نگاه سینما به دفاع مقدس

با توجه به گستردگی خساراتی که این جنگ بر ما متحمل شد بالاخص شهادت هزاران زن و مرد و کودک، و هم از این منظر که این جنگ برای ما دفاع شرعی از وطنمان بود و ابعاد روحانی و اعتقادی آن تبلور خاصی داشت؛ هنرمندان عرصه سینما نیز از همان ابتدا سعی در روایت‌گری و معرفی جنگ و دافعه و جاذبه هایش، آسیب‌ها و مبتلایاتش و حتا ابعاد روحانی آن داشتند.

در این میان سینمای ایران آثار متنوع و فاخری در ژانر جنگی و دفاع مقدس ارائه کرده که به مناسبت هفته دفاع مقدس تعدادی از پر مخاطب‌ترین آن ها را مرور می‌کنیم.

 

پرواز در شب ؛ محصول سال ۱۳۶۵

"پرواز در شب" فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور محصول سال ۱۳۶۵ است. سید‌جواد هاشمی، جعفر دهقان، فرج‌اله سلحشور از هنرمندان این فیلم بودند.

در پنجمین جشنواره فیلم فجر لوح زرین بهترین فیلم برگزیده و لوح زرین بهترین جلوه‌های ویژه به این فیلم تعلق گرفت و همچنین کاندیدای بهترین موسیقی متن و کاندیدای بهترین فیلمنامه شد.

این فیلم روایتگر مظلومیت و از جان گذشتگی و عاشقی ررزمندگان و ایستادگی ایشان در محاصره دشمن است.

 

کانی‌مانگا ؛ محصول سال ۱۳۶۶

"کانی‌مانگا" هم از به یادماندنی‌ترین و بهترین فیلم‌های دفاع مقدس به کارگردانی سیف‌الله داد است. این فیلم با پانزده سال مداوم روی پرده بودن، رکورد اکران در سینمای ایران را یک‌تنه به نام خود ثبت کرده است و بعید است دیگر فیلمی بتواند حتی به این رکورد نزدیک شود. دومین فیلم سیف‌الله داد، داستان یک گروه از تکاوران زبده ارتش ایران است که برای دستگیری یکی خلبان عراقی مامور می‌شوند، اما در کانی‌مانگا مناطق کردستان اسیر تعدادی از کردهای ضدانقلاب می‌شوند. این فیلم جنگی در ششمین جشنواره فیلم فجر سه نامزدی و دو سیمرغ بلورین دشت کرده است.

فرامرز قریبیان، علی ثابت‌فر، رضا رویگری و عبدالرضا اکبری در این فیلم ایفای نقش کرده بودند.

 

از کرخه تا راین ؛ محصول سال ۱۳۷۱

"از کرخه تا راین" یک فیلم درام محصول ۱۳۷۱ است به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا که به سرنوشت چند قربانی استفاده از جنگ‌افزار شیمیایی در جنگ ایران و عراق می‌پردازد. فیلم از کرخه تا راین را می‌توان کوچ اجباری قهرمان‌های فیلم‌های حاتمی‌کیا از پشت خاکریز به داخل شهر دانست. فیلمساز مطرح سینمای دفاع مقدس با از کرخه تا راین صریح‌تر و شفاف‌تر تلاش می‌کند تا از مصائب و مشکلات جوانانی بگوید که بعد از جنگ در جامعه رو به رشد امروزی پذیرفته نمی‌شوند.

از بازیگران این فیلم می‌توان به علی دهکردی و هما روستا اشاره نمود. موسیقی مشهور و پراستفادهٔ این فیلم از آثار مجید انتظامی است که موفق به دریافت دیپلم افتخار از یازدهمین جشنواره فیلم فجر شد. سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین چهره‌پردازی هم به این فیلم تعلق گرفت.

این فیلم اولین همکاری سینمایی ایران و آلمان است.

 

حمله به اچ۳ ؛ محصول سال ۱۳۷۳

 

"حمله به اچ۳" نام فیلمی به کارگردانی شهریار بحرانی است که در سال ۱۳۷۳ ساخته شد. این فیلم با الهام از عملیات اچ۳ که از عملیات‌های هوایی موفق و مهم در جریان جنگ ایران و عراق بود، ساخته شده است.

