نقش برخی از واحدها در جنگ، مثل عوامل پشت صحنه فیلم‌هاست که شاید دیده نشود، ولی بسیار تأثیرگذار است. نقش و تأثیر واحد توپخانه در جبهه‌های جنگ تحمیلی نیز به همین ترتیب بود. واحدی تخصصی که تقریباً در تمامی عملیات‌های مهم حضور داشت و در تسهیل روند تک و پاتک رزمندگان نقشی اساسی ایفا می‌کرد. سرهنگ ستاد قاسم اکبری‌مقدم از افسران ارتش جمهوری اسلامی ایران است که در گفت وگو با ما، از نقش واحد توپخانه در عملیات‌های مختلف دفاع مقدس می‌گوید.
ما قبل جنگ
قبل از شروع جنگ تحمیلی بر اساس یکی از طرح‌های دفاعی نیروی زمینی ارتش که برخاسته از تهدیدات مرزی عراق بود، تعدادی از گردان‌های توپخانه صحرایی و پدافند هوایی ارتش به مناطق مختلف کشور از جمله غرب و جنوب کشور اعزام شدند. از آنجا که بسیاری از یگان‌های توپخانه هوایی و صحرایی قبلاً توسط نیروی زمینی ارتش در محل‌های استراتژیک استقرار یافته بودند، با شروع جنگ تحمیلی و یورش دشمن به سمت پایگاه‌ها، فرودگاه‌ها و تأسیسات نفتی و نیروگاه‌های برق، این واحدها نقش بسیار فعالی را از خود نشان دادند، به نحوی که به اذعان همگان، در یورش هوایی اولیه دشمن بعثی، آماده بودن ادوات پدافندی موجب شد تا میزان تلفات وارده به بخش‌های حیاتی کشور بسیار کم باشد. به عنوان مثال وجود گردان پدافند هوایی307 نیروی زمینی ارتش باعث عدم تخریب فرودگاه آبادان در یورش اولیه و بعدی هواپیماهای دشمن شد. همچنین با آغاز حمله زمینی ارتش حزب بعث عراق، تنها عاملی که سبب ایجاد سد موضع در برابر دشمن و کند شدن حرکت آنها می‌شد، آتش‌های دوربرد توپخانه‌ای بود. چنانکه توپخانه لشکر92 زرهی اهواز در جنوب و توپخانه لشکر28 سنندج در غرب کشور، از عوامل کنترلی حرکت دشمن بودند و در ایجاد آتش‌های بازدارنده بسیار فعال عمل نمودند. مضاف بر این در حملات اولیه دشمن به خوزستان و اهواز، در منطقه آب تیمور، کارخانه نبرد اهواز و سه راه خرمشهر تنها و تنها آتش سنگین توپخانه نیروی زمینی ارتش، مسبب اصلی زمین گیر شدن دشمن شد. همچنین در طرح عبور دشمن از کرخه، صرفاً حجم آتش انبوه توپخانه از عبور دشمن در آب جلوگیری می‌کردد. لذا اغراق‌آمیز نیست اگر بگوییم توپخانه تنها یگان زمینی است که در آغاز جنگ تحمیلی تقریباً در رویارویی با دشمن و بازدارندگی از نیروهای آن از آمادگی رزمی نسبی برخوردار بود.
از اشنویه تا اروند
در طول هشت سال دفاع مقدس توپخانه ارتش در عملیات آفندی و پدافندی در سراسر جبهه‌ها از اشنویه تا دهانه اروند به اجرای مأموریت می‌پرداخت. در ابتدای جنگ تحمیلی یگان توپخانه تأثیر قابل توجهی در کند کردن تهاجم دشمن داشت. با سازماندهی و گسترش رزمی سپاه در دوران دفاع مقدس، ارتش ایران اقدام به آموزش و انتقال تجربیات خود به پاسدارها کرد و با واگذاری بخشی از تجهیزات و ادوات توپخانه ارتش، یگان‌های توپخانه سپاه تقویت شدند.
تا قبل از عملیات بیت‌المقدس (10/2/1361) برخی از یگان‌ها مانند مهندسی، توپخانه و. . . هنوز در سپاه پاسداران تشکیل نشده بود یا در ابتدای شکل‌گیری بود.
