چه نانی بخوریم ، کدام نان بهتر است

سعیده نام آور - نان ... ماده غذایی ای که از قدیم حداقل در بین ما ایرانی ها بسیار حرمت داشته است وپا نگذاشتن بر روی تکه ای از آن یا دور نریختن آن یا اسراف نکردن آن جزء فرهنگ مصرف ما بوده است .

شاید علت اصلی این موضوع، اعتقاد ما به برکت گندم و سختی به دست آمدن نان وبا زحمت به ثمر رسیدن هر خوشه گندم است . اگر دقت کرده باشیم در اصطلاحات قدیمی رایج داریم " نان حلال در آوردن " . توجه به این نکته داشته باشیم که همین اصطلاح ، اصلی بودن  ماده غذایی نان را در سفره نشان می دهد . چون می شد گفت :غذای حلال یا خوردنی حلال ،اما وقتی می گوئیم نان حلال  یعنی نان را به عنوان اصل یا نماد روزی می دانیم .

نان به ماده غذایی گفته می شود که از خمیر کردن آرد و خمیرمایه ، آب و روغن ، نمک و گاهی شکر تهیه می شود . نان از نظر علم تغذیه جزء گروه غلات بوده و در هر 30 گرم دارای 80 کیلو کالری ، انرژی می باشد . ساختمان این ماده غذایی از قندها بوده و حاوی مقدار کمی پروتئین نیز می باشد . نان که بخش مهم واصلی سفره های ایرانی را تشکیل می دهد ، عمده انرژی روزانه فرد را تأمین می کند و نقش سیرکنندگی را نیز به عهده دارد .

پیشینه طبخ و مصرف نان در ایران به سال ها پیش باز می گردد .در شهرهای مختلف ایران بنا به فرهنگ و رسوم آن شهر ، نان های مختلفی تهیه می شده است . در حال حاضر هم با اینکه مصرف نان در ایران تغییر کرده ، اما در بسیاری از شهرها هنوز هم نان های محلی مخصوص به شهر یا روستای خودشان تهیه و مصرف می شود .

تا چند دهه پیش ، نان های سنتی ایرانی تنها در کشور استفاده می شد .(سنگک، بربری و...) . با ورود بیشتر فرهنگ غرب به ایران ، نان های باگت یا فرانسوی یا نان تست و ... نیز به بازارها و سفره های ایرانی اضافه شد .

انواع نان هایی که  هم اکنون استفاده می شود  ، شامل :

نان سنگک، بربری ، تافتون ، لواش ، شیرمال ، خرمایی ، کنجدی ، روغنی ، کماج ، انواع نان های محلی ، باگت ، فرانسوی ،تست ، نان زیره یا شوید ، نان گردویی ، زنجبیلی ، نان جو ، نان گندم سیاه یا چاودار و... است .

خواص نان :

نان به عنوان یک تأمین کننده انرژی می تواند بخش عمده انرژی روزانه فرد را تأمین نماید . از طریق نان، نشاسته یا  قندهای پیچیده  که سوخت در دسترس بدن هستند و برای انجام کارهای روزانه به آنها نیاز داریم ، وارد بدن می شوند . اما لازم به تذکر است که مصرف نان باید به اندازه نیاز بدن هر فرد باشد و اگر فرد بیش از حد آن را مصرف کند ، منجر به چاقی و اضافه وزن خواهد شد . این که کدام نان باعث چاقی بیشتر است ، بسته به میزان مصرف فرد دارد .

تهیه نان :

آردی که به شکل خمیر در آمده ، برای اینکه به قول معروف عمل بیاید ، نیاز به خمیر مایه دارد و نیاز به زمانی برای ماندن (به خصوص نان های حجیم ) .  اخیرا" در کارخانجات جهت تهیه خمیر مایه برای پف کردن نان ها از ترکیبات زاج سفید استفاده می کنند که باید جدا" از مصرف آنها خودداری کرد . چون باعث ایجاد زخم معده و روده شده و عدم باروری نیز ایجاد می کند .

نگاهی به انواع نان ها :

-         نان سنگک : یکی از قدیمی ترین نان ها یی که در ایران استفاده می شده و در بین نان های سنتی تنها نان سبوس دار است . البته اخیرا" اتفاق بدی که در تهیه نان سنگک در حال وقوع است ، این است که برخی نانوایی ها آرد نان سنگک را با آرد لواش (بدون سبوس و آرد سفید ) تعویض می کنند و گاهی می بینیم که نان های سنگکمان  مثل نان های دیگر سفید شده و از آن رنگ تیره خبری نیست .

-         نان لواش : نانی بسیار نازک با آرد سفید که جزء نان های  قدیمی ایرانی ست . نازک و شکننده بودن جزء خواص این نان است اما ماندگاری بالاترش نسبت به بقیه نان ها انتخاب آن را در مردم بیشتر می کند .

-         نان بربری : نانی با آرد سفید و بدون سبوس که کمی حجیم تر از نان لواش و تافتون است . به دلیل جوش شیرینی که در طبخ نان بربری استفاده می شود ، این نان از نظر عوارض جوش شیرین و سفید بودن و نداشتن سبوس به عنوان بی خاصیت ترین نان سنتی ایرانی شناخته شده است. اما به دلیل خوش خوراک بودن در ایران مصرفش بالاست به خصوص در میان قوم ترک زبان ها که یک عادت غذایی قدیمی است.

-         نان تافتون : این نان نیز یکی از نان های قدیمی ست که چون ضخامتی متوسط دارد ، بین نان لواش و نان های ضخیم تر ، طرفداران خاص خود را دارد اما در تهیه آن از جوش شیرین استفاده نمی شود .

-         نان جو : در احادیث و روایات بسیار به مصرف نان جو اشاره شده است. نان های جو کنونی که طبخ می شود از آرد جو خالص نیست ، چراکه سبوس جو بسیار زیاد است و قابل مصرف  نیست . بنابراین در حال حاضر نیمی از آرد نان جو، آرد گندم است . به دلیل تأثیر گذاری زیاد سبوس جو بر کاهش قند و چربی خون ، مصرف این نان بسیار توصیه می شود . هم اکنون بیشتر نان جو را در مغازه های فروش نان های فانتزی می توان پیدا کرد .

-         نان باگت یا فرانسوی: این نان از نان های وارد شده از غرب یا بهتر بگوئیم فرانسه به ایران است . این نان ها نیز در کارخانه ها از آرد سفید و به شکل حجیم شده تولید و عرضه می شود . مورد استفاده آن در ساندویج هاست که همین، وارداتی بودن آن را اثبات می کند .چراکه ساندویج هم سوغات فرنگ است برای فرهنگ غذای ایرانی !... انواع نان های ساندویجی و همبرگری نیز از همین گروه هستند.

-         نان تست : این نان هم جزء نان های واردشده به سفره های ایرانی ست که البته هنوز خیلی بین مردم رایج نیست. این نان که بیشتر در انگلستان استفاده می شود جهت مصرف با گوشت ، کره یا کره بادام زمینی به مصرف می رسد . در ایران هم برای خوردن صبحانه مثل پنیر ، کره و مربا یا عسل و تهیه ساندویج استفاده می شود .

-         نان چاودار یا گندم سیاه: گندم سیاه دانه ایست که دارای فیبر خوب و زیادی است بنابراین نان های تهیه شده از این آرد هم توصیه می شود و هنوز هم بین مردم خیلی رایج نشده است .

-         نان های شوید ، زیره و... : اخیرا" با بالا رفتن سطح شناخت مردم ازعلم تغذیه ، کارخانجات تولید نان هم دست به کار شده اند و دست به تولید انواع نان های سبوس دار زده اند . نان شویدی ، زیره ، گردویی، کنجدی ، زنجبیلی و... نمونه هایی از این دست هستند .

-         نان شیرمال:  یکی از نان های قدیمی و مورد علاقه مردم است که همه جا معمولا" طبخ می شود .در تهیه این نان از شیر وشکر استفاده می شود و همین موضوع مصرف این نان را به عنوان یک میان وعده از بقیه نان ها متمایز می کند .

-         نان های محلی :در این انواع نان نیز که در هر شهر و روستایی دستور خاص خود را دارند ، علاوه بر فرمول اصلی تهیه نان از سبزیجات ، دانه ها یا افزودنیهایی استفاده می شود که معمولا" نان های محلی را به شکل یک نان کامل تر و پرفایده تر در می آورد .

توصیه هایی جهت مصرف نان:

1 - از آنجا که نان عمده  انرژی روزانه فرد را تأمین می کند و منبع اصلی ویتامین های "ب" نیز هست ، توصیه می شود به اندازه کافی استفاده شود اما چون کالری دارد ،نباید بیش از حد مصرف شود .

2 - همانطور که گفته شد فیبر و سبوس نان خواص و کاربردهای زیادی دارد (در هضم غذا ، جلوگیری ازیبوست ، کاهش قند ، چربی وفشار خون و ...) . در نتیجه توصیه می شود نان های سبوس دار و قهوه ای مصرف شود . چون در اثر جدا کردن سبوس ، غیر از فیبر ، ویتامین اسی پنتوتنیک ، بیوتین ، سیلیس،منیزیوم و مواد مغذی دیگری نیز از بین می روند که برای بدن بسیار لازم هستند به خصوص اسید پنتوتنیک که برای ریزش مو بسیار مفید است .

3 - در افراد دچار دیابت ، مقدار مصرف نان باید محدود باشد تا از بالا رفتن قند ایشان جلوگیری شود . نان جو تأثیر خاصی بر کنترل قند فرد دارد ، بنابراین نان توصیه شده برای این گروه است .

4 - در افراد دچار اضافه وزن نیز مصرف گروه نشاسته مانند نان باید محدود گردد .

5 - به دلیل فیبر نان های سبوس دار ، این نان ها برای افراد با چربی خون بالا و فشار خون و بیماری های قلبی نیز توصیه می شود.

6 - عادت به خوردن برنج همراه با تکه ای نان ، عادت غذایی غلطی است و باید ترک شود . چراکه به این صورت مقدار کالری زیادی وارد بدن می شود و فرد را دچار اضافه وزن می کند .

7 - کسانی که فکر می کنند نان نسبت به برنج کمتر چاقی ایجاد می کند ، اشتباه می کنند . اگر کسی هر یک از این دو ماده غذایی را زیاد بخورد ، دچار اضافه وزن و دیابت می شود .

8 - خوردن غذاهای نانی در وعده غذایی شام ، انتخاب بهتری ست البته باید مقدار مصرف محدود باشد .

9 - نگهداری نان در فریزر و یخچال بیش از سفره یا ظرف نان توصیه می شود . اما از آنجا که نان های سنتی ماندگاری بسیار کمی دارند ، بیشترین توصیه به مصرف نان تازه است .

10 - آزمایشات مشخص کرده در کپک نان میکروب کشنده خطرناکی وجودارد . برای همین مصرف نان مانده و کپک زده بسیار خطرناک می باشد .

در فرهنگ غذایی ما ، نان آنقدر اهمیت دارد که در ضرب المثل ها و حتی اشعار به آن اشاره شده است  مانند:

نون در آوردن سخته  - ای شکم خیره به نانی بساز – بابا نان داد – انگار طرف نون نخورده و...

با مصرف صحیح نان ، قدر این نعمت الهی را بدانیم .