“برای پس از مرگم” دوای بسیاری از دردها

فاش نیوز - فیلم بلند مستند «برای پس از مرگم» در بخش مسابقه ملی و شهید آوینی شانزدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت» حضور دارد.

«عبدالرضا نعمت‌الهی» کارگردان فیلم مستند «برای پس از مرگم» در مورد علت نامگذاری این فیلم به خبرنگار ما گفت: فیلم بر روی جلسه ای ۵ ساعته در سال ۶۱ که یک محاکمه‌ی محترمانه‌ست متمرکز شده است و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به دلیل حجم شایعات پیرامون آقای صفایی، سولات متعددی از ایشان در تمامی حوزه ها، از جمله شکل درآمد، ارتباطات، عقاید سیاسی و جنس مخاطبین، مطرح می‌کنند. در این فیلم بر آن بودیم که این شایعات و سوالات را بررسی کنیم.
وی در همین ارتباط اضافه کرد: خود آقای «صفایی» جزوه ای با نام «پس از مرگم» دارند که در آنجا به توضیحِ این کارسازی‌ها علیه خود می پردازند. بنا نبود که این جزوه در زمان حیات منتشر شود و نشد. بعد از وفاتشان در دسترس قرار گرفت. اما اتفاقی که در آن جزوه می افتد، باز نمودن گره هایی پیرامون شخصیت ایشان است. در واقع عنوان فیلم، نامی‌ست که آقای صفایی بر روی آن جزوه گذاشته است و فیلم هم همین راهِ پاسخ به آن پرسش ها و شایعات را طی می کند.
نعمت‌الهی یادآور شد: آقای صفایی آدم مشهوری‌ست؛ اگرچه به اندازه بزرگی خویش قدر ندیده است. نزد طیفی از جوانان با کتاب های پرفروش، و صوت و لحن اثرگذارش شناخته شده است. اولین مواجهه‌ی بنده با ایشان حدود ۱۲سال پیش، از طریق فایل صوتی بود که نوع نگاه و گرمای صدای ایشان مرا به خود جذب نمود. کنجکاو هم بودم که بدانم چرا اسمی از ایشان نیست.
وی در باره مراحل کار و روند تولید اظهار داشت: بهمن ماه ۹۸ که فیلم حاج مهدی عراقی را در جشنواره فجر نمایش دادیم، تصمیم گرفتم به سراغ ساخت مستندی از شخصیت آقای صفایی بروم. فروردین ۹۹ با تیم کوچکی که داشتیم، جلسات همفکری و قرارها را گذاشتیم و شروع به تولید کردیم. دسته‌بندی آدم‌ها و تولید از شهریور ۹۹ شروع شد و چون تصویربرداری پشت سر هم نبود و اصرار داشتیم در دفتر کار ایشان و منزلشان فیلم بگیریم، چند ماه به طول انجامید. پس تولید حدود ۹ ماه زمان برد.
این کارگردان تصریح کرد: شباهت هایی بین شهید عراقی و آقای صفایی بوده است. هر دوی ایشان در یک سن از دنیا رفتند. همچنین طیف متنوعی از آدم‌ها، از روحانی تا کارگردان سینما تا شخصی آس و پاسی که در حالت عادی نمی توانید دور یک میز ببینید، در محفل و زیر سایه این بزرگواران جمع می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: یک ساده‌گیری و راحت بودن و بزرگی در هر دوی این شخصیت ها هست و باعث می شود که آدم ها راحت به نزد ایشان بیایند. آقای صفایی با اینکه واعظ بودند، اما روبروی شما که نه، بلکه کنار شما می نشستند و افراد معذب نمی شدند و همین باعث گستره ی حضور آدم ها می شد. بی‌نیازی نیز در هر دوی این بزرگواران هست. هر دوی این شخصیت ها با اینکه اطرافشان شلوغ است، اما تنها هستند. خلوتی دارند که با وجود اثرگذاریشان در نهضت اما، خیلی اسمی از ایشان نیست.

