تحول فناوری فکری و مدیریتِ گذار

فاش نیوز - فرهنگ و تمدن ایرانی بود که نخستین بار در تاریخ، امر ارتباط و انتقال اندیشه را برای انسان معنا کرد؛
هرودوت در تشریح سازمان پیام رسانی هخامنشیان نقل کرده: «در دنیا هیچ وسیله ای سریع تر از پیک های مسافت پیمای ایران وجود ندارد، نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی این پیک ها را بازنمی دارد. ...»

هرچند نوع نگاه کشاورز به زمین با اختراع دستگاه شخم زنی و طرز تلقی اخترشناس از آسمان با اختراع تلسکوپ؛ دگرگون شد...؛ اما حرکت آرام و تدریجی بشریت از "اسب و گاوآهن به تراکتور، و از رصدخانه‌ی مراغه به وویجر" به هیچ روی پایان داستان نبود.
به موازات پدیداری نوآوری‌های تکنولوژیِ الکترونیک، به شکلی اعجاب‌انگیز مدیریت روند فعالیت‌های ارتباطی و اطلاعاتی جهان در انحصار آمریکا قرار گرفت.

 با این دست‌آورد؛ آن کشور از رهگذر پژوهش در زمینه‌ی انتقال دیجیتال (عددی 0 و 1) ایجاد تغییرات سریع اجتماعی و تحولات بی‌سابقه‌ی فرهنگی را در سایر نقاط جهان حق مسلَّم خود دانست؛ و البته با تواضع، هزینه و زحمت "انبار گردانی مغزها و ایجاد بدعت" را نیز پذیرفت! چرا که اساسا در مرام عموسام نیست که اجازه بدهد کسی دست به جیب شود!
هر مصنوع و اختراع، اصول و قواعدی دارد که بر طبق آن عمل خواهد کرد. مثلا قاعده‌ی سلاح هسته‌ای تخریب کامل است؛ قاعده‌ی پیچ و مهره در صفحه‌ی صاف وبی نیز ایجاد تغییرات درونی و عبور از هر منع فرهنگی و عظمت محرمات است ...
فرض بنیادین نوشتار حاضر این است:
محرک‌های اینترنت بر ابعاد اخلاقی و شاکله‌ی رفتاری نسل جدید تأثیر دارد! مهمترین جلوه های این تأثُّر در جامعه‌ی کنونی ایران اسلامی عبارتند از:
- رواج مراسم جعلیِ عقد آریایی؛
- دادار دودوری موسوم به جشن طلاق؛
- توجیه حرمت‌شکنی نوین با عنوان ازدواج سفید؛
- ...
پر واضح است که از این رویه‌های نوظهور، هیچ نشانه و ردّی در فرهنگ و تمدن ایران نمی توان یافت. بنابراین در مواجهه با آنها نیاز به:
- تعریفِ عواطفی متعالی تر؛
- جستجوی اصول و قواعدی مبتنی بر مقتضیات زمان؛

و بهره گیری از انسانی‌ترین شکل همدلی با رنجِ تغییر هورمونی در نوبالغان؛ اهمیتی هم‌طرازِ "غمِ نان" یافته است!
از هم اکنون باید برای سنت‌ستیزی‌های نوپدید، حداقل در امر ازدواج! چاره‌ای اندیشید تا آه و فغان جامعه‌ی فردا به دلیل بحران قابل پیش‌بینیِ فقدان جوان! به آسمان نرود.
فرضیه:
الف: برخی از نوآوری‌های فناورانه از رهگذر کوچ کلمه به تصویر، به شکلی گریزناپذیر! تحولاتی عمیق و درونی در جسم و روان نوبالغان بوجود خواهند آورند.
ب: سرگردانی نسل وب در بی‌نظمیِ نوینِ شبکه‌های اجتماعی و الگو‌پذیری، ساخت و بافت و کیفیتِ زندگی روزمره و ملاک‌های رفتارِ پیروی از فرهنگ و سنت را با مخاطره‌ی تغییر و تحول بنیادین روبرو خواهد ساخت.
ج: در جنگ تمام‌عیار فرهنگی جاری، دو عامل زیر رمز پیروزی‌اند:
- مدیریت هوشمندانه‌تر جهانِ اجتماعی (جامعه و فرهنگ)؛
- مطالعه و آگاهیِ هرچه دقیق‌تر از منطق درونی بدعت‌گذاری؛

نوعی نگرش مبتنی بر «خردگِرَوی علمی» معتقد است: «انقلاب ایران از نوع خودجوش محسوب می‌شود؛ به این معنا که فاقدِ برنامه‌ی مشخصی برای ترتیبات سیاسی واقعی و اهداف اجتماعی بعد از انقلاب بود؛ (بشیریه؛ زمینه های اجتماعی انقلاب ایران؛ ص 20)

