فاش نیوز - فیلم بلند مستند «ضیاءالدین» در بخش مسابقه شهید آوینی شانزدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران سینما حقیقت» حضور دارد.

به گزارش خبرنگار سینمایی فاش نیوز، «محمد رضا دهستانی» کارگردان فیلم مستند «ضیاءالدین» که دانش آموخته کارشناسی ارشد تولید سیماست و طی ۱۲ سال، ساخت تعداد ۲۰ مستند، از جمله مستندهای «سراج»، «سید جواد»، «در مسیر قافله»، «نازگل» را در کارنامه دارد، در مورد علت نامگذاری این فیلم گفت: به دنبال نام خوبی برای فیلم بودم که هم موضوع فیلم را لو ندهد؛ و هم در عین حال برای مخاطب جذاب باشد و به دیدن فیلم ترغیب شود. در خلال تحقیقاتی که با مطالعه‌ی کتاب هایی در خصوص حضرت آقا انجام می دادم، به چند جمله ای رسیدم که ایشان در نوجوانی به اسم «ضیاءالدین » خیلی علاقمند بودند و به خانواده می فرمودند که من را ضیاءالدین صدا کنید.

برای بنده خیلی جالب بود و کسی هم از این موضوع باخبر نبود. تصمیم گرفتم همین اسم را برای فیلم برگزینم. در کتابی که به این مسئله پرداخته بود، بیشتر از این مطلبی نبود.‌ علاقه‌ی ایشان به اسم ضیاءالدین به اندازه ای بود که می خواستند این اسم را برای خود برگزینند.

این فیلم‌ساز جوان درباره موضوع این فیلم نیز گفت: در باره حقایق کمتر شنیده، گفته و دیده شده از زندگی رهبر از نگاه قرآن است و در خصوص علاقه ایشان به نقشِ نشر و ترویج قرآن می باشد که دوران زندگانی حضرت آقا را از کودکی تا پیروزی انقلاب در بر می گیرد.

دهستانی در مورد علت پرداختن به این سوژه گفت: چند سالی بود که خیلی علاقه داشتم در کارنامه‌ی فیلم سازی ام اثری درباره ی حضرت آقا بسازم. به دنبال سوژه ای بودم که تا به حال ساخته نشده و از شیرینی خاصی برخوردار باشد و مخاطب با دیدن آن، حال خوبی پیدا کند. موضوع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نباشد. تا اینکه به قرآن رسیدم.

کلیپی توسط یکی از دوستانم از دیدار حضرت آقا با قاریان مصری در اوایل دهه هفتاد دیدم که در فیلم هم آورده ام. در آن جا حرف های بسیار جالبی عنوان می شود؛ تا اندازه ای که مرا جذب به پرداخت از زاویه ی قرآنی نمود. به پژوهش که روی آوردم با اقیانوسی روبرو شدم که مرا از ساخت فیلم مستند کوتاه، ابتدا به نیمه بلند و سپس به بلند رساند!

بنده اهل یزد، ساکن تهران می باشم. 95 درصد از مکان فیلمبرداری این فیلم که موضوع آن رهبری و قرآن در قبل از انقلاب می باشد، در شهر مشهد روی داده است. تقریبا می توان گفت، زندگی مبارزاتی حضرت آقا در مشهد اتفاق افتاده است. یک ماه به انقلاب مانده است که حضرت آقا آن هم به دعوت امام (ره) برای حضور در شورای انقلاب به تهران می آیند.

متاسفانه در جامعه، والدین یک ضروریاتی را برای فرزند می بینند؛ اما در فراگیری و حفظ قرآن یک مقاومتی نیز وجود دارد. حتی مطالعه قرآن توسط بزرگسالان هم کم است؛ با وجود تاکیدی که حضرت آقا دارند. خیلی مشکلات با مطالعه قرآن حل می شود. رجوع به قرآن، دین را محکم نگه می دارد. خاطره ای بگویم و آن اینکه مدیر دبستانی می گفت دانش‌آموزان را به سر کلاس قرآن بردیم و پدر دانش‌آموز که متوجه می شود. فردای آن روز به مدرسه می رود و با مدیر مدرسه دعوا می کند که چرا به زور به بچه ها آموزش قرآن می دهید.

