شهیدگمنام - بیش از سی سال قبل، جنگی به ما تحمیل شد و سربازان دشمن با حمایت تعداد زیادی از کشورها وارد خاک سرزمینمان شدند و ما مجبور به دفاع شدیم. دفاع از مرزها و آب و خاکمان، زندگی مان، مردم، شرف، ایمان و ناموسمان.

 هشت سالی که خیلی از آن فاصله گرفته ایم و تنها انتظار داریم که در ایامی خاص مانند هفته دفاع مقدس یا روز جانباز و...نام آن را بشنویم درحالی که رشادت ها و ایثار و از خودگذشتگی های رزمندگانی که آن روزها جان خود را در کف دست گرفتند و همه زندگی خود را رها کردند و برای دفاع از این سرزمین به سوی مرگ شتافتند را فراموش کرده ایم؛ از یاد برده ایم آنهایی که در این مسیر، یعنی جهاد در راه خدا و برای حفظ جان مردمشان و آسایش ما و حفظ آب و خاک و جلوگیری از تجاوز دشمن، جان خود را از دست دادند و یا مجروح شدند، چه مقامی پیش خدا دارند و باید چه ارزشی نزد ما که بازماندگان دو یا سه یا چهار نسل بعد از آنها هستیم داشته باشند! فراموش نکنیم که اگر مردم ما در امنیت و آرامش به سر می برند، فرزندان و همسران و والدین این قهرمانان بوده اند که بهای این آسایش را پرداخته اند و برای همیشه و سال هاست که حضور همسر، پدر و یا فرزند خود را از دست داده اند.

درباره ی کسانی که در راه خدا یعنی فی سبیل الله و برای هدفی بزرگ و الهی مانند حفظ دین و ناموس و شرف و وطن، می جنگند و کشته می شوند، آیات و روایات فراوانی هست تا جایگاه و مقام شهیدان و مجاهدان راه خدا برای افراد عادی چون ما مشخص شود و وظیفه مان را در قبالشان به درستی انجام دهیم.

نگاهی به معنا و جایگاه "شهید"

  شهادت فنا شدن انسان برای نیل به سرچشمه نور و نزدیک شدن به هستی مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زیباترین شکل است. شهادت مرگی از راه کشته شدن است، که شهید آگاهانه و بخاطر هدف مقدس و به تعبیر قرآن ((فی سبیل الله))انتخاب می کند.

  یعنی شهید در راهی کشته می شود که هر دو ارزش آگاهانه و فی سبیل الله را داراست و چنین مرگی است که به تعبیر پیامبر(ص) شریف ترین و بالاترین نوع مردن است (اَشرُفُ المُوًتِ قَتْلُ الشَّهادَهِ)

و حضرت علی(ع) آن را گرامی ترین نوع مردن می داند.(اَکْرُمُ المُوًتِ اَلْقُتْلُ)

 شهید در لغت به معنی گواه است و در اصطلاح به کسی گویند که در مجرای شهادت قرار گرفته و در راه خدا کشته می شود. باتوجه به آیات قرآن، شهید همواره زنده است و مرگ او در واقع انتقال از حیات جاری در سطح طبیعت به حیات پشت پرده آن می باشد.

و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاءُ عند ربهم یرزقون(169 آ ل عمران)

و گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شده اند، مردگانی هستند، بلکه آنان زنده و در بارگاه پروردگارشان بهره مندند.

 
یا در آیه ای دیگر: و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لکن لاتشعرون

نگوئید که هرکس درراه خدا کشته می شود مرده است بلکه زنده است ولی شما درک نمی کنید.

  می بینیم که خداوند در سوره آل عمران اشاره به روزی خوردن شهیدان دارد که این خود نشانه ای از حیات و عدم فنای آنهاست و از طرف دیگر بارها شنیده ایم خانواده شهدا تعریف کرده اند که حضور شهید خود را احساس می کنند، نشانه هایی از حضورش می بینند و یا شهیدشان در رفع مشکلات یا شرایط مختلف به آنها کمک می کند و همراهی او را احساس می کنند ... این خود تفاوت جایگاه شهید را با مردگان می رساند که به قول خودمان مرده دستش از دنیا کوتاه است و نه دیگر می تواند کاری در این دنیا بکند و خود نیز محتاج کمک و فاتحه و صدقه و جبران کمبودها و اعمالش در دنیاست. اما بارها  نه تنها خانواده یک شهید بلکه از افراد مختلف شنیده ایم که گفته اند توسل به شهیدی یا خوابی از یک شهید یا ... به آنها کمک کرده است.