این فیلم‌ساز جوان درباره موضوع این فیلم گفت: فیلم راجع به آقای صفایی‌ست. ما مسیر سیر زندگی شخص را به تصویر نکشیدیم؛ بلکه روی تناقضات و ابهامات و آن جلسه و سن ۳۰ سالگی تمرکز کردیم. خواستیم سوال ایجاد و مخاطب را برای پی‌جویی این شخصیت ترغیب کنیم.
نعمت‌الهی در مورد علت پرداختن به این سوژه گفت: شخصیت اثرگذار و نگاه تازه ای دارد و نسخه ای‌ست که دوای بسیاری از دردهاست.
وی در مورد اینکه آیا این اثر می تواند تبدیل به یک فیلم مرجع شود گفت: جنس پژوهش و کار ما، خاطرات شفاهی بود. مصاحبه ۳۰ نفر در این فیلم هست که از جهت استناد می تواند مرجعیت داشته باشد.
وی همچنین در مورد جای خالی چنین فیلم‌هایی گفت: جای خالی فیلمی راجع به آقای صفایی بعد از حدود ۲۵ سال از رحلتش که اثر تصویری از ایشان نداشتیم، خالی بود. خودِ اهمیت ثبت خاطرات شفاهی در خصوص آثار و افرادِ حساسیت‌برانگیز لازم است؛ چون مبنای قضاوت های بعدی قرار می گیرد. خودِ این آدم ها نیز در دهه های بعدی حیات ندارند.
عبدالرضا نعمت‌الهی در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود گفت: به تماشاگر می توانم پیشنهاد داشته باشم و معرفی کنم که علی رغم پژوهش مفصلمان و اتفاقی که در مرحله تدوین افتاد و مسیری که در تدوین دنبال کردیم و با گزیده کاری و اختصار به زمان ۶۵ دقیقه رسیدیم، طرح ادعا و زیاده گویی نکردیم و به مخاطب اطمینان داشتیم که فهم تیزی دارد و نیاز به تفضیل ندارد.
این کارگردان در مورد چالش های زمان ساخت این فیلم گفت: مهم‌ترین چالش برای آثار مستند گفت و گومحور با این حجم از کار، پیدا کردن افراد و متقاعدساختن ایشان و همینطور شکل گفت و گو گرفتن است. در این فیلم، برای تک تک این افراد، یک پروژه جداگانه ای تعریف شد و باید این پروژه را برای ایشان تعریف می کردیم. پیگیری و هماهنگی با برخی افراد که حساسیت هایی داشتند گاه تا ۹ ماه زمان برد. پیداکردن سرمایه‌گذار هم چالش بعدی بود. در دستیابی به آرشیو که برخی نزد اشخاص و بعضی نیز در شبکه ۲ بود مشکلی نداشتیم.
وی در مورد کمبودهای سینمای کوتاه خاطرنشان ساخت: ما از شتاب در تولید دوری کردیم و با صبوری و بی عجله کار را به سرانجام رساندیم. در مرحله پژوهش و همچنین برای ازسرگیری فیلم بعدی، راحت گیری و سهل انگاری در ساخت از ویزگی های کارهای تاریخی‌‌ست. در صورتی که آثار مستند تاریخی بعدها مرجع خواهند شد و دقت بیشتری می طلبند. در این میان، کار خوب به چشم می آید.

این فیلم‌ساز درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: باید از اکوسیستم سینمای مستند شروع کرد. مسئولان نیز بخشی از جامعه اند. اینطور نیست که خط کشی کنید و بگویید مسئولین فیلم نمی بینند. نه؛ باید گفت مردم فیلم نمی بینند. اگر تماشای مستند مقداری فضای عمومی پیدا کند، سرریز و اشباع آن به طور خود به خود به مسئولین می رسد. نمی شود مسئولین را یک جا جمع کرد تا به تماشای فیلم های مستند بنشینند. پروسه ی پخش و اکران باید تقویت شود. الان با وجود شبکه مستند و پلتفرم ها، تماشای آثار مستند فراگیرتر شده و مخاطب آن تنها خواص نیستند. متنوع کردن سرمایه گذار و خارج کردن آن از مراکزی که ماموریت مستقیم دارند، خیلی کمک می کند که سرمایه گذاران سینمای مستند افزایش یابند و صدای سینمای مستند را بشنوند.
این کارگردان در اشاره به اهمیت ارتباط فیلم‌سازان جوان با سینمای بین الملل گفت: این را سوژه تعیین می کند. رویکرد فیلم ما و خطی که دنبال می کند، آن قدر به بافت سیاسی ما ارجاع دارد که مخاطب آن تنها داخلی‌ست. یک سوژه ای هم هست که می تواند جنبه های بین المللی داشته باشد. شهید حاج قاسم سلیمانی در دوره ای تصمیم می گیرد که آثار آقای صفایی را به زبان های عربی ترجمه کند. نگاه ایشان را می خواستند ترویج کنند. مخاطب هدف فیلم ما طیف جوانان و کسانی که به دنبال تکیه‌گاه هستند و آن را میان چهره های سنتی پیدا نمی کنند و فاصله با آقای صفایی حس می کنند، می باشند.
وی در مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلم‌سازان جوان گفت: کسی که فیلم می سازد بهترین اتفاق برای او دیده شدن اثرش می باشد و سینما حقیقت این امکان خوب را فراهم می کند. فضای امسال عمومی‌تر شده است که قابل درک است. اینکه طیفی از مستندسازان با سلایق مختلف کنار هم قرار بگیرند، در هیچ کجا جز فضای تعاملی سینما حقیقت نمی توانید پیدا کنید.
کارگردان فیلم برای پس از مرگم، در مورد پخش آنلاین فیلم ها در جشنواره گفت: برای کسانی که دسترسی ندارند خوب است. اما فکر می کنم اگر پس از پایان جشنواره اتفاق بیفتد و همزمان با اکران سالن نباشد بهتر است؛ چون مخاطب را از اکران فیزیکی می گیرد. در اکران آنلاین، بعضی چیزها از جمله حضور اثرگذار افراد و همچنین دقت در تماشای آثار کم می شود.
«نعمت اللهی» در بخش پایانی صحبت های خود درباره احتمال خارج شدن بخش شهید آوینی از جشنواره سینما حقیقت گفت: باید حذف شود و رقابت واقعی‌تر شود. این فوری‌ترین اتفاقی‌ست که می تواند بیفتد. البته جایزه خاصی همچون «سردار سلیمانی» می تواند در نظر گرفته شود. این جدا کردن به خود فیلم های آوینی ضربه می زند؛ باید آن قدر قوی شوند که به سطح آثار ملی برسند.

| گزارش و گفت و گو از تورج اردشیری‌نیا

| عکس از الهام سادات روئین‌تن