این کارگردان در مورد روند تولید و مراحل کار افزود: پژوهش میدانی این مستند ۲ ماه به طول انجامید و در ادامه به پژوهش مکتوب روی آوردیم. ۲۰ جلد کتاب عجیبِ هفت صد تا هشت صد صفحه ای مطالعه شد. سپس به یک خط داستانی و شات‌لیست رسیدیم که با آن مستند را پیش بردیم.‌ تولید نیز یک ماه زمان برد. پس تولید هم به خاطر اینکه آرشیو برای ما از اهمیت زیادی برخوردار بود یک سال زمان را به خود اختصاص داد. در پروسه ساخت فیلم امکان مصاحبه با رهبری نبود و مسیر تولید به سوی آرشیو هدایت شد. از همه نوع آرشیو صوت و تصویر و عکس استفاده کردیم. دسترسی به آرشیو خیلی سخت بود. بازسازی هم کردیم. فیلم، توامان آرشیو و بازسازی دارد. موءسسه نشر انقلاب اسلامی که همکار بنده در ساخت این مستند بودند، از این موضوع اطلاع دارند و اگر آقا فیلم را دیده اند که باعث افتخار ماست.

وی در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود گفت: من در جشنواره های بسیاری از داستانی و مستند شرکت کرده ام و به این رسیدم که هر جشنواره ای سیاست‌گزاری آن دوره را در بر می گیرد و نمی دانم امسال فیلمی که ساخته ام برای سیاست‌گزاران جشنواره جذاب خواهد بود یا خیر. اما از ویژگی های اثر می توان به موضوع خاص آن اشاره داشت و من تا به حال فیلمی در جشنواره ای ندیدم که به مضمون قرآن بپردازد. به لحاظ ساختاری نیز من خیلی دوست نداشتم که مصاحبه محور باشد؛ بلکه بر آن بودم که فیلم از ریتم خوبی برخوردار باشد و اگر مصاحبه ای هم گنجانده شده است مابه‌ازای تصویری آن نیز در فیلم باشد تا زمان یک ساعته‌ی اثر، خسته کننده نباشد. سعی نمودم تاریخ شفاهی رهبر، بیشتر در فیلم باشد. مابقی با دوستان داور است.

دهستانی خاطرنشان کرد: موضوع جالب توجه اینکه یک بصیرت و دانشِ جامع الاطرافی در حضرت آقا هست؛ به طوری که وقتی با جامعه مهندسین یا پزشکان یا سیاست‌مداران دیدار دارند، مخاطبان حیرت زده می شوند و پرسش‌شان این است که مگر حضرت آقا از تحصیلات آکادمیکِ مهندسی یا پزشکی یا شاخه های دیگر علوم برخوردار می باشند که چنین اشرافی به این رشته ها دارند. بعد متوجه خواهید شد که مطالعه حضرت آقا در هر زمینه ای آنچنان زیاد می باشد که باعث تسلط ایشان به علوم شده است.

در علوم قرآنی هم چنین است. من هر چه در پژوهش هایم جلوتر رفتم، دیدم انس حضرت آقا با قرآن چنان زیاد است که در مسائل اقتصادی به قرآن رجوع می نمایند، در مسائل اجتماعی به قرآن اشاره می نمایند، در مسائل سیاسی هم شاهد مثالی که می آورند از قرآن است. همچنین این امر به گستردگی قرآن اشاره دارد که البته حضرت آقا به این مهم پی برده اند.

بنده دوره مبارزاتی آقا را در فیلم آورده ام. ایشان از زمانی که وارد دوران جوانی می شنوند به مبارزه روی می آورند. در مسجد که صحبت می فرمایند، آیه ای قرائت می کنند که به مبارزه اشاره دارد. جلوتر که می آیند از آیه ای در اشاره به مبارزه علیه رژیم مثال می آورند. پس فیلم، پیشنهاد و راهکار ارائه می دهد که چگونه با رجوع به اشاراتِ حضرت آقا در آیات قرآن می توان مشکلات گوناگون جامعه را حل نمود.

کارگردان این مستند در مورد جای خالی چنین فیلم هایی گفت: خوب است که مستندهایی با این موضوعات خاص ساخته شود اما چگونه ساخته شدن آنها هم مهم است! صحبت در مورد قرآن باید به گونه ای باشد که هم شخص مذهبی چون من و هم فرد غیر مذهبی، فیلم را ببیند و برای او جذاب باشد و لذت ببرد. نوع ساخت مهم است که مستقیم‌گویی نکنیم و با یک پژوهش عمیق و محکم به سراغ ساخت برویم.

دهستانی در مورد کمبودهای سینمای کوتاه یادآور شد: بستگی به نوع ساخت و قالب مستند دارد. اگر پرتره باشد دردسرهای خود را دارد و بوده که طرف بعد چند روز گفته دیگر نیستم!