 و همین مقام شهید را پیش خدا می رساند که آنچه قانون این دنیاست در رابطه با مردن و قطع شدن دست انسان از دخل و تصرف در امور دنیا پس از مرگ ( البته غیر از مقربان که در شرایطی از خداوند اذن می گیرند) شهید که در جایگاه مقربان درگاه الهی قرار دارد، به آبروی خود و اذن خدا می تواند در برخی امور دخالت کند. پس شهید، مرده نیست یعنی حتی از به ظاهر زندگان، زنده تر است.  در همین جا یاد جمله معروف و زیبای شهید اهل قلم، شهید آوینی می افتیم که گفت:

پندار ما این است که ما مانده ایم و شهدا رفته اند، اما حقیقت آن است که زمان، ما را با خود برده است و شهدا مانده اند.

احادیث  و آیات در رابطه با شهیدان

از پیامبر اکرم (ص)نقل شده است که شهید دارای سه خصلت است:

"عند اول قطرة من دمه یکفرعنه کل خط ویری مقعده فی الجنة، و یزوج من الحور العین، و یومن من الفزع الاکبر ومن عذاب القبر، ویحلی حلی الایمان"

  یعنی با ریختن اولین قطره خون شهید همه خطاها وگناهانش بخشیده و نادیده گرفته می شود و دیگر این که جایگاه خود را در بهشت می بیند و از همسران بهشتی اختیار می کند و همچنین از فزع اکبر( گریه و زاری )و عذاب قبر در امان است و از لباس های بهشتی بر او می پوشانند.

این حدیث و امثال آن دال بر جاودانگی و جایگاه رفیع و حیات حقیقی شهیدان است.

در حدیث دیگری از پیامبر (ص) نقل شده است که رسول اکرم (ص) در روز احد بالای سر مصعب بن عمیر ایستاد و برای او دعا کرد و سپس گفت :

انّ رسول الله یشهد انّ هولاء شهداء عند الله یوم القیام فاتوهم زوروهم وسلمو علیهم فوالذی نفسی بیده، لا یسلم علیهم احد الی یوم القیامه، الاّ ردّوا علیه ، یرزقون من ثار الجن و وتح  (کشف الاسرار،ج1 ، ص417)

 رسول خدا گواهی می دهد که شهدا شاهدان من نزد خدا در روز قیامت هستند. بیایید و ایشان را زیارت کنید، بر اینان سلام کنید که سوگند به آن که جانم در دست اوست، هیچ کس نباشد که بر آنها سلام کند الا اینکه جوابش را می دهند وآنها از میوه های بهشتی وهدایای آن روزی داده می شوند .

این حدیث هم به زنده بودن شهدا اشاره می کند و هم بر لزوم زیارت آنها که اگر شهدا افرادی بودند که جایگاه و مقامی نداشتند به زیارتشان مانند امامان و امامزادگان توصیه نمیشد!

در آیه دیگری از قرآن کریم نیز به روزی شهدا اشاره شده است آن جا که می فرماید:

والذین هاجروا فی سبیل الله ثم قتلوا او ماتو لیرزقنّهم اللّه رزقا حسنا وان اللّه لهو خیر الرازقین لیدخلنّهم مدخلا یرضونه.  (58 و 59 سوره حج)

یعنی آنان که در راه رضای خدا، از وطن هجرت نمودند و در راه دین خدا کشته شدند و یا مرگشان فرا رسید، البته خداوند، رزق و روزی نیکوئی در بهشت ابد نصیبشان  می گرداند که همانا خداوند بهترین روزی دهندگان است. خداوند به آنان در بهشت منزلی عنایت کند که بسیار به آن راضی و خوشنود باشند.

  در قرآن درباره بخشش گناهان شهید هم آیاتی آمده است درحالیکه می دانیم افراد عادی پس از مرگ دیگر فرصتی برای انجام عمل خیر یا جبران شری ندارند و اعمال خود را با خود می برند اما شهید در لحظه اول بخشیده می شود و این تفاوت دیگر شهادت با مرگ است.

فالذین هاجروا و اخرجوا من دیارهم و اوذوا فی سبیلی و قاتلوا و قتلوا لا کفّرن عنهم سیئاتهم و لادخلنهم جناتٍ تجری من تحتها الانهار ثواباً من عند الله و الله عنده حسن الثواب (195آل عمران)

  (آنان که از وطن خود هجرت کردند و از دیار خود بیرون رانده شدند و در راه خدا رنج کشیدند، جهاد کردند و کشته شدند، همانا بدی های آنان را می پوشانیم و آنان را به بهشت هایی که از زیر درختان آن نهرهای آب، جاری و روان است، داخل می کنیم و این پاداشی است از جانب خدا و پاداشی که از جانب خدا باشد نیکوست.) 