توپخانه در ثامن‌الائمه(ع)
در عملیات ثامن‌الائمه(ع) که در پنجم مهرماه۱۳۶۰ با طراحی و شرکت لشکر77 خراسان، تیپ37 زرهی از ارتش، یگان‌هایی از سپاه و بسیج مردمی در پی اجرای فرمان قاطع حضرت امام(ره) مبنی بر شکستن حصر آبادان انجام گرفت، توپخانه نقش بی‌بدیلی داشت. آتش سنگین توپخانه در کنار واحد هوانیروز و نیروی هوایی، دشمن را در شرق کارون در هم کوبیدند و ظرف ۴۸ ساعت محاصره آبادان را شکستند. این عملیات از پشتیبانی آتش هشت گردان توپخانه، یک توپخانه لشکری و یگان‌هایی از گروه 55 توپخانه و گردان 307 پدافند هوایی نیروی زمینی ارتش؛ جمعاً 32 آتشبار که مأموریت اصلی پشتیبانی آتش را برعهده داشتند، برخوردار بود.
فتح‌الفتوح
ضربه بعدی را عراق در هشتم آذرماه ۱۳۶۰ و در محور دشت آزادگان از توپخانه ارتش دریافت کرد. این عملیات به نام طریق‌القدس معروف شد که امام راحل(ره) در پیام خود از آن با عنوان «فتح‌الفتوح» یاد کردند. در واقع پس از عملیات پیروز ثامن الائمه(ع)، طریق‌القدس دومین عملیات آفندی نسبتاً بزرگ رزمندگان ایرانی علیه متجاوزان در مناطق اشغال شده خوزستان محسوب می‌شود. نیروهای ارتش، سپاه و بسیج مردمی، نیروهای دشمن را از پنج محور اصلی در جبهه جنوب(شمالغرب اهواز) در حالی که از پشتیبانی آتش 12 گردان توپخانه، دو توپخانه لشکری و یک گروه توپخانه ارتش بهره می‌برد، مورد حمله قرار دادند و ضربات سنگینی به آنها وارد کردند. این عملیات سبب شد تا عراق در شمال خوزستان جبهه دفاعی خود را کاملاً عقب بکشد و خطر حمله به اهواز منتفی شود. همچنین برای اولین بار رزمندگان اسلام توانستند همزمان خطوط مقدم پدافندی و عقبه نیروهای دشمن را مورد حملات آتش کوبنده و غافلگیرانه توپخانه خود قرار بدهند و فرصت عکس‌العمل مناسب را از دشمن بگیرند.
فتح‌المبین
ارتش و سپاه در کنار هزاران هزار نیروی داوطلب و بسیجی که در جنوب گرد هم آمده بودند، عملیات فتح‌المبین، بزرگ‌ترین تک را در محور شوش دزفول و غرب رود کرخه سازمان دادند. این عملیات در ۳۰ دقیقه بامداد دوم فروردین ماه ۱۳۶۱ درحالی که دشمن گمان نمی کرد ایران در شب عید نوروز دست به حمله بزند، از چند محور شروع شد. فتح‌المبین از پشتیبانی آتش 26 گردان توپخانه از سه توپخانه لشکری و چهار گردان کمک مستقیم، توپخانه تیپ‌های مستقل و گروه 33 توپخانه ارتش بهره می برد.
عملیات «فتح‌المبین» نقطه اوج دستیابی سپاه پاسداران به توپ‌های عراقی بود که طی آن گردان‌های سازمانی توپخانه سپاه تشکیل شدند. به نحوی که سپاه پاسداران در عملیات‌های بعدی، آتش توپخانه را در پشتیبانی از نیروهای رزمنده به خدمت گرفت که جا دارد در اینجا از شهید سردار حسن شفیع‌زاده یادی کنیم که نقش مهم و اساسی در تشکیل یگانه توپخانه سپاه داشت.
یگان توپخانه سپاه
در عملیات الی‌بیت‌المقدس که در تاریخ 10/2/1361 آغاز شد و 26 روز به طول انجامید و باعث آزادسازی خرمشهر شد، قرارگاه‌های سه‌گانه(قدس، نصر، فتح) با آتش 29 گردان توپخانه ارتش (حداقل 500 قبضه توپ) پشتیبانی شد که نقش اساسی را در آزادسازی خرمشهر بر عهده داشته است. در عملیات بیت‌المقدس، سپاه پاسداران با استفاده از تعدادی عراده توپ غنیمت گرفته شده از عملیات‌های طریق‌القدس و فتح‌المبین، 10 آتشبار چهار توپی تشکیل و در این عملیات شرکت داد.
قدرت توپخانه به اعتراف دشمن
در عملیات والفجر 8(فاو) که در 20/11/1364 اجرا شد، 30 گردان توپخانه (18 گردان از توپخانه ارتش و 12 گردان از توپخانه سپاه) وظیفه پشتیبانی آتش را بر عهده داشتند. با فرض این موضوع که قدرت فرمانده در آتش و مانور خلاصه می‌شود، به شهادت تاریخ این حجم بالای آتش توپخانه بود که از عوامل پیروزی ایران در نبرد فاو بود.