وی در مورد چالش های زمان ساخت این فیلم گفت: آرشیو بزرگ‌ترین چالش من بود. با وجودی که موءسسات استقبال می کردند، اما از آنجایی که ماشاءالله آرشیو از حضرت آقا زیاد است، دسترسی به آنها به لحلظ جست و جو سخت بود‌. سایت ایشان خیلی به من کمک نمود. در عین حال من به دنبال آرشیوی بودم که کمتر از ایشان دیده شده و جذاب باشد.

این فیلمساز جوان در خصوص موضوع پخش و اکران از شبکه های تلویزیونی منطقه و جهان، مخاطب هدف و بازار هدف اظهار داشت: به شبکه های برون‌مرزی ورود نکردم اما پیشنهاد خیلی خوبی هست. باید رایزنی ها را انجام دهم! مخاطب، عموم مردم هستند و ان‌شاءالله مورد پسندشان واقع شود. بازار تا قبل از پلت‌فرم ها، شبکه های سراسری و رسانه ملی بودند. هنوز جانیفتاده است که مردم اگر سریال می بینند در کنار آن یک مستند هم ببینند! پخش و درآمدزایی خیلی مشکل و البته مهم است.

وی در اشاره به اهمیت مخاطب گفت: من به طور معمول وقتی فیلم هایم در جشنواره ها پخش می شود، روی صندلی نمی نشینم! بلکه در انتهای سالن نمایش کنار درب ورودی می ایستم و تماشاگر هم که من را نمی شناسد؛ صحبت هایشان را می شنوم و واکنش تماشاگران را مشاهده می کنم. عکس العمل ها را می بینم که خسته کننده یا جذاب است. حتی با بغل دستی ها صحبت می کنند؟ الان هم غیر از یکی دو نفر کسی از سالن بیرون نرفت و با موضوع حساسی که الان در جامعه هست، اما کسی واکنش خاصی نداشت.

«دهستانی» درباره احتمال خارج شدن بخش شهید آوینی از جشنواره سینما حقیقت گفت: دو نکته هست: اگر از آن لحظ حذف شود که با بخش ملی ادغام شود، چون برای مخاطب یک پلاک شده است خوب است. این تفکر را داشته باشند و بگویند بخش ملی که بر سر جای خود هست و اگر کسی به توپ و تانک علاقه نداشته باشد سمت آن دست فیلم ها نمی رود! اما اگر بخواهند فیلم های سینمای شهید آوینی را کلا حذف کنند یا جشنواره جداگانه ای بگذارند، تصور می کنم معضل بزرگی‌ست و مخاطب محدودتر می شود و حتی از ممکن است ازدست برود. باید هر دو لبه را دید که چطور می توان فیلم های انقلاب و دفاع مقدس را حفظ کرد.

این مستندساز درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: اساس کار مستند، کشف حقیقت است. بهترین راه برای آسیب‌شناسی و حل معضلات جامعه، پرداختن به سینمای مستند است. همین دوره اگر به وسیله سینمای مستند، مسئله حجاب و گشت ارشاد را که چه مشکلات و فوائدی دارد بررسی می کردیم و فقط هم گذاشته بودیم مسئولان آن را تماشا کنند، فکر می کنم دیگر این مشکلات به وجود نمی آمد. فاصله مسئولان با مستندسازان زیاد است و اگر این فاصله کم شود آن وقت است که بسیاری از مشکلات کشور حل می شود.

مستندساز که کار خودش را دارد انجام می دهد، تا مسئولین متوجه این امر نشوند که برای آسیب شناسی یک معضل در جامعه باید از آمار و ارقام بیرون آمد و بایستی به کف جامعه اعتنا کرد که اتفاقا مستندساز به آن حیطه رفته است، چون آن مسئول نمی رود، مشکلی حل نمی شود. فقط به آمار روی آورده اند که به طور نمونه آن قدر معتاد یا طلاق یا کم حجاب داریم، دیگر به اصل قضییه نپرداخته اند. پژوهش هم فقط یک وجه است و آن هم روی کتاب و برگه است.

تا چهره به چهره نشوند، آن آسیب حل نمی شود. معضلات باید از آمار و ارقام و کتاب بیرون آمده و تبدیل به تصویر شوند و این گونه شکاف از بین می رود. مانند همین فیلمی که من ساخته ام! از محتوای کتاب ها به تصویر رسیدم. در پرداخت به معظلات یا آن قدر داغ اش می کنیم که سیاه می شود و یا حقیقت را نمی گوییم که باور پذیرنیست. در مستند به یک سند تصویری قابل اتکاء می رسیم.