قال النبی(ص) :

فاذا ودَّعهم اهلوهم بکت علیهم الحیتان و البیوت، تخرجون من ذنوبهم کما تخرج الحیة من سلخها.

(کشف الاسرار وعده الابرار، ج2، ص347)

 چون رزمندگان با اهل و خانواده خود خداحافظی کنند، ماهی ها و خانه ها، بر آنها می گریند و از گناهان خود خارج می شوند، همانگونه که مار، از پوست خود خارج می شود.

امام صادق(ع) : من قتل فی سبیل الله لم یعرفه الله من سیئاته ( وسایل الشیعه، ج11، ص9)

 کسی که در راه خدا به شهادت نائل شود، هیچ یک از گناهان و بدی هایش به او ارائه نخواهد شد یعنی از همه آنها چشم پوشی خواهد شد.

و آیه" ان لا خوف علیهم و لا هم یحزنون" (170آل عمران)

که به شهیدان بشارت می دهند که از گناهان گذشته خوفی نداشته باشند. زیرا خداوند گناهانشان را با شهادت پاک می سازد.

و در حدیثی دیگر از پیامبر(ص) سوال شد که چرا شهید مورد آزمایش و سوال واقع نمی شود؟ پیامبر(ص) فرمود زیرا شهید در زیر برق شمشیر، آزمایش خود را به پایان رسانده است.

و الذین قتلوا فی سبیل الله فلن یضلَّ اعمالهم سیهدیهم و یصلح بالهم و یدخلهم الجنة عرفها لهم. (آیات 6-4 سوره محمد )

  یعنی کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را ضایع نگرداند و آنان را به سعادت هدایت کند و امورشان را اصلاح نماید و به بهشتی که قبلاً مقامات آن را به آنها شناسانده است، واردشان می سازد.

در آیه ای دیگر می فرماید :

و من یقاتل فی سبیل الله فیقتل او یغلب فسوف نوتیه اجراً عظیماً( 74سوره نساء).

و کسی که در راه خدا جهاد کند و در راه خدا شهید گردد، یا پیروز شود، پاداش بزرگی به اوعطا خواهیم کرد.

در آیه دیگری خداوند پیروزی یا شکست رزمندگان و شهید شدن یا نشدن آنها را یکی از دو نیکی قلمداد می نماید.

قل هل تربصون بنا الا احدی الحسنیین و نحن نتربص بکم ان یصیبکم الله…  (52 سوره توبه)

 بگو آیا درباره ما جز یکی از دو نیکی را انتظار دارید. یا به شهادت می رسیم و یا پیروز می شویم. در هر حال خداوند خون شهید را تضمین کرده و آن را هدر نمی داند.

...اینها آیات و روایاتی ست که جایگاه و عظمت مقام شهیدان را مشخص می کند. در بیان مقام و درجات عالی شهدا و در آیات و روایاتی نیز به اجر و جایگاه جهاد و جهادگران را اشاره می کند.

رسول گرامی اسلام فرمودند :

نیروهای رزمنده هنگامی که تصمیم به شرکت در جنگ می گیرند، خداوند مصونیت آنها را از آتش تضمین می کند. و چون آماده جنگ شوند، فرشتگان به وجود آنها افتخار می کنند. هنگامی که با خانواده خود وداع می کنند ماهی ها و خانه ها گریه می کنند و از گناهان خود خارج می شوند همان گونه که مار از پوست خود خارج می شود. خداوند چهار هزار فرشته را برآنها می گمارد تا از جلو و پشت سرآنان را محافظت نمایند. کار نیکی انجام نمی دهند مگر اینکه مضاعف شود. در مقابل هر روز در جبهه ثوابی برابر عبادت هزار مرد عابد … برای ایشان می نویسند. چون با دشمن روبه رو می شوند قلم همه اهل دنیا از درک ثواب آنها عاجز است. و چون به مبارزه با دشمن می ایستند و تیرها را آماده نشانه رفتن به دشمن می کنند و با یکدیگر درآویزند. فرشتگان بال های خود را بر سر آنها می گسترانند و برای پیروزی و ثابت قدمی آنها دعا می کنند. هنگام ضرب و زخم، همسر بهشتی و نعمت های الهی بر او فرود می آید. مرحبا به روح پاکی که از بدنی پاک و مطهر خارج شد، بشارت باد بر تو کرامت ها و نعمت هایی که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده است و بر قلب هیچ کسی خطور نکرده است.