جالب است که در اثر قدرت حجم آتش سنگین توپخانه، فرمانده تیپ سوم دشمن که در محاصره قرار گرفته بود اینگونه به رده بالاتر خود گزارش می‌دهد: «وضعیت ما بسیار بد و سخت است، آتش توپخانه روی ما بسیار مؤثر است و تلفات با شمارش دقیقه افزون‌تر می‌شود. به داد ما برسید». همین طور فرمانده یکی از تیپ‌های دشمن در تماس با رده بالاتر خود می‌گوید: «آتش توپخانه دشمن(ایران) وسیع و بسیار سنگین و مؤثر است و توپخانه‌های دشمن(ایران) آزاد هستند. خواهش ما این است که آتش متقابل، روی منابع آتش دشمن زیاد شود تا از حجم آنها کاسته شود».
والفجر8 شاهکار توپخانه
شهیـد سپهبد علی صیاد شیـرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش در دفاع مقدس که در رسته و تخصص توپخانه سرآمد بود در بخشی از خاطرات خود درباره ارزش و اهمیت آتش پشتیبانی می‌گوید: «طراحان نظامی می‌دانند که در عملیات، آتش، پشتوانه حرکت است؛ اصلاً ما در تاکتیک می‌گوییم: آتش و مانور؛ آتش بدون مانور و مانور بدون آتش معنی ندارد؛ مانور، یعنی حرکت و پیشروی و تضمین‌کننده هر حرکتی چه پیشروی و چه عقب‌نشینی، آتش است».
امیر دریابان شمخانی از فرماندهان عالی رتبه دوران دفاع مقدس درباره نقش و اهمیت آتش و پشتیبانی آتش و توپخانه نیروی زمینی ارتش در دوران دفاع مقدس می‌گوید: «من در والفجر8، نقش برجسته این کار(نقش توپخانه ارتش) را با توجه به شکل و منطقه عملیات و جغرافیای منطقه عملیات کاملاً حس کردم و لمس کردم که چقدر توپخانه ارتش در تثبیت فاو مؤثر بود. در مرحله اول که مرحله پیشروی عراق بود، توپخانه ارتش نقش داشت؛ در مرحله دوم که مرحله تثبیت و پاکسازی دشمن از سرزمین‌های اشغالی بود، توپخانه ارتش نقش داشت و همچنین در مرحله سوم که در حقیقت مرحله تعاقب دشمن در سرزمین‌های خود عراق بود، توپخانه ارتش نقش محوری داشت».
امیر سرتیپ دوم سعید پورداراب فرمانده تیپ 2 لشکر 21 حمزه سیدالشهدا(ع) در دوران دفاع مقدس درباره وضع توپخانه‌های خودی می‌گوید: «من تقریباً از پشتیبانی مؤثر توپخانه در عملیات مطمئن بودم». سردار سرتیپ پاسدار محمدجعفر اسدی فرمانده سابق نیروی زمینی سپاه نیز درباره تأثیر پشتیبانی توپخانه ارتش در روحیه رزمندگان می‌گوید: «همه (در جنگ) فکر این بودند که ما باید به بچه‌های خط مقدم برسیم؛ بعد از مدتی که گذشت بچه‌های خط مقدم دادشان درآمد که آقا هرچه محبت به ما دارید به توپخانه ارتش بکنید که آنها هستند ما را پشتیبانی می‌کنند و پشتیبانی آنها موجب دلگرمی ماست. ما همان روزهای اول دفاع مقدس با عزیزانمان در توپخانه ارتش آشنا شدیم و طعم رشادت‌ها، مردانگی‌های آنان و پشتیبانی قوی که از ما، خصوصاً پاسدارها کردند را همان روزهای اول دفاع مقدس چشیدیم».
وفیق السامرایی در کتاب «ویرانی دروازه شرقی» می‌نویسد: «نیروهای ایرانی به کارگیری توپخانه را ماهرانه و در سطحی وسیع آغاز کردند. افسران دیده‌بان کار هدایت آتش را به خوبی انجام می‌دادند و از این رو، نیروهای ما در مواضع آشکار و شکننده اوایل جنگ به شدت درهم کوبیده می‌شدند».
کلام آخر اینکه توپخانه یعنی مشت پولادین فرمانده، یعنی امکان دخالت فرمانده در صحنه نبرد، یعنی تحمیل اداره فرمانده در صحنه جنگ، یعنی تضمین یک رزم پیروز و غرش توپخانه‌های ارتش و سپاه، سایه یأس و نومیدی و ضلالت شکست سخت را بر دل دشمن افکنده بود و پرتویی از نور امید و فتح و پیروزی را برای رزمندگان اسلام به ارمغان می‌آورد.
منبع: روزنامه جوان