حکمرانی خوب و عقلانیت انقلابی در گام دوم(بخش نخست)

فاش نیوز - الگوی حکمرانی خوب از مباحث تازه و کلیدی است که در حدود دو دهه اخیر به ادبیات توسعه کشورها وارد شده، اما درهمین مدت به سرعت به کلمه ای پرتکرار تبدیل و توجه همگان به ویژه تحلیلگران اقتصادی و سیاسی را به خود معطوف نموده است. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در یک دهه اخیر کلمه حکمرانی خوب به دفعات از سوی بسیاری از سخنرانان، رسانه ها، محافل علمی و  کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار گرفته و توجه افکار عمومی را به خود جلب نموده است، در لغت نامه فرهنگ معین حکمرانی به معنی حکومت و فرمانروایی معنا شده است، اما در تعریف حکمرانی عبارت است از: فرایند قاعده گذاری، اجرای قواعد، بررسی، نظارت و کاربست بازخوردها با اعمال قدرت مشروع و به منظور دستیابی به هدف مشترکی برای همه کنشگران و ذینفعان در چارچوپ ارزش‌ها و هنجارها در محیط یک سازمان یا یک کشور.
بر اساس این تعریف، تنظیم قوانین و فرآیند‌هایی که بر نحوه نقش‌آفرینی کنشگران و ذی‌نفعان در فرآیند سیاست‌گذاری و اعمال قدرت تاثیر می‌گذارد بخشی از وظایف حکمرانی است. بعلاوه موفقیت حکمرانی خوب معمولاً با مشخصه‌هایی از جمله: دستیابی به ارزش‌ها، رضایتمندی، عدالت گستری، مهار فساد، مشارکت، مسئولیت پذیری، اثربخشی، یکپارچگی، پاسخگویی و امثال آن سنجیده می‌شود.

«بیانیه گام دوم انقلاب، ظرفیت‌ها و ضرورت اصلاح روش های حکمرانی»
وضعیت حساس منطقه و جهان و شرایط  پیچیده امروز کشور در عرصه های مختلف، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بیانگر آن است که در گام دوم مدل حکمرانی در کشور حتما نیازمند یک بازسازی تؤام با عقلانیت انقلابی است، آسیب شناسی و اصلاح شیوه ها و روش های حکمرانی در هر سه قوه به ویژه بخش نظارت دولتها در چهار دهه گذشته، دیگر نه یک انتخاب بلکه امری ضروری و واجب است  تا از گسست و ریزش بیشتر سرمایه های اجتماعی جلوگیری و از طرفی با بسیج همه امکانات و ظرفیت های بی شمار مادی و معنوی تبین شده در بیانیه گام دوم انقلاب توسط مقام معظم رهبری، کشور را به سمت حکمرانی متعالی و امید آفرین هدایت نمود.

بر اساس آنچه مقام معظم رهبری در بیانیه گام دو انقلاب در بهمن ماه سال ۱۳۹۷ بعنوان یکی از مهمترین اسناد بالادستی ابلاغ نمود، کشور عزیزمان ایران بصورت بالقوه، امکانات و سرمایه مادی و معنوی لازم برای تحول و جهش در بخش های مختلف را  در اختیار دارد، کشور به لحاظ سرمایه انسانی دارای حدود(۳۶) میلیون نفر جمعیت در سنین میانه (۱۵ تا ۴۰ سال) (۱۴) میلیون نفر نیروی انسانی دارای تحصیلات عالی، رتبه دوم جهان در دانش‌آموختگان علوم و مهندسی و انبوه جوانانی که با روحیه انقلابی رشد کرده و آماده تلاش جهادی برای کشورند، می باشد.
از طرفی ایران اسلامی به لحاظ فرصت های بی نظیر مادی دارای فهرستی طولانی بوده که مهمترین آن عبارتند از: یک درصد جمعیت جهان اما ۷ درصد ذخایر معدنی در جهان، موقعیت استثنایی جغرافیایی میان شرق و غرب و شمال و جنوب، بازار بزرگ ملی و منطقه‌ای با داشتن ۱۵ همسایه با ششصدمیلیون نفر جمعیت، سواحل دریایی طولانی، حاصل خیزی زمین با محصولات متنوع کشاورزی و باغی، اقتصاد بزرگ و متنوع، از طرفی گفته شده است که ایران از نظر ظرفیت‌های استفاده نشده طبیعی و انسانی در رتبه اول جهان است و اینها تنها بخشی از فرصت های استفاده نشده کشور است، که همگی نشان میدهد، مدیران و مسئولان هنوز نتوانسته اند از این امکانات و ظرفیت های بی نظیر برای رفاه مردم و توسعه و پیشرفت متوازن کشور به درستی استفاده کنند.