(کشف الاسرار وعده الابرار، ج2، ص248 و 249)

     در قرآن نیز آمده است

 لاَّ یَسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُوْلِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَةً وَکُلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا ﴿۹۵﴾نساء

مؤمنان خانه‏ نشین که زیان‏ دیده نیستند با آن مجاهدانى که با مال و جان خود در راه خدا جهاد مى‏ کنند یکسان نمى‏ باشند خداوند کسانى را که با مال و جان خود جهاد مى‏ کنند به درجه ‏اى بر خانه ‏نشینان مزیت بخشیده و همه را خدا وعده (پاداش) نیکو داده ومجاهدان را بر خانه ‏نشینان به پاداشى بزرگ برترى بخشیده است  
   

مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا
(۲۳سوره احزاب)
(از مومنان مردانی هستند که به پیمانی که با خدا بسته بودند وفا کردند
بعضی بر سر پیمان خویش جان باختند و بعضی چشم به راهند و هیچ پیمان خود دگرگون نکرده ‏اند(.

  در قرآن، در آیات مختلفی سخن از جهاد و وصف مجاهدان و پاداش آنان به میان آمده است و حتی خداوند به جهادگران بیدار سوگند یاد کرده است و فرموده: سوگند به اسبان دونده (مجاهدان) در حالی که نفس زنان پیش می رفتند، سوگند به افروزندگان جرقه آتش(در برخورد سم هایشان با سنگ های بیابان)، سوگند به هجوم آوردندگان سپیده دم،(که آنچنان بر دشمن هجوم سریع می برند) که گرد و غبار به هر سو پراکنند،(ناگهان) در میان دشمن ظاهر شدند.

از اینجا روشن می شود که جهاد آنچنان عظمتی دارد که حتی نفس های اسب های مجاهدان، شایسته سوگند است. و همچنین جرقه های ناشی از برخورد سمشان به سنگ ها و گرد وغباری که در فضا پخش می شود. آری گرد و غبار صحنه جهاد هم پرارزش است.

وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ( آیه 207 سوره بقره)

بعضى از مردم جان خود را در برابر خشنودى خدا مى فروشند، و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است.

رسول اللّه(ص): «مَثَل المُجاهِدینَ فِى سَبیلِ اللّهِ کَمَثَلِ القائِمِ القانِتِ لا یَزالُ فى صَومِهِ وَ صَلاتِهِ حتّى یَرْجِعَ إلى أهلِهِ». (مستدرک الوسائل، ج 2, ص 243.)

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «مثل مجاهدین در راه خدا، مثل کسى است که قائم و قانت (در حالت قیام و قنوت) باشد و همیشه در روزه و نماز بوده باشد، تا آنگاه که به سوى اهل و خانواده خویش بازگردد.
 

امیر المؤمنین (ع) فرمود: جهاد درى از درهاى بهشت است که خدا آن را براى دوستان ویژه خویش گشوده است و آن، پوشش تقوا و زره محکم خدا و سپر مطمئن او است.

أمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ الْمَوْتُ طَالِبٌ وَ مَطْلُوبٌ لَا یُعْجِزُهُ الْمُقِیمُ وَ لَا یَفُوتُهُ الْهَارِبُ فَقَدِّمُوا وَ لَا تَتَّکِلُوا فَإِنَّهُ لَیْسَ عَنِ الْمَوْتِ مَحِیصٌ إِنَّکُمْ إِنْ لَمْ تُقْتَلُوا تَمُوتُوا وَ الَّذِی نَفْسُ عَلِیٍّ بِیَدِهِ لَأَلْفُ ضَرْبَةٍ بِالسَّیْفِ عَلَى الرَّأْسِ أَهْوَنُ‏ مِنْ مَوْتٍ عَلَى فِرَاش‏.

امیر المؤمنین (ع) فرمود: مرگ به دنبال برخی بوده و برخی دیگر خود به استقبال مرگ می روند! آن که در خانه نشسته نمی تواند مرگ را به زانو درآورد و گریزنده از جنگ نیز نمی تواند خود را از او پنهان کند. پس بشتابید و منتظر یکدیگر نباشید؛ زیرا راه فراری از مرگ نیست. اگر کشته نشوید، خواهید مرد و سوگند به خدایی که جان علی به دست او است، هزار ضربه شمشیر بر سرم، آسان تر از جان دادن در بستر است.