ژانر فیلم اکشن می‌باشد. در این فیلم جعفر دهقان، محمد کاسبی، فرامرز شهنی، حسین یاری و حسن عباسی به هنرمندی پرداخته‌اند.

 

آژانس شیشه‌ای ؛ محصول سال ۱۳۷۶

"آژانس شیشه‌ای" یک فیلم درام ایرانی به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا است. پرویز پرستویی، رضا کیانیان و حبیب رضایی در این فیلم بازی کرده‌اند. فیلمنامه آژانس شیشه ای اعتراضی بود به فاصله گرفتن مدیران ارشد ایران از آرمان های انقلاب.

فیلم آژانس شیشه‌ای با ۱۴ نامزدی و دریافت ۹ سیمرغ بلورین در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلم‌نامه، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین موسیقی متن، بهترین تدوین و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و نیز یک دیپلم افتخار برای دیگر نامزد در رشته بهترین بازیگر نقش مکمل مرد رکوردی چشمگیر در تاریخ جشنواره فیلم فجر را برای خود ثبت کرده است.

برخی منتقدان آژانس شیشه‌ای را یکی از سیاسی‌ترین و جنجالی‌ترین فیلم‌های سینمای ایران برشمرده‌اند؛ فیلمی که در سال‌های بعد به الگویی برای تولید فیلم‌های انتقادی در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی تبدیل شد.

 

دوئل ؛ محصول سال ۱۳۸۲

"دوئل" فیلمی به کارگردانی و نویسندگی احمدرضا درویش و تهیه‌کنندگی تقی علیقلی‌زاده و حسن رجبعلی‌ است که در ۲۰ آبان ۱۳۸۳ بر روی پرده سینما رفت. همچنین دوئل نخستین فیلم سینمایی ایران بود که با صدای دالبی دیجیتال ضبط شد.

دوئل یکی از گران‌ترین فیلم‌های مستقل در تاریخ سینمای ایران است. داستان فیلم حول یک گاوصندوق می‌چرخد که عده ای سعی دارند آن را تصاحب کنند. این فیلم موفق به دریافت ۸ سیمرغ بلورین از بیست و دومین دوره جشنواره فیلم فجر شد. پژمان بازغی، هدیه تهرانی، پریوش نظریه، کامبیز دیرباز، سعید راد در این فیلم بازی کردند.

 

اخراجی‌ها ۱ ؛ محصول سال ۱۳۸۵

 

نخستین فیلم دفاع مقدس و دومین اثر که پس از فیلم آتش‌بس توانست رکورد میلیاردی را قاطعانه از آن خود کند "اخراجی‌ها" اولین ساخته مسعود ده‌نمکی و تهیه کنندگی حبیب اله کاسه ساز در سال ۱۳۸۵ بود. این فیلم بعد از لیلی با من است دومین فیلم مهم سینمایی دفاع مقدس می‌باشد که به جنگ با زاویه طنز می‌نگرد. اخراجی‌ها پس از دو مستند فقر و فحشا و کدام استقلال؟! کدام پیروزی؟! نخستین فیلم داستانی ده‌نمکی است. کتاب اخراجی‌ها یک سال پس از ساخت این فیلم به چاپ رسید. این فیلم پر فروش‌ترین فیلم در سال ۱۳۸۶ شد.

نقش آفرینی هنرمندانی چون اکبر عبدی، کامبیز دیرباز، امین حیایی، محمدرضا شریفی نیا، ارژنگ امیرفضلی، عبدالرضا اکبری و... این فیلم را درخشان‌تر کرد.

کتاب اخراجی‌ها یک سال پس از ساخت این فیلم به چاپ رسید. اخراجی های ۲ و ۳ هم ساخته شدند ولی با استقبال کمتری مواجه شدند.

 

روز سوم ؛ محصول سال ۱۳۸۵

"روز سوم" ششمین فیلم سینمایی به کارگردانی محمدحسین لطیفی محصول سال ۱۳۸۵ است. این فیلم بر اساس مستندی از حمید زرگرنژاد به همین نام می‌باشد. این فیلم، روایت آخرین روزهای مقاومت در بخش غربی خرمشهر در سال ۱۳۵۹ است.