«توصیه‌های صریح رهبری و لزوم اصلاح  شیوه های حکمرانی در گام دوم انقلاب»
  در ابتدا یک سئوال اساسی مطرح می شود، که اساسا تحریم چقدر بر اقتصاد و زندگی مردم اثر گذار است؟ هرچند که پاسخ مشروح به این سئوال از حوصله این نوشتار خارج است، اما سعی شده با استناد به بیانات مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب و جمع بندی نظرات برخی کارشناسان پاسخ به آن بصورت مختصر برای روشن شدن ذهن مخاطب داده شود. اما به نظر می‌رسد با عنایت به ظرفیت های بی شمار مادی و سرمایه انسانی که پیش از این در بیانیه گام دوم از زبان رهبری بیان شد، عقب ماندگی و کاستی های موجود در کشور به رغم همه پیشرفت ها، بیشتر ثمره ناکار آمدی در مدیریت‌ها، سیاست گذاری های غلط، مدیریت های جناحی، حزبی، رفاقتی و نبود نظارت کافی در همه بخش ها است که حتما باید مورد اصلاح و بازنگری قرار گیرد.

 مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب می فرمایند:

(۱)- تمامی پیشرفت‌های کشور، محصول انقلاب و نتیجه‌ی جهت‌گیری‌های انقلابی و جهادی است. و بدانید که اگر بی‌توجّهی به شعارهای انقلاب و غفلت از جریان انقلابی در برهه‌هایی از تاریخ چهل‌ساله نمی‌بود -که متأسّفانه بود و خسارت‌بار هم بود- بی‌شک دستاوردهای انقلاب از این بسی بیشتر و کشور در مسیر رسیدن به آرمانهای بزرگ بسی جلوتر بود و بسیاری از مشکلات کنونی وجود نمیداشت.
(۲)- عملکردهای ضعیف، اقتصاد کشور را از بیرون و درون دچار چالش ساخته است. چالش بیرونی تحریم و وسوسه‌ها‌ی دشمن است که در صورت اصلاح مشکل درونی، کم‌اثر و حتّی بی‌اثر خواهد شد. چالش درونی عبارت از عیوب ساختاری و ضعفهای مدیریّتی است.

(۳)- اینکه کسی گمان کند که «مشکلات اقتصادی صرفاً ناشی از تحریم است و علّت تحریم هم مقاومت ضدّ استکباری و تسلیم نشدن در برابر دشمن است؛ پس راه‌ حل، زانو زدن در برابر دشمن و بوسه زدن بر پنجه‌ی گرگ است» خطایی نابخشودنی است. این تحلیل سراپا غلط، هرچند گاه از زبان و قلم برخی غفلت‌زدگان داخلی صادر می‌شود، امّا منشأ آن، کانونهای فکر و توطئه‌ی خارجی است که با صد زبان به تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران و افکار عمومی داخلی القاء می‌شود.

(۴)- مهم‌ترین عیوب، وابستگی اقتصاد به نفت، دولتی بودن بخشهایی از اقتصاد که در حیطه‌ی وظایف دولت نیست، نگاه به خارج و نه به توان و ظرفیّت داخلی، استفاده‌ی اندک از ظرفیّت نیروی انسانی کشور، بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن، و سرانجام عدم ثبات سیاستهای اجرائی اقتصاد و عدم رعایت اولویّتها و وجود هزینه‌های زائد و حتّی مسرفانه در بخش‌هایی از دستگاه‌های حکومتی است. نتیجه‌ی اینها مشکلات زندگی مردم از قبیل بیکاری جوانها، فقر درآمدی در طبقه‌ی ضعیف است.
 آنچه بصورت گذرا اشاره شد، بخش مهمی از بیانیه گام دوم انقلاب بود که به دلیل اهمیت این بیانیه نقل شده مقام معظم رهبری شاید برای اولین بار به مسئولان و مردم توصیه فرمودند، «من روی این بیانیه خیلی زحمت کشیده‌ام بنای بر این ندارم که اگر چیزی نوشتم یا مطلبی می‌گویم از دیگران درخواست کنم که روی آن کار کنند ولی راجع به این بیانیه می‌گویم این کار را انجام دهند»
 اما آنچه برای شفاف سازی ضروری بنظر می‌رسد، می بایست یک بار برای همیشه سهم تحریم و نقش آن  در اداره  امور کشور در یک میز گرد تخصصی در رسانه ها برای مردم  مشخص شود، تا عده ای دیگر نتوانند براحتی غفلت و ناکارآمدی، مدیریت های جناحی، باندی و حزبی در عرصه های مختلف را گردن تحریم و مسائلی از این دست بیندازند، هرچند که به گفته اغلب کارشناسان در بدترین شرایط هم سهم تحریم ها در اقتصاد و وضعیت زندگی مردم همانگونه که رهبری فرمودند، بسیار اندک  ارزیابی می شود، و وضعیت کنونی را همانطور که گفته شد بیشتر می توان ناشی از سیاست گذاری های نادرست گذشته و در حال تکرار، مدیریت های ناکارآمد، در بخش های مختلف، نگاه به بیرون از سوی برخی مسئولان، کم رنگ بودن  نظارت در همه بخش ها و همچنین ترک فعل نهادهای ناظر در انجام وظایف محوله، و پاسخگو نبودن مسئولان برای عملکرد خود پس از طی دوران مسئولیت دانست.

|| جانباز رضا علامه‌زاده(کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل و فعال جهادی و فرهنگی)