فاش نیوز - نشست «جایگاه جهانی سینمای ایران در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی» شنبه ۳۱ فروردین ماه با حضور پروفسور جان هیل، استاد دپارتمان هنرهای رسانه در رویال هالووی دانشگاه لندن، پروفسور تیاگو دولوکا، دانشیار مطالعات فیلم و تلویزیون در دانشگاه وارویک و رضا اویلوم، نویسنده سینما و عضو انجمن منتقدان فیلم ترکیه در سالن شماره ۲ پردیس سینمایی چارسو با اجرای نادر طالبزاده فیلمساز ایرانی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار سرویس سینمایی فاش نیوز از سی و هفتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، طالبزاده در ابتدا به معرفی مهمانان خارجی حاضر در این نشست پرداخت و گفت: سه نفر از استادان دانشگاهی در این نشست حضور دارند که رضا اویلوم منتقد سینمایی است، تیاگو دولوکا که در زمینه سینمای آرام تخصص دارد و در لندن تدریس میکند و جان هیل از نویسندگان معتبر انگلیسی است که متخصص تاریخ سینمای بریتانیاست.
در ادامه رضا اویلوم منتقد سینما درباره کتابی که با موضوع سینمای ایران برای مخاطبان ترک تألیف کرده است، سخن گفت.
مخاطبان ترک، به فیلمهای ایرانی بسیار علاقهمندند
اویلوم که این کتاب را به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی به رشته تحریر درآورده است، درباره آن توضیح داد: در این کتاب هم سینمای ایران قبل از انقلاب و هم بعد از انقلاب را بررسی کردهام و سعی کردهام سینمای ایران را آن گونه که درترکیه میشناسند، معرفی کنم.
وی با بیان این که سینمای ایران در چهلمین سالگرد انقلاب، دوباره بوجود آمده و تولد دوباره داشته است، یادآور شد: متاسفانه همسایه ایران، کشور ترکیه از این تغییر رویکرد نتوانسته به طور کامل اطلاع پیدا کند و این در حالی است که این همسایگی دیرینه به قدمت هزار سال است. توجهی که در ترکیه به هنر غرب وجود دارد، باعث شده که همسایه شرقی را فراموش کنیم. نگاهی که به ایران وجود داشته، عمدتا از طریق فیلم «بدون دخترم هرگز» در تلویزیون ترکیه بوده که یک کارگردان آمریکایی آن را ساخته و سالهای درازی است که فیلمهای ایرانی در تلویزیون ترکیه نمایش داده نشده است.
این منتقد سینمایی بیان کرد: گامهای اولیه شناخت سینمای ایران را با سینمای کیارستمی آغاز کردیم و در ادامه مخاطب عام بیشتر به سینمای مجید مجیدی توجه نشان داد و سینمای کیارستمی نیز در فضای روشنفکری مطرح شد. در واقع، دو فیلم «آواز گنجشکها» و «بچههای آسمان» از آثار مجید مجیدی برای مخاطب ترکیه به نوعی آغازگر سینمای ایران است و با این نوع سینما، تعداد مخاطبان و علاقهمندان سینمای ایران بیشتر شده است و دو کشور همسایه توانستند، همدیگر را با قصهها و داستانهای خودشان آشنا کنند، به طوری که در حال حاضر فیلمهای ایرانی بسیار پرمخاطب است و سینماگران ایرانی از جمله جعفر پناهی، مجید مجیدی، عباس کیارستمی و اصغر فرهادی در ترکیه شناخته شدهاند.
وی افزود: از طریق فیلمهای این سینماگران، مخاطب ترکیه متوجه مشترکات فرهنگی میان دو کشور شده است و اکنون با رشد اینترنت و شبکههای مجازی نیز امکان دیدن فیلمهای بسیاری فراهم شده و در جشنوارههای ترکیه نیز فیلمهای ایرانی زیادی حضور دارند.
اویلوم در ادامه به ارائه آماری از سینمای ایران که در کتابش به آن اشاره کرده، پرداخت و گفت: در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۷۷۲ فیلم در جشنواره ترکیه به نمایش درآمده است که شامل ۱۸۴ فیلم از فرانسه، ۱۵۱ فیلم از آمریکا و ۱۴۳ فیلم از ایران است و میتوان گفت که ایران مقام سوم را بین فیلمهای جشنواره داشته است. فیلمهایی که جایزه گرفتند نیز شامل ۱۲۲ جایزه بود که آلمان با ۱۷ جایزه بیشترین جوایز و ایران با ۱۴ جایزه در رده دوم تعداد جوایز این جشنواره قرار دارد.