محمدرضا دهستانی در مورد اینکه آیا این اثر می تواند تبدیل به یک فیلم مرجع شود گفت: فکر می کنم اینچنین شود و منبع و پایه ای برای پژوهش قرآنی باشد.

او در مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان گفت: ما فیلم سازان که فیلم می سازیم اولین نگاهمان این است که فیلم در جشنواره نمایش داده شود. اگر به جشنواره راه پیدا نکند و خبر رسانی نشود، فِید می شود. این آمدن و دیدن باعث جلب مخاطب به تماشای فیلم می شود.

این کارگردان درباره جرات در فیلم سازی و گشایش در ممیزی اظهار داشت: اگر فیلم‌ساز دچار ممیزی نشود، آن وقت دستش بیشتر برای پرداختِ اثر به مسائل روز جامعه باز است و با جسارت به سر ضبط می رود؛ که نتیجه آن نیز راهگشای حل مسائل جامعه خواهد بود. مستند، یک آیینه تمام‌قد برای بیان حقایق است. همان طور که شما وقتی جلوی آینه می ایستید خودتان را مشاهده می کنید، مستند هم در روبرو شدن با مسائل این طور است.

وی در اشاره به اهمیت حمایت و هدایت مستند سازان بیان نمود: پروسه ساخت مستند سخت است. مستندساز از زمان پژوهش دچار دردسر است و بعدِ چند ماه آیا به تولید برسد یا نرسد! مجبور است به خاطر تأمین هزینه ها که خیلی هم بالاست، به ارگانی مراجعه کند. لااقل اگر از ساخت این مستند ارتزاق نمی کند، هزینه های ساخت اثر را درآورد! یک تنه رفتن به کار سخت است. مگر بعد چند سال به مرحله ای برسید که البته می رسید، تا فیلمتان را به هر کجا ارائه دهید بخرند! اما تا قبل از آن به حمایت ارگانی نیاز دارید. تا قبل آمدن شبکه مستند، کارها سخت بود اما الان جا افتاده است. اضافه شدن پلت‌فرم های ویدئویی برای عرضه و پخش مستندهای به روزِ داخلی و حتی خارجی، خیلی درآمدزاست. پروسه تبدیل شدن ایده به ساخت فیلم و دعوت از مستندسازان خارجی و برگزاری کارگاه ها بسیار تاثیرگزار می باشد.

وی در مورد پخش آنلاین فیلم ها در جشنواره گفت: جشنواره پیش از آمدن بخش آنلاین، تنها این طور بود که صاحبان آثار یا مخاطبان در تهران فیلم ها را می دیدند. اما الان یک شخص در دل روستا که امکان آمدن به پایتخت را ندارد هم می تواند فیلم ها را با یک گوشی تماشا کند. من فیلمی از «بشاگرد» ساختم و در هنگام نمایش، از همین پخش آنلاین اهالی «بشاگرد» توانستند فیلم را تماشا کنند.

این کارگردان در اشاره به اهمیت ارتباط فیلم سازان جوان با سینمای بین الملل نیز گفت: این نکته بسیار خوبی است که اشاره کردید. اکثر ما فیلم‌سازان در این جا می لنگیم. این بسیار مهم می باشد که منِ فیلم‌ساز چطور می توانم با کشورهای صاحب سینمای مستند ارتباط و حتی از آنها سفارش برای تولید بگیرم. چرا منی که جَنَمِ تولید مستند را دارم، تنها به کار در کشور خودم اکتفا کنم؟ متاسفانه جشنواره های داخلی به نمایش چند فیلم و برگزاری چند کارگاه خلاصه می شود. جای آشنایی با کمپانی های خارجی خالی‌ست. من حتی فیلمی دارم که مخاطب آن جهانی‌ست اما نمی دانم چطور عرضه کنم.

کارگردان مستند ضیاءالدین در بخش پایانی صحبت های خود افزود: در این گفت و گو اشاره داشتیم که رهبری چطور با قرآن انس داشتند و چگونه در مبارزات انقلابی‌شان به بحث آیات می پرداختند. هدف من، بحث قرآن است که چقدر قرآن در جامعه ما غریب است. خوشحالی من از ورود فیلم به بخش مسابقه جشنواره همین است که حتی ۲ آیه ای که در فیلم است دیده شود. اگر جایزه گرفتن بنده کمک می کند قرآن یک قدم از غربت در بیاید، استقبال می کنم.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن