1: در صور بنیانی حیات دینی؛ مناسکRites بیان کننده ی نیازی بشری، و نشان دهنده ی وجه فردی یا اجتماعیِ حیات زیسته توصیف می شوند؛ از همین روست که یکی از کارویژه های اصلی حکومت داری فراهم نمودن شرایط مطلوب برای انجام مراسم مذهبی مردم بر اساس تقویم است. اساسا مناسک، مجموعه‌ای از حرکات دارای نظم و وابسته به زمان و آن چیزهایی هستند که آدمی را به ذات اقدس الهی نزدیک می‌کنند ...

چگونگی برگزاری مراسم شب های قدر و پنجره ای که این سبک از نیایش و دعا به روی جنبه های اجتماعی و سیاسی انسان می گشاید، با حکم ویروس کووید 19 به یکی از دغدغه های مردم تبدیل شده بود.

چنانکه دانته آلیگیری ((Dante Alighieri شاعر ایتالیایی می گوید:

"خدا چنین خواسته است تا آدمیان فضایل را از خود او به دعا بخواهند."

2: از همان"وقته ای" که شاگردِ ممتازِ مدرسه ی انقلاب که افتخار و شرفِ جانبازی نیز یکی از واقعیت های حیات زیسته ی اوست و دست بلند رهبری اش بسان معمار کبیر انقلاب، با قدرت از کیان اسلام و اندیشه و اندیشه ورزی دینی حفاظت می کند، به ستاد ملی مبارزه با کرونا تأکید کردند:" ... باید توجه داشت که عبادات و توسل، بخصوص در ماه رمضان و شب های قدر، جزو نیازهای اساسی و حتمی مردم است ... و معتقدم اگر قواعد سخت‌گیرانه‌ای هم در این زمینه وضع شود مردم مؤمن و مسجدی حتماً بیشتر از دیگران به آن عمل می‌کنند؛" خاطرِ مردم جمع شد.

3: در میان متفکران و نویسندگان غربی، میشل فوکو از معدود کسانی است که رجوع انقلاب اسلامی ایران را به معنویت دریافت؛ و صریحا اظهار داشت که در سپیده دم تاریخ، ایران دولت را اختراع کرد و نسخه ی آن را به اسلام سپرد؛ ایران از اسلام، مذهبی بیرون آورد که چشمه هایی خشک نشدنی در اختیار ملت نهاده است.

4: شاکله ی رفتاری جمعیتِ عظیم، نشان داد که اگر قواعد سخت‌گیرانه‌ای هم برای دفع شبیخون کووید 19وضع شود، مردم مؤمن و مسجدی حتماً بیشتر از دیگران به آن عمل خواهند کرد. اگر بخواهیم چرایی و چگونگی این شاکله ی رفتاری را که قطاریِ از اندیشه ها را از پی خود می کشد، قدری از نزدیکتر واکاوی کنیم، قبل از هرچیز با چارچوب مفهومی «عشق» و نسبت آن با مبانی حکومت داری در عصر غیبت امام عصر(عج) روبرو می شویم.

5: همواره، میل به کمال یابی یکی از جنبه های مهم زندگی بشری، ارزیابی می شود. اما انسان چگونه این وجه از زندگی را تجسم و تحقق می بخشد؟ پرتو افکنی به مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه ی انسانی پاسخ را به روشنی پدیدار می کند.

6: جستجوی واژگانی مناسب برای شرح منطق نظری و تبیینِ منطق درونیِ نسبت «عشق» با مبانی تمدنی و نظام فکری و فرهنگی مردم مؤمن و مسجدی؛ در تاریخ اندیشه و اندیشه ورزی، حداقل دو مبنای ذیل را کوتاه و گویا می شود یافت:

الف: مقبوله عمر ابن حنظله

اساسا این امر که عمل آگاهانه ی ذهن بشری می تواند مبنای تنظیم روابط اجتماعی قرار گیرد، محصول جهان مدرن است. از حیث مبانی حکومت داری در دوره ی غیبت امام عصر(عج) احتجاجِ مشهور به مقبوله ی عمرابن حنظله(مفهوم مقبوله، ناظر به حدیثی با مضمون پذیرفتنی برای مبنای عمل است.)، مبانی تئوریکی برای صلاحیت علما در رتق و فتق امور مردم و نیابت کلی از امامان (ع) را فراهم می کند.

فقه سیاسی شیعه که دانشی امامت محور است، تفسیر خاصی از جایگاه و شرایط امام در زندگی سیاسی ارائه می دهد. قطع نظر از سند، پاسخ امام صادق(ع) به این پرسش که آیا یک مسلمان مجاز است در مورد برخی مسائل نزد حکام دنیوی طرح دعوا کند، با اشاره به آیه ی 60 سوره ی نساء چنین است:" ... کسی از میان خودتان را که حدیث ما را باز گوید و در حلال و حرام ما بیاندیشد و احکام ما را بشناسد ... حاکم برشما قرار دادم."