چنین دیدگاهی با انبوهی از سوالات جدید، دست‌آویزی شده تا بخشی از نسل نوظهور که:
نیفتاده در دست دشمن اسیر
به گِردَش نباریده بارانِ تیر
بدون توجه به روش علمیِ تحلیلِ رویدادها، به‌آسانی افکار، اقتدار و آینده‌ی چرخش تازه‌ی تاریخ سیاسی و اجتماعی رویداد راهبری کننده‌ی مغز و قلب جامعه در جهت سرشت و سرنوشت و غافلگیرانه‌ترین رخدادی که با آن، تفکر توحیدی در جامعه‌ی ایران نقشی محوری یافت! را به چالش بطلبند.

با ورود جهان به عصر دیجیتال، آمریکا با بندبازی های فکری " انتقال عددی 0 و1 " را ، به عنوان وسیله ی «ارتباط بازار» تلقی کرد.
این بیابان فرهنگی در تیمچه ی دره ی سلیکون، تجربه ی نامحدود می فروشد؛ ماهیت این متاع به گونه ای است که بکار گیری آن افق های فرهنگی را تیره و تار می سازد!
البته « سوگُم کَردگیِ» برخی از دولت مردان سوداگر و نوکیسه و تاجر پیشه ای که شیفتگی به سبک زندگی غربی را به خود باختگی تبدیل کردند؛ نیز باعث شد تا بخشی از نسل وب؛ فریب خطرناک "حقیقت مجازی" را بخورد و کلیّت های تهذیب کننده را به ریشخند بگیرد و بگوید:
تازه بهارا ورقت زرد شد
دیگ منه کآتش ما سرد شد

اما با کاوش دقیق و مطالعه ی عمیق در کتاب انقلاب؛ پاسخ صحیح وعلمی به سؤالاتِ نسل وب تمام و کمال یافت می شود. ...
اکنون مدیریت گذار فرهنگی به دو دلیل تبدیل به امری حیاتی شده است:

- در یک سو، ایمانی شِبهِ عرفانی به کارآیی نهادها و ارزش ها ( ابزار انسجام اجتماعی )، قرار گرفته که بجای تمرکز بر ماهیت تکنولوژی؛ بر جنبه های بدعت گستری؛ انحرافی و مانع شدن از «کمالِ فکریِ توأم با کمال اخلاقی» تأکید دارد؛

- در سوی دیگر نگرشی قرار دارد که معتقد است اگر «تکنولوژی را امری خنثی تلقی کنیم؛ به بدترین صورت تسلیم آن خواهیم شد؛ زیرا چنین تصوری که امروزه مورد ستایش است چشم ما را بر ماهیت تکنولوژی می بندد.»

بنا بر نگرش اخیر جامعه وارد برهه ی مهمی از تاریخ فکری و فرهنگی خود شده و در چشم انداز آینده ای نزدیک؛ احتمالا درگیری بر سر نوعِ فناوریِ مورد اقبال و گریزناپذیر نیز به اختلاف سلیقه های جاری اضافه خواهد شد.

نتایج مطالعات جامعه شناسانه ی سیاسی نشان می دهد که بخش زیادی از طرفداران این دیدگاه از قشر دانشجو هستند.
با توجه به:
- نقش دوره ی دانشجویی در تغییرفرهنگی؛
- فراوانی جامعه ی آماری ( تعداد دانشجو و مراکز آموزش عالی )؛
و به دلیل بالا رفتن تناسب جامعه ی دانشجویی؛ به قول افریت « کالج های مختص دوره ی لیسانس مثالی عالی از تغییر ساختاری است که به نوبه ی خود مبنای بخش بزرگی از تغییرات ساختاری بیشمار دیگر می شود. ( نگرش ها در جامعه شناسی سیاسی، ص387)»

از آنجا که همواره عرصه ی سیاست در میدان فرهنگ فرمان می راند و برای آینده موضوعاتی محوری می سازد؛ نمی توان از کمند چند رویداد شالوده سازِ تغییر در آغاز قرن بیست و یک ؛ گریخت:

1- یازده سپتامبر 2001 ( داستانِ برج های دوقلو )
2- گستاخی جرج بوش در قرار دادن ملت بزرگ ایران در محور شرارت، سال 2002
3- اعتراضات برخی دانشجویان و انعکاس گسترده ی آن در کانال های ماهواره ای؛ سال 2003
4- ...
تداوم این روند اکنون نیز با « مفت سواری » بر امواج فضای مجازی، عرض خود می برد و زحمت مردم ایران می دارد!
اما به راستی:

- چرا متاع " ارتباط بازار " با ذائقه ی بسیاری از نوجوانان و جوانان سازگار شده است؟

 به نظر می رسد پاسخ در ثمره ی پیوند تنوع طلبی و ثروت رانت محور نهفته باشد. ...
از نشانه های جامعه ی سوداگر و تکثر طلب؛ پیدایش افراد آزمند و حریصی است که به قول گلاسر « این تصویر که " خیلی بیش از دیگران، شایسته و سزاوار بیشتر داشتن هستند " را در دنیای مطلوب خود جا [می]دهند؛ چیزی که در سیاست و تجارت بسیار رایج است.( تئوری انتخاب؛ ص502)»
« اخلاق میوه ای است که با آن، زمینی را که از آن سرزده شناسایی می کنند؛ و بارآوری بهترین دلیل و برهان بر ارزشمند بودن ریشه های درختان آن است.»

بنابراین باید با صدایی بلند پرسید:
- عقد آریایی ساخته و پرداخته ی کیست؟ و هدف آن کدام است؟
- کی و کجا مردم ایران زمین به پذیرایی در جشن طلاق دعوت شده اند؟
- در کدام دوره از تاریخ پرفرازو نشیب دختر و پسر ازدواج سفید کرده اند؟
- ...
بحث از این بدعت گذاری ها که اکنون بسیاری از خانواده ها با آن دست و پنجه نرم می کنند! جایگاهی بالاتر از مرزهای حریم و حیا دارد و ذیلِ باورمندیِ تاکنون محکم و استوارِ امر "حلال و حرام" در امر ازدواج قرار می گیرد ...،
از الهی دانان انتظار می رود پاسخ دهند که چرا هنوز در جامعه ی ایران اسلامی از ازدواجِ خشنود و پایدار رفعِ خطر نشده است؟
نمی توان تمام گناه را به گردن " ارتباط بازار؛ اغوا گری و تبلیغ و مصرف هرچه بیشتر و ... ؛ " انداخت؛ ممکن است تقصیر نهادهای تهذیبی وتعلیم و تربیتی بیشتر باشد. ...
پیش از این؛ و در سال 2003 جامعه شاهد اعتراض برخی از دانشجویانی بود که از اعتماد و اعتقاد به سیاست پیشه گان نا امید شده بودند. به قول اُ هانسون این اعتراض که:

  « در کانال های ماهواره ای فارسی زبان که از کالیفرنیا و لس آنجلس " NITV، آزادی، پارس تی وی و کانال وان" پخش می شد؛ ( نگاهی نو به دین و سیاست درنظام بین الملل کنونی؛ ص187)» بسیاری را برای دریافت اخبار؛ ناگزیر به خرید دیش ماهواره کرد!
پیامدهای رجوع به این نوآوری های فناورانه عمیقا اجتماعی اند؛ اتفاقا صحبت از ارتباطِ تغییر فرهنگی با دوره ی دانشجویی در این جستار؛ به طور مشخص شامل متولدین همان سه سال اولیه ی قرن بیست و یکم می شود که تا امروز قد کشیده اند. ...
اگر پای انصاف در میان نبود، شاید گذاشتن " کوچکترین عدد دو رقمی برای نمره ی برخی از نهادهای تهذیبی و تعلیمی و تربیتی؛ بجای یک صفرِ کله گُنده! " نزد وجدان جمعی جامعه ی امروزی این قدر سخت نمی شد.
 

نتیجه گیری

از میانه ی دهه ی 1990 و ورود جهان به عصر دیجیتال؛ در جامعه ی ایران نیز ( هر چند اندک ) مباحث چاره اندیشی و مدیریتِ تغییر فرهنگ متناسب با مقتضیات تحول فناوری فکری؛ در مراکز علمی و دانشگاهی جریان یافت؛

از مهمترین سرفصل های مباحث در این محافل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عوامل ایجاد کننده ی تغییرات فرهنگی؛
- تلاش برای شناخت هرچه دقیق تر منطق درونی این تغییرات؛
- مطالعه و فهم از ضرورت نیاز به سیاست گذاری متناسب با امور مستحدثه؛
- حدود توانایی نظام سیاسی در جامعه ی در حال گذار از سنت به مدرنیته؛
- ...

 شتاب نوآوری فناورانه که" هر ابداعی به سرعت بذر ابداع دیگر" را می کارد! رویکرد فرهنگی نسل جدید را به شیوه ای بی سابقه و برگشت ناپذیر تغییر خواهد داد. ...
بعد از آنکه روندِ حرکت فکری اندیشه ی نوین اسلامی و تجدید فکر دینی در ایران ثمر داد؛ نوعی «اطمینان به توانایی "حقیقت " برای توجیه خود» نیز فراگیر شد.
مهمترین دلیل گسترش این امر اعتمادِ ملت به معمار انقلاب بود که زندگی خودش را وقف خدمتگزاری به مستضعفین! کرده بود. آزاد اندیشان جهان " این اعتماد و این وقف " را که از مبانی اندیشه ی اسلامی نشأت گرفته است؛ هرگز یک «آرایش لفظی» برای یادآوری قواعد عاطفی/ عقلانی؛ ارزیابی نخواهند کرد.

 گذر زمان خصوصا بعد از پایان جنگ تحمیلی؛ پدیداری رسوم تازه و رویه های بی سابقه به تدریج روند حرکت فکری را در نگاه به امر حلال و حرام به سمت و سوی تسامح و« تساهل امروزین [که] مثل برگِ گُل نازک است و با کمترین تحریکی پاره می شود تا رویارویی های زشت و گاه خشن را نمایان کند» برد تا چنان که افتد و دانی! به نظام نوپا هزینه های سنگین تحمیل شود.

در میدان نبرد سیاسی و فرهنگی؛ تبدیلِ تهدیدِ " فناوری های فکری و متاع عرضه شده در ارتباط بازار " به فرصت؛ نیاز به مطالعه هرچه عمیق تر وکسب آگاهیِ هرچه دقیق تر از خصال خویشتن و در نتیجه اعمال مدیریت هوشمندانه تر دارد!

 در همین راستا شایسته ی یادآوری است که هرچند تحت تأثیر دو انقلاب تکنولوژیکِ مهم ( الکتریک و الکترونیک ) ویژگی های ارتباطی به کلی دگر گون شدند، اما « هم اکنون سرویسِ پُست آمریکا؛ به منظور معرفی خود، از الگوی موفق تکنولوژی پُست ایران در دوره ی هخامنشیان استفاده می کند(معتمد نژاد؛ تکنولوژی های نوین ارتباطی،ص26)»

 اهل نظر به خوبی می دانند که مفهوم گذار به شرایطی اشاره دارد که « در آن، نظام های فناورانه ی خاصی؛ مکررا در طول زمان راه را برای ترکیبات خاصی باز می کنند.» تأمل در صورت بندی گذار در مقیاس زمان و مکان و اقتضاعات آن اولین قدم در مدیریت صحیح فرهنگی است.

بجای سخن پایانی

دو عامل مهم یعنی:
- پدیداری الهیات نوین حکومت؛
- انتقال گریز ناپذیر ناسازه های فناورانه ی فکر غربی به جهان اجتماعی؛
دانش پژوهان را واداشته تا با تأملاتی تا حد امکان دقیق تر و عمیق تر در مقوله ی « جامعه شناسی تکنولوژی و معمای باز تولید» اعلام کنند:
" در این برهه از تاریخ فکری و فرهنگی؛ آفت میوه ی پرهزینه ی فناوری فکری، به میوه ی زندگی بسیاری از خانواده ها نیز سرایت کرده است.
مهمترین ویژگی تمدن و فرهنگ ایرانی و اسلامی این است که با تأکید بیش از حد بر ضرورت حلال بودن لقمه؛ نوعی معصومیت ماورایی برای نوزاد در بدو تولد، قائل است!
این محققان با توجه به شیوه های نوین ارتباط جمعی! و پرتو افکنی به روند حرکت فکری در قرنِ کشاکشِ بزرگِ بینِ:
" معصومیت ماورایی با عناصرِ نوپدیدِ ازدست رفتنِ آن" به این نتیجه رسیده اند که کسب آگاهی مازاد نسبت به مسائل مخصوص بزرگسالی " بالانسِ هورمونی در نوبالغان" را تحت تأثیر معنا دار قرار می دهد! و فراتر از شکستن مرز حریم و حیاست. ...
و براین باور پای می فشارند که:
- تبیین علمیِ تأثیرِ آرام و نرم نرمکِ فناوری های فکری؛
- مطالعه و فهم درست از روند پرشتاب تغییر جامعه و فرهنگ؛

می تواند حکومت داری دین محور را نسبت به آسیب ها و هزینه های قابل پیشگیری هوشیار تر کند. پر واضح است که هر تغییری به عنوان گذار تعریف نمی شود؛ به ویژه اینکه « وجود تنش های اساسی در ارتباط با خودِ مفهوم گذار» نشان می دهد که دامنه ی این امر بسیار گسترده است.

| جانباز دکتر سیدمهدی حسینی