اسناد و تصاویر دفاع مقدس در اختیار شاعران قرار گیرد

دفاع مقدس و مقاومت مردم ایران، از جمله موضوعاتی است که در چند دهه گذشته مورد توجه شاعران بسیاری واقع شده و چهره‌های زیادی در این زمینه قلم‌فرسایی کرده‌اند. در این میان، بهره‌گیری از مضامین مذهبی به‌ویژه واقعه عاشورا وجه مشترک تمام این آثار است؛ بنابراین خبرنگار دفاع‌پرس در تبریز برای بررسی بیش‌تر پیوند ادبیات عاشورایی با اشعار دفاع مقدس و پایداری، گفت‌وگویی با «سید احمد استوار» از شاعران آیینی استان آذربایجان شرقی انجام داده است که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید.

دفاع‌پرس: شعر دفاع مقدس چه رابطه‌ای با ادبیات عاشورایی دارد؟

تشیّع و ایران رابطه ناگسستی با یکدیگر دارند؛ شعر حماسی یا پایداری در تاریخ ادبیات ایران سابقه طولانی دارد و برای مثال در شاهنامه فردوسی ضمن آن‌که میهن‌پرستی بسیار مطرح شده، از مضامین و مفاهیم تشیّع هم استفاده شده است. علاوه بر این ریشه تاریخی، در عصر کنونی هم انقلاب ما یک قیام اسلامی و شیعی بود. همچنین هنگامی که دفاع مقدس آغاز شد، تمامی آموزه‌های اسطوره‌ای ایران و تشیّع با یکدیگر آمیخته شدند و خود را در قالب شعر دفاع مقدس نشان دادند؛ بنابراین شعر دفاع مقدس و پایداری بخشی از ادبیات آیینی ما است.

در کشور‌های دیگر حتی بدون آن‌که آرمان یا عقیده نیک و مقدسی هم داشته باشند، درباره کوچک‌ترین وقایع خود دست به حماسه‌سرایی می‌زنند. درحالی‌که درباره دفاع مقدس، هر یک از اتفاقاتی که برای شهدا یا رزمندگان در جبهه‌ها رخ داده است، قابلیت آن را دارد که حماسه‌های بزرگی به شکل شعر، داستان یا فیلم از آن ساخته شود.

دفاع‌پرس: آیا وجه شبه موجود میان دفاع مقدس و حماسه عاشورا جنبه حقیقی دارد یا صرفا از منظر شاعرانه مورد توجه قرار گرفته است؟

حماسه‌ای که در دفاع مقدس رخ داده است، صرفا یک حماسه احساسی نیست؛ بلکه حماسه‌ای است که مبتنی بر عقلانیت بوده و در پس آن، عشق بی‌اندازه به وطن و به امام حسین (ع) وجود داشته است. حتی می‌بینیم که در مشهورترین نوا‌های آن دوره، سخن از «کربلا کربلا، ما داریم می‌آییم...» مطرح بوده است. تمامی بچه‌های شیعه ایرانی بر این باور بودند که دفاع از خاک ایران، دقیقاً به معنی دفاع از نهضت حضرت سیدالشهداء (ع) است؛ چراکه ایران نقطه ثقل تشیّع در جهان است و ایران بدون تشیّع قابل تصور نیست.

انگیزه‌ای که قیام عاشورا به رزمندگان می‌داد، با هیچ انگیزه دیگری قابل مقایسه نیست؛ چون در پشت آن اعتقاد عمیق قلبی الهی وجود داشت. هیچ حرکت دفاعی در جهان، از چنین پشتوانه‌ای برخودار نیست که هم میهن‌پرستی در آن موج بزند و هم اعتقاد به توحید و وحدانیت الهی و باور به ادامه حرکت عاشورا در آن به چشم بخورد. همین موضوع عامل موفقیت ما در دفاع مقدس بود و لازم است بسیار به آن پرداخته شود.

