تاریخ : 1401,یکشنبه 16 بهمن02:00
کد خبر : 97556 - سرویس خبری : سینما

اختصاصی فاش نیوز| گفت و گو با کارگردان و تهیه کننده فیلم مستند “عملیات دماوند” در حاشیه شانزدهمین جشنواره بین المللی «سینما حقیقت»؛

تنها تاریخ شفاهیِ تصویری و مکتوب از جنگ ظفار


تنها تاریخ شفاهیِ تصویری و مکتوب از جنگ ظفار

جنگ ظفار با وجودی که در دهه پنجاه شمسی روی داده، اما تا به الان در زمان نمایش مستند "عملیات دماوند" که نیم قرن از آن سال ها می گذرد به هیچ عنوان رسانه ای نشده است و چیستی این جنگ برای مخاطب ناشناخته است.

فاش نیوز - فیلم مستند بلند «عملیات دماوند» در بخش مسابقه شهید آوینی شانزدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» حضور دارد.

«محمد فریدونی» تهیه کننده اثر در مورد روند تولید و مراحل کار به خبرنگار ما گفت: مراحل پژوهش طولانی یود و مدت ۶ ماه را به خود اختصاص داد که برای یک فیلم ۴۰ دقیقه ای زمان زیادی‌ست. دسترسی به اسناد دوران پهلوی نیز سخت بود. مدت زمان تولید حدود ۲ ماه بود و به پس تولید که رسیدیم، در مجموع یک سال و یک ماه زمان صرف شد. مکان تصویربرداری حوزه هنری و موزه شهدای انقلاب سرچشمه و منزل آقای مجتهدزاده و کتاب‌خانه های مرکز اسناد است.

«احسان مشکور» کارگردان فیلم مستند «عملیات دماوند» در مورد علت نامگذاری این فیلم بیان داشت: نامگذاری مستند «عملیات دماوند» از آنجایی آغاز شد که در مسیر پژوهش به اسنادی رمزگذاری شده با مدت ۲ ساله در جنگ ظفار، با عناوین عملیات ویژه دماوند رسیدیم که دماوند، مخفف پادگان های حاضر در ظفار بوده است. عملیات نیز به معنای جنگ و آخرین حمله می باشد. جنگ ظفار بین سال های ۵۱ تا ۵۵ رخ می دهد که برخی نیرو های ایرانی به طور جسته گریخته تا سال های ۵۶ و حتی ۵۸ در آن جا می مانند و در نهایت، با فرمان حضرت امام (ره) به کشور بر می گردند. مخاطبان حین تماشای فیلم به این موارد خواهند رسید.

این فیلم‌ساز جوان درباره موضوع فیلم گفت: مستند عملیات دماوند تنها تاریخ شفاهی مکتوب و تصویری از تنها جنگ حکومت پهلوی در دهه ی ۵۰ است. هیچ سند تصویری از این جنگ در تلویزیون پخش نشده و حتی در ۱۰ سال گذشته نیز کتابی در این زمینه منتشر نشده است. تنها «محمد بلوری» پدر حوادث نویسی روزنامه کیهان، اشاراتی در حد ۲۰ تا ۳۰ صفحه در این زمینه داشته است. مستند عملیات دماوند درباره اتفاقاتی ویژه است که برای «محمد بلوری» در موضوع آمد و شد به جنگ ظفار روی داده است. مخاطب به طور همزمان ۲ داستانِ دستگیری «محمد بلوری» و چیستی، واکاوی و کنکاشِ جنگ ظفار را مشاهده می کند.

وی اضافه کرد: جنگ ظفار با وجودی که در دهه پنجاه شمسی روی داده، اما تا به الان در زمان نمایش مستند «عملیات دماوند» که نیم قرن از آن سال ها می گذرد، به هیچ عنوان رسانه ای نشده است و چیستی این جنگ برای مخاطب ناشناخته است. ما سعی کردیم تمامی افرادی را که در این جنگ حضور داشتند، برای مصاحبه در لوکیشن مربوطه دعوت کنیم. از «محمد بلوری»، روزنامه نگار تا «پیروز مجتهدزاده»، پژوهشگر که در آن جنگ حاضر بودند و همچنین «شاداب عسگری» که به طور غیر مستقیم با این جنگ مرتبط بود؛ حتی از فیلم توقیفی تپه ۳۰۳، ساخته «امان الله منطقی» که پیش از انقلاب ساخته شد، در فیلم تصویر آوردیم و با «محمدولی احمدلو» که از بازیگران این فیلم بوده است، مصاحبه گرفتیم.

مشکور در مورد علت پرداختن به این سوژه گفت: بنده دوره تربیت مستدساز را در مجموعه سفیرفیلم می گذرانم و تعهد ایشان به خلق تربیت و تبدیل مستندساز نیمه‌حرفه ای به حرفه ای‌ست. پیشنهاد مجموعه مستندسازی به بنده بود که فیلمی راجع به جنگ های نیابتی ایران در ویتنام و ظفار ساخته شود. پس از بررسی اولیه مشاهده کردم که حجم اسناد در مورد جنگ ظفار بسیار کم است. اما هر چه جلوتر رفتیم دیدیم جنگ ظفار چه از نظر سوژه و چه از نظر محتوا قابلیت های پرداخت ویژه ای دارد. در مصاحبت با پژوهشگر و تدوینگر به این نتیجه رسیدیم که می بایستی راجع به جنگ ظفار مستند بسازیم.

محمد فریدونی در مورد کمبودهای سینمای کوتاه خاطرنشان کرد: ناظر به فیلم های تاریخی می توان گفت از آن جایی که مستند تاریخی ساختن، از جهاتِ دسترسی به آرشیو، حساسیت برانگیزبودن موضوعات، عدم رغبت مصاحبه شوندگان به حضور در اثر،  سخت و پیچیده و زمان‌بر می باشد، فیلم‌سازان کمتر به سمت ساخت این آثار می روند. این خسران بزرگی‌ست که کشور، نقاط مغفول تاریخی بسیاری در یک قرن اخیر دارد؛ اما کار درخور و شایسته ای ساخته نشده است. فیلم مستند «عملیات دماوند» که با موضوع جنگ ظفار تولید نمودیم نمونه ی این دست موضوعات تاریخی معاصر می باشد که در نیم قرن گذشته اثری راجع به آن تولید نشده است.

وی تصریح کرد: تمرکز ما از ابتدا بر روی اکران دانشگاهی و نخبگانی بود و سپس به حضور جشنواره ای و تلویزیونی می اندیشیدیم. البته همه گیری کرونا موجب شد تا به الان اکران دانشگاهی نداشته باشیم. خدا را شاکر هستیم که این فیلم در جشنواره سینما حقیقت پذیرفته شد و در ششمین جشنواره تلویزیونی فیلم مستند نیز بازخوردهای خوبی دریافت کرد.

این تهیه کننده درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: نگاه بنده از جایی عقب‌تر به این موضوع است و معتقدم این مستندساز است که می بایستی با مسئولین دیالوگ برقرار نماید. لازمه ی این موضوع نیز روی آوردن به ساخت مستندهای مسئله محور است و اینجاست که خواه ناخواه آن دیالوگ برقرار خواهد شد. گشایش در ممیزی و ایجاد جرأت در فیلم‌ساز، قطعا مفید فایده است.

وی در اشاره به اهمیت ارتباط فیلم‌سازان جوان با سینمای بین الملل گفت: دغدغه ی ما ساخت این اثر تاریخی بود و خیلی به بازاریابی فیلم فکر نکردیم؛ ضمن اینکه قانون کپی رایتِ آرشیو در مجامع بین المللی به گونه ای‌ست که می بایستی رعایت شود.

فریدونی یادآور شد: در حال حاضر فضای مستندسازی کشور متعهد به جامعه نیست و این دلایل مختلفی از جمله اشتغال و امرار معاش مستندسازان و همچنین سختی های کار را در بر می گیرد. ترجیع‌بنده نیز در لایه اول، ارتباط با نخبگان است. سینمای مستند، برای مخاطب جایگاه خاصی ندارد. جنس آثاری که ساخته می شود می بایستی به دغدغه های مخاطب نزدیک شود تا هم‌ذات پنداری کنند و اقبال صورت بگیرد.

«مشکور» نیز تاکید کرد: مستند از دغدغه اجتماعی مردم پدید می آید و سوژه از اجتماع برمی خیزد. مستندهایی همچون «دخترم سمیه» و «هجده‌هزارپا» کارکرد ملی و بین المللی داشته است.

