 آن را گذار از جهان مبتنی بر اتم  به جهان مبتنی بر تکانه های الکترونیک توصیف کرد؛

مهمترین پیامد این پیشرفت در دنیای مدرن، و خطرات فراگیر این نیروی سهمگین که همه را تهدید می کند عبارتند از:

• جایگزینی تریبون و بلندگوی دیجیتال بجای نهادهای پیشین تربیتی؛
•  نگارش دلبخواهانه ی قوانین و قواعد مورد نیاز برای آدابِ نزاکتِ اجتماعی؛

این امر صرفا بیانگر یک تحول بنیادین نیست بلکه «گویای آن است که تحول همواره با انتظارات بشر یا نظارت او همخوانی ندارد.»

پیوند تنگا تنگ این مهلکه با روابط جنسیت موجب شده تا« عدم قطعیت های فراوانی وارد روابط مرد و زن شده  ؛[به عنوان مثال] یک نسلِ پیش، ازدواج فرایند نسبتا روشن و مرحله ای از زندگی بود، اما امروز بسیاری از افراد با هم زندگی می کنند بی آن که ازدواج کنند؛ (گیدنز، ساتن؛ جامعه شناسی، ص، 253)» اکنون این برهوت گمراهی بسیاری از تصمیمات زندگی نسل جدید را آکنده از امید واهی کرده است.

 هرچند چیزی و اضح تر و شفاف تراز فعالیت های روزانه وجود ندارد؛ اما انسان جانداری فرهنگی با رفتار  پیچیده است؛ و در واقع به سختی می توان معنا و مفهوم زندگیِ مبتنی بر قواعد آداب  اجتماعی، یعنی امری که همواره اقتضاء و تکلیف آن معلوم و مسلم بود و قوام جامعه را تضمین می کرد؛ را باگرد و خاکی که دیجیتالیسم به راه انداخته؛ تعریف کرد.

 

نتیجه گیری

ما اکنون در دنیای بسیارآسیب دیده ای زندگی می کنیم که نیاز به در مان های سیاسی ریشه ای دارد. خویشتنِ امروزی با سرگردانیهای عمیقی روبرو شده است.

جابجا کردن ساحرانه ی مفاهیم ذهنی بدی به جای خوبی و زشتی بجای زیبایی؛ ساز و کارهای ریشه دار و قواعد اجتماعی پیشگیری کننده از زوال انسان را با مخاطره ی حذف مواجه ساخته؛ و در حال گسترش سلطه ی کامل دیجیتالیسم بر همه ی جنبه های زندگی است.

پرواضح است که  تغییر و تحول فرهنگی در هر ملت؛ قهرا از مسیر مخصوص به خود پیروی می کند. این اشاره به این دلیل حائز اهمیت است که با تغییر و تحول تاریخ سیاسی و اجتماعی در ایران؛ ساختار قدرت سیاسی بر اساس زمینه های پیشینی و مبانی اندیشه ی سیاسی در اسلام شکل گرفت.

ترسیم نقشه ی راه این مسیر از سوی حکومت داری دینی؛ سودا گران بازار اندیشه را از آنجا که اهل انصاف و وجدان نیستند؛ در صفحه ی صاف وبی به تکاپو واداشت تا با در اختیار داشتن ابزار مناسب تر برای ابرازِ صدای رساتر، آراء و عقاید خود را صدای ملت معرفی کنند.

این تاجران اندیشه از سوی کلیسای گوگل مامور شده اند تا نوعی قواعد و ادب و احکامی را ترویج کنند که از رهگذر عمل به آنها زمینه های زیر پدیدار شوند:

• تغییر شکل ف‍ض‍ای عمومی؛
• نشانه های گسترش تفکر فمینیسم؛
• اولویت یافتن معیارهای زن‍دگ‍ی تجمل گرایی؛
• دگر دیسی ساختاری و ک‍ارک‍ردی در برخی نهاد های سنتی؛
• جابجایی معنا و مفهوم واژگان ف‍ره‍ن‍گ والا و ف‍ره‍ن‍گ پ‍س‍ت؛
• ... 

 تا در نتیجه  روز به روز از نشاط روحی جامعه ی ایران اسلامی که چهل و سه سال پیش از یوغ استبداد ستمشاهی رهید؛کاسته شود و یا دلِ نسل وب داغِ آن دوران را داشته باشد!

 انسان ناگزیز از رعایت قانون و قاعده ی ادب و احکام درزندگی اجتماعی است. اما بقول فوکو « اندیشه ی مدرن در مورد انسان اندیشه ی عجیب و غریبی است. قاعده دلالت گری را به کل عرصه ی علوم انسانی تسری و تعمیم داده،[اما] این علوم چهره ی انسان را از بین می برند، به همین دلیل ویژگی این مرحله "زوال انسان" است. ( احمد خالقی، قدرت، زبان، زندگی روز مره،ص 295)»

 فوکو اینقدر زنده نماند که ببیند امروز غول فضای مجازی با ایستادن بر دوش برخی از صاحبان « زر و زور و تزویر» که خود را در صفحه ی صاف وبی کارشناس علوم انسانی معرف می کنند "معنیِ"  هرشاکله ی رفتاریِ قاعده مند را وارونه می کند!

سخن آخر:

 بی اعتنایی نسل جدید به قواعد آداب و نزاکت اجتماعی موجب ناخرسندی خانواده ها شده است؛ کلید این شالوده شکنی در کنفراسی در سال 1940 در نیو یورک زده شد. چرایی و چگونگی آثار هشت دهه نتایج این کنفرانس بر سرنوشت بشر نیاز به تبیین علمی دارد؛ هر چند به هر تقدیر بخشی تبیین ناپذیر نیز باقی خواهد ماند....

اما در رابطه با جامعه ی ایران این نکات نیز شایسته ی تأمل اند چراکه در سالهای اولیه ی قرن جدید میلادی:

•  در شرایط تحریمِ بسیاری از داروهای ضروری؛
• به موازات شتاب تغییر و تحولات در عرصه ی الکترونیک؛

ولی چه بهتر که موبایل آزادانه وارد کشور شد تا امروز بتوان یک موضوع پژوهشی با عنوان: چرا یی تأثیر  معنا دار موبایل  بر رویکرد گروه سنی 22 ساله به قواعدِ آدابِ اجتماعی را به متولیان امور فرهنگی پیشنهاد داد.

* جانباز دکتر سیدمهدی حسینی