دفاع‌پرس: چه سوژه‌ها و موضوعاتی وجود دارد که شاعران دفاع مقدس و مقاومت کم‌تر به آن پرداخته‌اند؟

حرکت عاشورا برای امر به معروف و نهی از منکر بود و حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) خودشان تأکید کردند که «برای امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت جدّم قیام کردم.» امروز ضمن اینکه کشورمان از هر جهت درحال هجمه و محاصره از سوی دشمنان است، کاستی‌هایی هم در داخل وجود دارد که باعث مشکلاتی برای مردم شده است. مدیری که دچار فساد است، باید آن‌قدر مورد نقد و انتقاد قرار بگیرد تا دیگر هیچ عامل نفوذی به خود جسارت ندهد وارد یک سیستم پاک شود و کل سیستم و نظام را زیرسوال ببرد. اگر نقد وجود نداشته باشد، اصلاحی رخ نمی‌دهد. برخی مسئولین معتقدند باید از آن‌ها فقط تمجید کرد، درحالی‌که باید ایرادات و راهکار‌ها هم مطرح شوند؛ بنابراین شاعران و نویسندگان انقلابی نباید با دستان خود برای این افراد سودجو حاشیه امن ایجاد کنند؛ بلکه باید تلاش کنند تا اجازه ندهند یک مدیر ناکارآمد کل ساختار را زیر سوال ببرد.

این انتقاد در راستای همان قیام عاشوراست. اگر شاعر دفاع مقدس این موضوع را نقد نکند، فضا برای معاندان و دشمنان باز می‌شود تا اساس نظام را تخریب کنند. متاسفانه تاکنون کمی در این‌باره احتیاط شده است.

دفاع‌پرس: شعر مقاومت و پایداری امروز چه تفاوتی با دهه‌های قبل دارد و چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟

در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، این ادبیات کاملا نوپا بود. گرچه در دوران‌های گذشته همواره ادبیات حماسی وجود داشت؛ ولی این سبک از ادبیات پایداری که با فرهنگ عاشورا و ایدئولوژی انقلابی و اسلامی آمیختگی دارد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی پدید آمده است. آثاری که در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی تولید می‌شد، از نظر کمی و کیفی قابل مقایسه با امروز نبودند. درحال حاضر آثار بسیار پخته‌تر و قابل اتکاتر شده‌اند و این قابلیت را دارند که حتی به‌صورت چندزبانه منتشر و در کل دنیا پخش شوند.

تنها نقصی که امروز در مقایسه با گذشته داریم، این است که در دوران دفاع مقدس، بعضی از شاعران خودشان رزمنده بودند و آن صحنه‌ها را از نزدیک لمس می‌کردند؛ ولی امروز ما دست‌مان از آن منبع عظیم دیداری و شنیداری کوتاه است. شخصاً در پایان جنگ، هشت سال داشتم و جز پناهگاه‌ها و بمباران شهر‌ها چیز دیگری به‌خاطر ندارم؛ لذا باید یک مرجع و منبعی باشد تا با مراجعه به آن، شاعر یا نویسنده تغذیه فکری شود. به‌ویژه فیلم‌های مستند که در صحنه نبرد ضبط شده‌اند و رزمندگان را به‌طور مستقیم به تصویر کشیده‌اند، بسیار ارزشمند هستند و به‌عنوان یک خوراک فکری و انگیزشی باید در اختیار شاعر دفاع مقدس قرار بگیرند.

قطعاً هر صحنه از دفاع مقدس این قابلیت را دارد که هر شاعر از زاویه دید خود به آن بپردازد و آثار زیبایی خلق کند. نگهداری این فیلم‌ها و مستندات در داخل آرشیو‌ها یا بایگانی‌ها فایده خاصی ندارد؛ بلکه باید در دسترس شاعر و نویسنده قرار گیرند تا او را به آن دوران ببرند.