وی همچنین درباره اکران فیلمهای خارجی در ترکیه در سال ۲۰۱۶ نیز آماری ارائه کرد و ادامه داد: در سال ۲۰۱۶ حدود ۳۶۰ فیلم در ترکیه اکران شدند که از این تعداد ۱۳۹ فیلم ترک و ۲۲۱ فیلم خارجی بودند. از بین آنها ۱۴۰ فیلم آمریکایی اکران شد و تنها یک فیلم از جعفر پناهی از ایران در این سال به نمایش درآمد. در سال ۲۰۱۷ نیز ۳۷۵ فیلم اکران شد که ۱۴۱ فیلم ترک و ۲۳۴ فیلم خارجی بودند و فقط دو فیلم ایرانی «محمد(ص)» اثر مجیدی و یک فیلم تجاری با نام «من سالوادور نیستم» در این سال اکران شد و پس از آن نیز دو فیلم «فروشنده» و «درباره الی» از آثار اصغر فرهادی در ترکیه به نمایش درآمد.
عضو انجمن منتقدان فیلم ترکیه در ادامه گفت: سال ۲۰۱۸ حدود ۴۲۶ فیلم اکران شد که ۱۷۶ فیلم ترک و ۲۵۰ فیلم خارجی بودند. از میان این آثار باز هم ۱۴۰ فیلم از آمریکا و تنها فیلم اکران شده در این سال فیلمی از مجید مجیدی است. در سال ۲۰۱۹ نیز تاکنون فیلمهای «سه رخ» از جعفر پناهی و «همه میدانند» اثر اصغر فرهادی اکران شده است و چشماندازی برای اکران فیلمهای ایرانی تا پایان سال در ترکیه وجود ندارد.
اویلوم همچنین به نمایش فیلمهای ایرانی از تلویزیون ترکیه اشاره کرد و افزود: پخش فیلمهای سینمایی ایران در تلویزیون ترکیه چشمانداز بهتری دارد. در شبکه TRT که حدود یک ماه است افتتاح شده تاکنون دو فیلم از اصغر فرهادی، یک فیلم از جعفر پناهی و دو فیلم از مجید مجیدی با زیرنویس ترکی پخش شده است و به جز این موارد، در هفته فیلم ایران در ترکیه نیز فیلمهای ایرانی به نمایش گذاشته میشود که اینها باعث ایجاد علاقهمندی به سینمای ایران در میان مخاطبان ترک شده است.
استقبال مردم ترکیه از فیلمهای دفاع مقدس ایران
این منتقد ترک، در ادامه سخنانش به یادداشتی که با موضوع سینمای دفاع مقدس ایران نوشته، اشاره و اظهار کرد: فوریه سال گذشته همزمان با چهلمین سالگرد انقلاب، مطلبی را درباره سینمای دفاع مقدس ایران نوشتم که بسیار با استقبال مواجه شد. ژانری که در ترکیه اصلا با آن آشنا نیستند و همین نوشته باعث شد که این ژانر در ترکیه علاقهمندان بسیاری پیدا کند.
وی در همین زمینه بیان کرد: فیلمهای دفاع مقدس ایران در جشنوارههای خارجی نمایش داده نمیشود و بنابراین موضوع بسیار تازهای برای مخاطبان ترک به حساب میآید. در نگاهی که به سینمای ایران در ترکیه وجود دارد، سینمای ایران سینمایی است که در اکران عمومی نمیتواند مخاطب پیدا کند اما در شبکههای اجتماعی مخاطب خودش را دارد و از این طریق علاقه مندانش رفته رفته بیشتر میشوند.
تکنولوژی امروز باعث آشنایی با سینمای ایران بود
در ادامه این نشست جان هیل با اشاره به تخصص خود که سینمای ایرلند است، توضیح داد: من تئاتر خواندم و بعد از آن دورههایی را درباره سینما گذراندم که بیشتر در زمینه سینمای غرب و اروپایی بود و همان زمان با سینماگرانی چون اینگمار برگمن و جان لوک گدار آشنا شدم، درکم از سینمای غیربریتانیایی با این سینماگران بوده است.
وی درباره تصور و شناختی که از سینمای ایران دارد، بیان کرد: در دوران دانشجویی با سینمای ایران آشنا شدم و تا قبل از آن هیچ چیز درباره سینمای ایران نمیدانستم. زمانی که من دانشجوی سینما بودم هیچ اسمی از سینمای ایران در دانشکدههای سینمایی مطرح نبود، اما امروزه در دانشکدههای سینمایی جهان، نام سینمای ایران برای دانشجویان نامی آشناست و تدریس سینمای ایران جزو برنامههای آموزشی در دانشکدههای سینمایی خیلی از کشورهای جهان شده است.