در آیه 75 سوره نساء دعوت به جهاد بر اساس تحریک عواطف انسانی می باشد. در این آیه خداوند می فرماید: و مالکم لاتقاتلون فی سبیل اللّه و المستضعفین من الرّجال و النّساء و الولدان

چرا شما در راه خدا و در راه مردان و زنان و کودکان مظلوم و بی دفاعی که در چنگال ستمگران گرفتار شده اند مبارزه نمی کنید؟

امام راحلمان در رابطه با جایگاه جهادگران و ملاک بودن جهاد در راه خدا فرمودند: به همه مسئولان کشورمان تذکر می‌ دهم که در تقدم ملاک ها، هیچ ارزش و ملاکی مهمتر از تقوا و جهاد در راه خدا نیست و همین تقدم ارزشی و الهی باید معیار انتخاب و امتیاز دادن به افراد و استفاده از امکانات و تصدی مسئولیت ها و اداره کشور و بالاخره جایگزین همه سنت ها و امتیازات غلط مادی و نفسانی بشود، چه در زمان جنگ و چه در حالت صلح، چه امروز و چه فردا...

میدان جهاد برای مؤمنان، میدان اظهار عشق به محبوب و میدان پایداری و مقاومت و پیروزی است و چون رزمندگان و شهدای دفاع مقدس با اعتقاد به ارزش‌های اخلاقی، اهداف الهی و دینی و برای حفظ ارزش ها و خاک کشور به جهاد پرداختند، اسرای ما آزاده، مجروحان ما جانباز و کشته‌ شدگان ما شهید محسوب می‌شوند.

.... حال که با بصیرتی بیشتر عمل و جایگاه رزمندگانمان و به خصوص جایگاه شهیدانمان را مروری کردیم، به اقدامات سوال برانگیزی که اخیرا" به صورت روال درآمده است می پردازیم.

در سال های اخیر شاهد این بوده ایم همه نهادها وسازمان ها برای گنجاندن نام کشته شدگانشان در زمره شهیدان، درحال سبقت گرفتن از یکدیگر هستند! آتش نشان، خبرنگاران، محیط بانان و جنگلبانان و...

آش تا جایی شور شده که درقضایای فتنه 88 اغتشاشگران کشته شده مثل "ندا آقا سلطان" ها را که دشمنان درغرب برایش به اسم شهید چه شو ها که راه نیانداخته بودند، را هم می خواستند برایش دربنیاد شهید کارت شهادت صادر کنند که با مخالفت شدید مواجه، و منصرف شدند.

اخیرا" هم که بحث کشته شدگان مظلوم منا را مطرح کرده اند و تاجایی هم کارشان را پیش برده اند.

قابل انکار نیست که عزیزان شجاع و جسور آتش نشان برای نجات جان دیگران، جان خود را به خطر می اندازند ولی ارزش جهاد شهیدان و پذیرفتن مرگ آگاهانه به سوی خدا و در راه خدا با هیچ چیز قابل مقایسه نیست! هرچند کار  آن عزیزان نیز نوعی ایثار است و اتفاقی هم که در منا افتاد، سخت دلخراش بود اما به هیچ وجه صحیح و قابل پذیرش نیست که با عادی کردن اطلاق نام شهید حتی به هر  به ناحق کشته شده ای، جایگاه اصلی شهدا را فراموش کنیم!

   البته قابل انکار نیست که خداوند خود در احادیث مختلف از کسانی نام می برد که اجرشان را برابر اجر عمل شهید می داند مانند زنی که بر زندگی با همسر بدخلق خود صبوری کند، یا کسی که برای کسب روزی حلال اگر از منزل خارج شود و در این مسیر فوت کند، اجر شهید را برده است یا زنی که خوب همسرداری و تربیت فرزند کند، یا حتی کسی که عاشق شود و در این مسیر خودداری و صبوری کند و به گناه دست نزند، اگر در این حال بمیرد به درجه شهید دنیا را ترک کرده است.  

  رسیدگی به خانواده های این جان باختگان که عزیزند و گرامی، هم وظیفه دولت است و هم لازم و ضروری و اقدامات صورت گرفته اخیر نیز جهت نامگذاری خبرنگاران یا آتش نشانان یا کشتگان منا و... بنام شهید جهت التیام دردهای بازماندگان است بنیاد شهید با پذیرش این موارد، باعث می شود که نام و جایگاه و معنای حقیقی شهید راه خدا و جهادگر فی سبیل الله لوث و مخدوش شود!

 بنابراین لازم و ضروری ست که بنیاد شهید و امور ایثارگران در این زمینه ها تجدید نظر کرده تا درعین حال که جایگاه عزیزان آتشنشان یا خبرنگار یا ... محترم شمرده می شود، به عنوان و معنای شهید و جانباز نیز خدشه ای وارد نشود.