چنانکه امام خمینی(ره) در کتاب ولایت فقیه بحث کرده اند، این حکم سیاسی اسلام است ... و راه را به سوی ائمه ی هدی(ع) و کسانی که از طرف آنان حق حکومت و قضاوت دارند باز می کند ... بصیرت ها و بینش عمیقِ این بحث، گذرگاهی مطمئن به سوی اندیشه های نوین می گشاید.

ب: استدلال توماس هابز در کتاب لویاتان

... میثاقی که خدا وند با ابراهیم[ع] بست این بود: میان من و شما و ذریه ی بعد از تو عهدی است که نگاه خواهید داشت؛ ... فرزندان ابراهیم[ع] تنها به حکم [تعهد و] دینی که نسبت به آباء خود از حیث فرمانبرداری و اطاعت داشتند، طرف آن عهد و میثاق بودند ...

هابز با اینکه پدر خدا ناشناسان توصیف شده، در بحث از مذهب و اشاره به میثاق ذات اقدس الهی با حضرت ابراهیم(ع)، می کوشد نشان دهد که اگر مردم خواب و خیال افراد عادی را به جای فرمان خدا قبول کنند، به ندرت می توانند در باره ی آنچه فرمان خداست توافق داشته باشند ... به نظر می رسد این ژرف بینی، برای مشکلات قرن حاضر نیز کاملا مناسب و مفید باشد.

7: مانوئل کاستلز در کتاب شبکه های خشم و امید، یک سؤال طرح کرده که  می تواند پنجره ای کوچک به جهان در حال زایش بگشاید: چگونه و چرا افرادی تصمیم می گیرند کاری را بکنند که مکررا به آنها هشدار داده می شود  آن کار را نکنند؟  به راستی در هنگامه ی شبیخون کووید 19 و با وسواس علمی؛ چگونه باید این مسألۀ کلیدی و تصوّرِ اجتماعیِ جدید را فهم کرد؟ ... شهید آوینی چه خوب تشخیص داده بود آنجا که در «مبشّرِ صبح»  با پرتو افکنی بر «عشق» نگاشت: آنانکه معنای «ولایت» را نمی دانند در کار ما سخت درمانده اند ...

نتیجه گیری

در اکنونیتِ جامعه ی ایرانی، سرآمد پارادایم قدرت، الگویی بی بدیل از تفسیر عقیده و جهاد و زندگیِ وقف عمل و نظر در عرصه ی زیستِ سیاسی Biopolitics است. رهبر انقلاب به ستاد ملی مبارزه با کرونا تأکید کردند:"... معتقدم اگر قواعد سخت‌گیرانه‌ در زمینه ی مبارزه با کرونا وضع شود مردم مؤمن و مسجدی حتماً بیشتر از دیگران به آن عمل می‌کنند؛" یکی از سرچشمه های منطق نظریِ این «اعتقاد» که قادر است تقدیر تاریخ فردای جهان را نیز تعیین کند؛ در « نیمۀ خرداد ماه »  و جریان ریشه داری که « پنجاه و هفت » سال پیش، بنیانگذاری شد، قراردارد.

هرچند تداوم بحران کرونایی برخی باز اندیشی ها در زمینه ی شیوه ی اجرای مناسک شب های قدر را گریز ناپذیر ساخت، در عین حال  مردم جلوه هایی ناب از نظم پذیری فردی و اجتماعی و تمکین به قوانین را در مراسم شب های احیاء به نمایش گذاشتند، و در مواردی با ابتکاری جالب، برای عمل به قانونِ رعایتِ فاصله ی اجتماعی، تمثال شهدا را آوردند.

چنانکه هابز درکتاب لویاتان خاطر نشان کرده، رمز و رازها و شعائر مذهبی، مانند قرص های اثربخش برای یک بیمار است که اگر به طور کامل مصرف شود تأثیر می گذارد، ولی اگر ناقص مورد استفاده قرار گیرد، قسمت اعظم آن بدون هیچ اثری، دفع خواهد شد.

می توان از کاستلز، جامعه شناس اسپانیایی که کارویژه ی شبکه ها در عصر اینترنت را به خوبی می داند، دعوت کرد تا پاسخ سؤال خود و معنای شاکله ی رفتاری مردم در جامعه ی ایران را، در استراتژی و اقدام سر آمدِ پارادایمِ قدرت، با خوانش سید مرتضی آوینی پیدا کند:

"... او همان است که طلعتش را در عشق پروانه و سوختن شمع دیده ایم ... چشمانش منزل عنایتی ازلی و دهانش معبر فیضی ازلی و دستانش ... دوستش داریم ... او نیز ما را دوست دارد؛ آن همه که معنا لفظ را ...  وصیِّ امامِ عشق! ..."

دکتر سیدمهدی حسینی