جان هیل ادامه داد: در دهه ۹۰ میلادی همچون سینمای ترکیه با سینمای ایران هم آشنا شدم که از طریق جشنوارهها، دی وی دی و صحبت کردن در فضای دانشگاهها بود و رفته رفته سینمای ایران جایگاهش را در میان مخاطبان غربی پیدا کرد. در واقع زمانی که سینمای ایران تبلور یافت با سینماگران ایرانی چون کیارستمی و دیگران آشنا شدم.
طالبزاده در ادامه این نشست درباره چگونگی توجه به سینمای ایران در دهه ۹۰ پرسید و جان هیل گفت: این به تجربه خودم در دوران دانشجویی بازمیگردد که در شرایط سخت و به دور از تکنولوژیهای امروز به دیدن فیلمها مینشستیم، بنابراین باید بگویم تکنولوژی و دسترسی بهتر به فیلمها باعث شد که فیلمهای ایرانی دیده شوند، ضمن این که حضور ایران در جشنوارهها نیز عامل دیگری بود که به دیده شدن این آثار کمک کرد و دیگران متوجه اهمیت این سینما شدند.
جان هیل در ادامه از علاقهاش به سینمای رئالیستی سخن گفت و تأثیری که رئالیسم سینمایی کشورهای مختلف بر یکدیگر داشتهاند و یادآور شد که این علاقهمندی به رئالیسم باعث شده که به سینمای ایران نیز علاقهمند شود.
خودانعکاسی شیوهای برای ثبت واقعیت در سینمای ایران است
جان هیل افزود: درباره سینمای ایران در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی و چگونه نمایش دادن رئالیسم صحبت کردهام و معتقدم که در سینمای رئالیستی ایران همچون فیلم «مصائب شیرین» نوعی خودانعکاسی دیده میشود که شیوهای برای ثبت واقعیت در ایران است.
وی افزود: یکی از کارهای سخت در فیلم رئالیسستی نشان دادن واقعیت است و سینمای ایران از طریق خودانعکاسی با آن برخورد کرده است. به نظرم به همین دلیل سینمای ایران با این کارش دیالوگی با دیگر کشورها برقرار کرده است.
آثار کیارستمی در شکلگیری سبک «سینمای آرام» نقش داشته است
در ادامه این نشست طالبزاده از تیاگو دولوکا درباره سینمای آرام پرسید که چگونه سینمایی است و دولوکا پاسخ داد: سینمای آرام مفهوم جدید و سبکی است که از قدیم در سینما بوده است و عباس کیارستمی از جمله کسانی است که در زمینه سینمای آرام فعالیت کرده که سینمایی برای تفکر است.
وی ادامه داد: برخی میگویند از کلمه سینمای متفکر معاصر به جای سینمای آرام استفاده کنیم، ولی این نوع سینما هیچوقت جنبش ساختارمندی نبوده است و این طور سینمای ترکیهنبوده که چند نفر بخواهند آن را راهاندازی کنند، بلکه این رویکرد ژورنالیستی بوده است که متوجه شده چیزی به این اسم وجود دارد. در واقع این توضیح برای سبکی از کار است که در آثار چند فیلمساز مشترک بوده، فیلمسازانی که آثارشان در جشنوارههای هنری دنیا با استقبال روبرو شده است. البته برخی هم معتقدند که این فیلمها اساسا برای جشنوارهها ساخته میشوند و به آنها فیلم جشنوارهای هم گفته میشود.
طالبزاده در ادامه این نشست درباره علاقهمندی به سینمای ایران سوال کرد و دولوکا توضیح داد: من متخصص سینمای ایران نیستم اما یکی ازچهرههای سینمای آرام عباس کیارستمی است و فیلمهای «طعم گیلاس» و «باد ما را با خود خواهد برد» فیلمهایی هستند که در شکلگیری سینمای آرام نقش داشتهاند. ویژگیهایی که کیارستمی در سینمایش بوجود آورد، توجه به چیزهای دیگر به جای توجه به ذهن شخصیت بود که در آثار او خیلی دیده میشود.
سینمای دفاع مقدس برای مخاطب ترک، موضوع جدیدی است
طالبزاده همچنین از رضا اویلوم درباره دلیل جالب بودن فیلمهای دفاع مقدس ایران برای مخاطبان ترک سوال کرد و اویلوم جواب داد: بعضیها در فضای روشنفکری و در کتابها درباره این ژانر خوانده بودند ولی اساسا در سینمای ترکیه چنین مفهومی وجود ندارد و به دلیل اینکه چیز نویی است، علاقهمندانی پیدا کرده است، البته به عقیده من دلیل آن به چند عامل بستگی دارد که یکی توجه به فرهنگ مقاومت و دومی انسان محوری در سینمای جنگ است، اما فعلا در جشنوارهها و در اکران عمومی، این آثار را نمیبینیم در حالی که در جشنواره فیلم فجر سال قبل و امسال نیز جایزه بهترین فیلم را دو فیلم دفاع مقدس دریافت کردهاند، اما متاسفانه فکر نمیکنم این فیلمها شانس اکران در ترکیه را پیدا کنند، مگر آن که در قالب هفته فیلم در ترکیه نمایش داده شوند.
طالبزاده در ادامه این نشست در رابطه با کتاب جان هیل درباره سینمای بریتانیا سوالاتی پرسید و جان هیل پاسخ داد: شروع دهه هشتاد شروع تغییرات سیاسی و اجتماعی در بریتانیاست که در سینما هم به تصویر درآمد. مردم تا سالها کمتر به سینما میرفتند و اوایل دهه هشتاد سینمای بریتانیا در حال نابودی بود و مثل خیلی چیزهای دیگر سینما هم باید در بازار آزاد روی پای خودش میایستاد. بنابراین در کانال چهار با کسب حمایتهایی شروع به ساخت فیلمهای تلویزیونی کردند که شکل تجاری داشت و بنابراین در این دوران هر فیلمسازی که در دهه هشتاد زنده بوده و فیلم ساخته از کانال چهار پول گرفته است که در کتابم نگاهی داشتم به این موضوع که سینما چطور به این بحران سیاسی که به بحران سینما هم رسید، پاسخ داد.
طالبزاده در ادامه از تیاگو دولوکا درباره محتوای کتابی که با عنوان «نقش زمین درسینما» نوشته است، سوال کرد و دولوکا گفت: این پروژه متفاوتی برای من است و درباره چگونگی تصویر شدن دنیا و کره زمین در سینما است. نقش استعمارگرایی و امپریالیسم درتقسیم کردن زمین چیست و انسان امروز چگونه با زمین جدید روبرو میشود. با توجه به این که دلیل اصلی تغییرات محیط زیست انسان است، می خواهیم ببینیم که رویکرد رسانه با این تغییرات در سینما چطور است؟
سینمای ترکیه و ایران از نظر تئوریک یکدیگر را تحت تاثیر قرار دادهاند
طالبزاده از رضا اویلوم درباره امکان تولید محصولات مشترک سینمایی ایران و ترکیه پرسید و اویلوم پاسخ داد: اخیرا یک هنرپیشه ترک در یک فیلم سینمایی ایرانی بازی کرده است و اگر تولید مشترک سینمایی میان دو کشور نبوده اما از نظر تئوریک، سینمای دو کشور هم را تحت تاثیر قرار داده است.
طالبزاده همچنین از جان هیل درباره کتابش با موضوع سینمای ایرلند سوال پرسید و این که چرا ادبیات ایرلند قویتر از سینمای آن بوده است و جان هیل اظهار کرد: ایرلند کشور کوچکی است با ۵ میلیون نفر جمعیت و شاید شباهتش به ایران این باشد که در زمانی کلیسای کاتولیک سانسور شدیدی برای اکران فیلمهای خارجی در نظر میگرفت، به خصوص برای فیلمهای آمریکایی با رویکرد ضدایرلندی. از طرف دیگر دولت هم با سینما مخالف بود و برای آن بودجه درنظر نمیگرفت و به همین دلیل ما سنت بصری نداشتیم بنابراین تا دهه ۷۰ سینمای ایرلند وجود نداشت و بعد از آن دولت برای ساخت فیلم سوبسید میداد. از دهه ۸۰ سینمای ایرلند شکل گرفت که البته سینمای محبوبی هم نیست و چون سودآوری هم ندارد، ناچار است فیلمها را به بریتانیا بفروشد و به همین دلیل تولید آثارش با این کشور مشترک است.
وی در پایان صحبتهایش از دو تصویر بهشتی و جهنمی از کشور ایرلند در سینمای دنیا سخن گفت که برخی در آثارشان ایرلند را چون تکهای از بهشت و برخی آن را یک کشور وحشت و ترور و خشونت تصویر کردهاند و او هر دو رویکرد را در کتابش ارائه کرده است.
ادامه این نشست به پرسش و پاسخ اختصاص یافت.
گزارش از: تورج اردشیری نیا