بانام و یادخدا
گزارش برگزاری وبینار دو روزه‌ی خیالی!
مکان: بزرگراه شهید چمران، ساختمان اجلاس سران
زمان: زمانِ بی زمان
موضوع بحث: اندیشه و اندیشه ورزی با محوریت وحدت در هنگامه‌ی تداوم شبیخون کووید-19
مدعوین به ترتیب حروف الفبا:
الف: پیشکسوتان
داریوش شایگان
علامه طباطبایی
کی یرکگارد
مارتین هایدگر
هانا آرنت
هانری کربن
هگل
امروزی ها:
اسلاوی ژیژک
مانوئل کاستلز
فرهنگ رجایی
مهمانان برخط:
1: از مشهد مقدس، غلامحسین صفایی
2:از تهران، حسین براتعلی
2: از کانادا، عطا هو دشتیان
دو نکته ی مهم:
بسیار باید تأکید کرد که این گزارش بر اساس منطق درونی و منطق نظریِ فضای مجازی تدوین شده و به هیچ روی ارتباطی با نامبردگان در گزارش خیالی ندارد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی، به دلیل نقش محوری تکنولوژی بر آهنگ زندگی در جامعه‌ی در حال گذار، برای نخستین‌بار از دو تن از «رنج‌کشان خصوصی مصیبت عمومی جنگ» نیز دعوت به‌عمل آورده بود.
از قهرمانان امروز، غلامحسین صفایی که در تاریخ 17 بهمن 1360 در جبهه‌ی چزابه به شرف و افتخار جانبازی نائل شد و تاکنون تمام آهنگ زندگی‌اش را با دستان همسرگرامی‌اش می‌نوازد. از پیشینیان نیز جانباز سرافراز هشت سال دفاع مقدس، حسین براتعلی دعوت داشتند.
الف: چارچوب تئوریک بحث
از همان وقته‌ای که در سانفراسیسکو آمریکا، در دره‌ی سیل‌خیز چندرسانه‌ای سلیکون، اختراعات شگفت‌انگیز میکروالکترونیک جوانه زدند و مبتکران فراسیاسی، نویسندگان نرم‌افزار، هنرمندان، طراحان گرافیک... بر ماهیت امر دیجیتال و تأثیر اثیری آن بر امر فرهنگ تمرکز کردند، هدف‌های اساسیِ نهادهای سنتی در جوامعی مانند ایران نیز با مخاطره‌ی نامربوط شدن روبرو شدند.
اساساً فراصنعت‌گرایی مانند گلوله‌ای که به یک جام شیشه‌ای اصابت می‌کند، امر فرهنگ را در هم می‌شکند و آن را به هزاران شعبه تقسم می‌کند. هر قدر در جامعه گروه‌های خرده‌فرهنگی بیشتر شود، شاهد تنوع در رفتار کلی، به‌ویژه نزد نسل نوظهور خواهیم بود.
جامعه‌ی جدید که هم‌اکنون در حال تکوین است، برای شیوه‌های گذرا و ناپایدار زندگی یک الگوی رنگارنگ و درهم و برهم را تشویق و ترغیب می‌کند. به همین منظور دبیرخانه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی از صاحب‌نظران مسائل اندیشه و اجتماع جهت حضور در وبیناری با عنوان اندیشه و اندیشه‌ورزی، با محوریت وحدت در هنگامه‌ی تداوم شبیخون کوید-19 دعوت به‌عمل آورد.
وبینار در دو روز شنبه و یکشنبه و درتاریخِ زمانِ بی‌زمان برگزار شد و اندیشه‌ورزان در دو نوبت – صبح و عصر دیدگاه‌های خود را بیان نمودند.
- داریوش شایگان اولین سخنران بود. او ضمن تشکر از برگزارکنندگان وبینار و مدعوین محترم، و تشکر از علامه طباطبایی به‌خاطر دادن وقت سخنرانی‌اش به او، با اشاره به آیه‌ی 35 سوره‌ی نور، و تأکید بر اینکه ایرانیان از هرچه که تاریک و ظلمانی و تیره است، همواره نفرتی طبیعی داشته‌اند و همین‌طور اشاره به تضاد تأمل‌برانگیز ایرانی بودن و ایرانی نبودن، گفت ما به لحاظ آنکه فارسی حرف می‌زنیم و از درون فرهنگ خودمان تغذیه می‌کنیم ایرانی هستیم؛ اما به‌لحاظ آنکه جهان‌های دیگر در آن تداخل می‌کنند، یکدستی و تداوم ایرانی بودن تغییر کرده است.
در برابر فشار سرکوبگر جهان خارج، یکی از امکان قابل پیش‌بینی آن است که این فرهنگ سرانجام با شدت تمام، مقولات فهمی را که از آنها غفلت شده، از نو تسخیر کند.
البته شایگان تصریح کرد که امروز طبقه‌ای که کم و بیش حافظ امانت پیشین ماست، و گنجینه‌های تفکر سنتی را زنده نگاه‌می‌دارد، حوزه‌های علمیِ قم و مشهد است.
شایگان با صحبت از دو مفهوم حریم و حیا، با نقل‌قولی از مالرو مبنی بر اینکه:
قرن بیست و یکم یا مذهبی خواهد بود یا وجود نخواهد داشت، و اضافه کردن این گزاره که قرن بیست و یکم یا دارای معنویت خواهد بود یا وجود نخواهد داشت، صحبتش را پایان داد.
- کی یر کیگارد، با تأکید بر ایده‌ی معروف پروژه‌ی انسان شدن گفت که تکلیف ما این است که خودمان را بیافرینیم ...