وی در مورد اینکه آیا این اثر می تواند تبدیل به یک فیلم مرجع شود گفت: از آن جایی که تا کنون راجع به این موضوع فیلمی ساخته نشده است و تاریخ شفاهی‌ست، می توان گفت، این پتانسیل را دارد که به عنوان یک اثر مرجع شناخته شود. حداقل سه مستند دیگر از سوژه هایی که در حین ساخت این فیلم به آنها رسیدیم، می توان ساخت.

احسان مشکور در مورد جای خالی چنین مستندهایی گفت: داستان های ناگفته زیاد داریم که ما سعی کردیم یکی از آنها را به شکل تصویری ورق یزنیم و جا دارد که دیگر مستندسازان نیز به سراغ این ناگفته های تاریخ معاصر بروند.

وی در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود گفت: در انتخاب موسیقی سعی شده با حال و هوای یک کشور عربی مناسبت داشته باشد. همچنین تصاویر را کاملا مرتبط با موضوع و حقیقتا مستند ضبط کردیم و برای نخستین بار است که پخش می شود. تنها قسمت های مربوط به آقای بلوری‌ست که بازسازی شده است. هماهنگی با مصاحبه شونده ها واقعا سخت بود. پیدا کردن آرشیو و هماهنگی با مصاحبه شوندگان از مشکلات ساخت مستندهای آرشیوی است.

این فیلم‌ساز جوان در خصوص موضوع پخش و اکران از شبکه های تلویزیونی منطقه و جهان، و مخاطب هدف و بازار هدف اظهار داشت: مستتدساز هنگام سوژه یابی باید ابتدا به این فکر کند که هنگام ارائه اثر چه اتفاقات مثبت جریان سازی می خواهد روی دهد. مستند ما در کشورهای منطقه و حداقل در ۴ کشور می تواند اکران بگیرد. الان بسیار مشتاق هستم که بعد از اتفاقات مثبت نمایش این فیلم، به پخش بین المللی آن نیز به شکل جدی فکر کنم.

سال گذشته در کارگاه های مستندسازی جنگی و میدانی، با حضور اساتید بین المللی شرکت کردیم که بسیار بهره بردم و فکر می کنم اثربخش است.

وی همچنین در اشاره به اهمیت حمایت و هدایت مستندسازان برای تولید بی دغدغه بیان کرد: مستندساز می بایستی بجای دغدغه مالی، دغدغه اجتماعی داشته باشد. تهیه کنندگان تا جایی که می توانند، مراحل ثبت فیلمنامه را زودتر انجام دهند و هر مقدار سلایق مختلف را پذیرا باشیم، اتفاقات بهتری می افتد. مجموعه سفیرفیلم بر روی اکران های دانشگاهی اصرار دارند و در این جا به وضوح تاثیر و کارکرد سینمای مستند را در پژوهش و دانشگاه شاهدیم.

مشکور در مورد پخش برخط فیلم ها در جشنواره گفت: کمبودهایی به لحاظ زیرساخت های پخش برخط داریم و آثار، هنگام تماشای فیلم مرتب قطع می شود. دیگر آن که ارتباط مخاطبان در مراکز استان ها با جشنواره کم می باشد و جشنواره سینماحقیقت می تواند در مراکز استان ها نمایش داده شود؛ که این چنین اتفاق مبارکی خواهد افتاد.

وی در مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلم‌سازان جوان گفت: زمانی که اثرِ منِ فیلم‌اولی در بخش شهید آوینی جشنواره پذیرفته شد، به بنده کمک کرده است که فیلمی در سطح بخش ملی بسازم و همچنین به حضورهای بین الملی بیندیشم.

«مشکور»، در بخش پایانی صحبت های خود درباره احتمال خارج شدن بخش شهید آوینی از جشنواره سینما حقیقت گفت: سلایق سیاسی می بایستی در مستند وجود داشته باشد. بخش آوینی نیز سلیقه ای سیاسی را رقم می زند و نباید حذف شود. به طور نمونه اگر بخش شهید آوینی وجود نداشت، فیلم مستند عملیات دماوند حتی بعد از گذشت ۵۲ سال از جنگ ظفار نمایش داده نمی شد. به نظر بنده باید بخش شهید آوینی وجود داشته باشد؛ اما می تواند از فیلتر مناسبی برخوردار باشد.

 

| گزارش و گفت و گو از تورج اردشیری‌نیا

| عکس از الهام سادات روئین‌تن