تندیس بهترین جلوه‌های ویژه میدانی یازدهمین جشن خانه سینما سال ۱۳۸۶، سیمرغ بلورین بهترین فیلم، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن در بیست‌و‌پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در سال ۱۳۸۵ را از آن خود کرد.

پوریا پور سرخ، باران کوثری، حامد بهداد و برزو ارجمند از هنرمندان مشهور این فیلم هستند.

 

ملکه ؛ محصول سال ۱۳۹۰

"ملکه" پنجمین ساخته‌ی محمدعلی باشه آهنگر که بهترین فیلم او هم است در سال ۱۳۹۰ اکران شد. ملکه یک فیلم ضد جنگ است که با شخصیت پردازی خوب شخصیت‌های اصلی فیلم ما را متوجه‌ مشکلی بزرگ در دل سربازان می‌سازد. ملکه روایت زنبورهایی است که نیش می‌زنند با آن که می‌دانند می‌میرند چرا که خانه از جان برای‌شان با ارزش‌تر است.

ملکه برنده دو سیمرغ بلورین و یک دیپلم افتخار از سی‌امین دوره جشنواره فیلم فجر شد.

حمیدرضا آذرنگ، میلاد کی‌مرام، حسین باشه آهنگر، هومن برق‌نورد، همایون ارشادی، مالک سراج، مهدی سلطانی، مصطفی زمانی هنرمندان ملکه هستند.

 

 شیار ۱۴۳ ؛ محصول سال ۱۳۹۲

"شیار ۱۴۳" فیلمی به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی و ابوذر پورمحمدی است. نرگس آبیار فیلمنامه اصلی شیار ۱۴۳ را از خاطره‌ای با نام  شیار ۱۴۳ از کتاب "تفحص" حمید داودآبادی گردآوری کرده است.

شیار ۱۴۳ یکی از محدوده‌هایی است که در منطقه جنگی؛ برای مین‌یابی و یافتن اجساد کشته شدگان در جنگ مورد تفحص و کاوش قرار می‌گیرد. این فیلم تا کنون مورد استقبال طیف‌های مختلف مردم قرار گرفته است و در بیش از ۳۰ جشنواره بین‌المللی حضور یافته و ۱۶ جایزه بین‌المللی دریافت کرده است.

شیار ۱۴۳ نشان می‌دهد علی‌رغم ادعای بزرگان و بودجه‌های چندین میلیاردی که برای فیلم‌های‌شان از نهادهای دولتی می‌گیرند، جوانانی در گوشه‌وکنار این خاک هستند که قابلیت‌ها و ایده‌هایشان در فیلم‌سازی از خیلی از این کارگردان‌های به اصطلاح «کاربلد» بیش‌تر است و با بودجه‌هایی به مراتب کم‌تر، فیلم‌های بسیار بهتری درست می‌کنند.

 

چ ؛ محصول سال ۱۳۹۲

 

"چ" نام فیلمی ایرانی به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا است. این فیلم داستان ۲ روز از زندگی مصطفی چمران را طی نبرد پاوه، کردستان به تصویر کشیده است. فیلم چ برنده ۶ سیمرغ بلورین از سی و دومین جشنواره فیلم فجر شده‌است. همچنین فیلم‌نامه چ توسط ابراهیم حاتمی‌کیا نوشته شده و تحقیق و پژوهش این اثر برعهده‌ی مژگان اینانلو و مشاور گروه نویسندگی بهرام عظیم‌پور بوده است.

فریبرز عرب نیا، مریلا زارعی، سعید راد، بابک حمیدیان، مهدی سلطانی در این فیلم ایفای نقش نموده اند.

فیلم چ دارای ۵۲۰ پلان است و در مقایسه با فیلم‌های دیگر ژانر سینمای جنگی ایرانی، دارای جلوه‌های ویژه و صحنه آرایی‌های نظامی کم‌نظیری است.

 

ایستاده در غبار ؛ محصول سال ۱۳۹۴

 

"ایستاده در غبار" فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدحسین مهدویان و تهیه‌کنندگی حبیب‌الله والی‌نژاد است. این فیلم برای حضور در بخش نگاه نو سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر انتخاب شد. ایستاده در غبار سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۴ را از آن خود کرد و در ژانر مستند درام و جنگی، تولید و در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۳۹۵ در سینماهای ایران اکران شده‌ است. این فیلم دربارهٔ زندگی احمد متوسلیان است. فیلم ایستاده در غبار اولین فیلم محمد حسین مهدویان صرفا یک فیلم مستند نیست، این فیلم نگاه واقع بینانه و شرافتمندانه به مقولۀ جنگ دارد و یک سینمای تمام عیار است.

در این فیلم هادی حجازی فر، فرهاد فداکار، امیرحسین هاشمی، سوده ازقندی و مهران بهرامی به هنرمندی پرداخته‌اند.

 

تنگه ابوقریب ؛ محصول سال ۱۳۹۶

"تنگه ابوقریب" فیلمی به نویسندگی و کارگردانی بهرام توکلی و تهیه‌کنندگی سعید ملکان است. این فیلم که بر اساس واقعیت است، روایتی است از دفاع گردان عمار یاسر لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله در برابر لشکرکشی رژیم بعث در موقعیت تنگهٔ استراتژیک ابوقُرَیب دهلران و حمله به فَکّه و شرهانی، در روزهای پایانی جنگ. عراقی‌ها باید از سد یک پایگاه که شکل تنگه است عبور کنند که با مقاومت شدید نیروهای ایرانی روبه‌رو می‌شوند. سه، چهار روز بعد قطعنامه پذیرفته شد و این آخرین عملیات ایران قبل از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ بود. ساخت تنگه ابوقریب اتفاق و مجال خوبی است تا با دقت و حساسیت بیشتری سال‌های پایانی جنگ را مرور کنیم.

همچنین این فیلم با دریافت شش سیمرغ بلورین بیشترین سیمرغ را از سی‌وششمین دوره جشنوارهٔ فیلم فجر دریافت کرد.

 

درخت گردو ؛ محصول ۱۳۹۸

"درخت گردو" فیلمی در ژانر جنگی و درام به کارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیه‌کنندگی سید مصطفی احمدی محصول سال ۱۳۹۸ سینمای ایران است. فیلمنامه این اثر توسط ابراهیم امینی و حسین حسنی نوشته شده‌است.

داستان درخت گردو در سه بازه زمانی سال‌های ۱۳۶۶، ۱۳۸۴ و ۱۳۹۵ روایت می‌شود و بر پایه داستان واقعی و تلخ زندگی فردی رنج کشیده اهل آذربایجان غربی، به نام قادر مولان‌پور در روستای مرزی رش‌هرمه در نزدیکی سردشت ساخته شده است؛ قادر و خانواده‌اش درگیر فاجعه بمباران شیمیایی سردشت شدند.

این فیلم از فیلم‌های راه‌یافته به بخش اصلی سی‌و‌هشتمین جشنواره فیلم فجر است. مهدویان سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و پیمان معادی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را کسب و مینو شریفی بازیگر نقش مریم نامزد سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن گردید.

ترانهٔ این فیلم با شعری از روزبه بمانی و صدای علیرضا قربانی خوانده شده‌است. درخت گردو یکی از سه نامزد به همراه خورشید و یلدا برای معرفی به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۱ بود.

 

موقعیت مهدی ؛ محصول سال ۱۴۰۰

"موقعیت مهدی" به نویسندگی و کارگردانی هادی حجازی‌فر و تهیه‌کنندگی حبیب‌الله والی‌نژاد است. بازیگران این فیلم هادی حجازی‌فر، ژیلا شاهی، وحید حجازی‌فر، معصومه ربانی‌نیا، وحید آقاپور و روح‌الله زمانی هستند. این فیلم بر اساس بخش‌هایی از زندگی مهدی باکری ساخته شده‌است. مهدی باکری، فرمانده لشکر ۳۱ عاشورا از برادر کوچک‌ترش حمید می‌خواهد علی‌رغم مشکلاتی که برایش پیش آمده به منطقه برگردد و در کنار او باشد. حمید می‌پذیرد و همراه می‌شود. حالا بعد از عملیات خیبر، مهدی باید تنها به خانه برگردد... این روایت در شش پرده تصویر شده‌است.

فیلم موقعیت مهدی نخستین‌بار در ۱۸ بهمن ۱۴۰۰ در چهلمین جشنوارهٔ فیلم فجر و در بخش سودای سیمرغ به نمایش درآمد. این فیلم در این مراسم برنده پنج جایزه از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم شد.

*به کوشش الهه مشهد