- هایدگر برآن بود که علم مدرن مبنایی متافیزیکی دارد... او تأکید کرد که از ویژگی‌های پرتاب‌شدگی انسان به عرصه‌ی هستی، این است که در بسیاری موارد کار چندانی نمی‌تواند انجام دهد جز اینکه چشم به راه سرنوشت جدیدی باشد؛ و ادامه داد که به روشن‌ترین بیان "فقط یک خدا می‌تواند ما را نجات دهد".
-هانا آرنت حرف‌های عمیق و تأمل برانگیز دارد. او با اشاره به وضع بشر، و تئوری زندگیِ وقف عمل و زندگی وقف نظر، گفت تجربه‌ی دردِ جسمانیِ عظیم خصوصی‌ترین احساس و یگانه تجربه‌ای است که نمی‌توان آن را به شکلی در آورد که مناسبِ نِمودِ عمومی باشد.
- هانری کربن نیز با اشاره به تاریخ قدسی، پیامبر عظیم‌الشأن اسلام را به‌مثابه محور وحدت امت اسلام، مظهر کامل و عام صفات و اسماء خاص الهی توصیف کرد، و ضمن بحث از سیر رجوعی حقیقت محمدی(ص) و سیر رجوعی حقیقت محمدی(ص)، بر تداوم رجوع به دایره‌ی ولایت، بعد از آغاز غیبت کبری و زمان انتظار تآکید کرد.
- هگل با تأکید بر نقش خانواده که به نظر او، صرفا بر احساسات طبیعی مهربانی، خیرخواهی و نوع دوستی، مهر و عشق مبتنی است، و اینکه ردّ یاب موسوم «به هگلین‌ها» در پدیدارشناسی روح در 1806 زودتر از دیگران فرا رسیدن جهان تازه را نشان داده است، گفت «دیدن اینکه دوران ما عصر زاده‌شدن است، دشوار نیست ... در یک چشم به هم زدن، هیئت و شاکله‌ی عالمی جدید ظاهر می‌شود.»، و «روح درگیر دگرسانی خویش است و می‌خواهد این دنیا را به گذشته بسپارد...»
- اسلاوی ژیژک با این بیان که تمام ابزارهای انسانی ناتوانی خود را نشان داد، و افراد در اثر محقر‌ترین چیزهایی که خداوند به حکمت خود در این زمین کار گذاشته است، کشته می‌شوند، با تواضعی مثال زدنی گفت مطالب لازم را سخنوران پیشین گفتند، و به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد داد تا نقش عظیم تاریخ قدسی و سایبان مقدس که صبغه و رنگ و بوی آن در دیدگاه شایگان و کربن وکیگارد و هایدگر کاملا پدیدار شد را به شیوه‌ای علمی به جهان دیجیتال بشناساند.
- مانوئل کاستلز نیز با اشاره به خوانش معروف هانری کربن از تاریخ قدسی گفت: در فرهنگ شیعی «شهادت» یعنی تقلید از [استراتژیِ اقدامِ] امام حسین [ع] در 681 میلادی، در واقع هسته‌ی اصلی خلوص دینی است.
فرهنگ رجایی نیز با اشاره به دیدگاه شایگان در رابطه با حریم و حیا و تلاشی که در کتاب اندیشه و اندیشه‌ورزی در معرفی شایگان و آرنت و دیگران به‌عمل آورده، گفت اندیشه‌ی آرنت را در دانشگاه کانادا تدریس می‌کند.
بعد از سخنرانی صاحبان فکر و اندیشه، نوبت به تماس با مهمانان برخط رسید. اولین مهمان غلامحسین صفایی بود، بعد از شنیدن سخنان ایشان، هنوز معلوم نیست هایدگر در یادداشتی که به آرنت داد چه چیزی نوشته بود که آرنت دو پرسش بنیادین مطرح، و ضمن ابراز خوشبختی از آشنایی، از صفایی درمورد تأهل پرسید؛ و صفایی پاسخ داد: پیش از جانبازی ازدواج کرده و در این 39 سال آهنگ زندگی پر افتخارش به‌طور کامل با دستان همسر فداکارش نواخته می‌شود.
پرسشِ دوم آرنت این بود که با توجه به مطالبی فرمودی، آیا از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی از همسر بزرگوارت جهت اعطای دکتری افتخاری، آنگونه که در حوزه‌ی اندیشه‌ی سیاسی در پرتو افکنی به چیزی که من با عنوان زندگی وقف نظر و عمل تئوریزه کرده‌ام و از کاستلز و کربن هم شنیدم که در بین شما با عنوان عقیده و جهاد شناخته شده است، دعوتی به‌عمل آمده؟ صفایی، با همان لبخند همیشگی، پاسخ آرنت را با سکوت داد.
آرنت از حسین براتعلی نیز راجع به تعامل با شورای عالی انقلاب فرهنگی پرسید که حسین جواب داد: هرچند از متولیان امور، آقای ربیعی روز وداع آمده بود، اما پیش از آن به‌ویژه شورای عالی انقلاب فرهنگی حتی یکبار از مؤسسه‌های سیار فرهنگی احوالپرسی نکرده بود.
از عطا هودشتیان در کانادا نیز در رابطه با ردیابی باورهای دینی در حوزه‌ی فلسفه‌ی سیاسی پرسیده‌شد که هودشتیان رجوع به آثاری چون گفتارهای ماکیاولی، لویاتان هابز، خداوندان اندیشه‌ی سیاسی... و آثار سخنرانان حاضر در وبینار را توصیه کرد.
جلسه با تأکید بر ضرورت تأمل بیشتر از حیث مفهومی و معنایی، نسبت به مقولاتی چون، تاریخ قدسی، امر سیاسی، کار سیاسی، و محور وحدت در جهانِ به شدت دگرگون شونده‌ی کنونی پایان یافت.
| دکتر سید مهدی حسینی