آقای رهامی در حوزه تخصصی خود اعلام نظر نمایند

فاش نیوز - در روزهای گذشته، اظهار نظری از سوی دکتر محسن رهامی، حقوق‌دان در گفت‌وگو با خبرآنلاین منتشر شد که بازتاب‌ قابل توجهی در فضای عمومی و رسانه‌ای داشت. وی در بخشی از صحبت‌های خود مدعی شده است: «اگر امروز برای مذاکره با آمریکا رفراندوم برگزار شود، ۹۸ درصد مردم رأی مثبت می‌دهند.» این جمله، صرف‌نظر از نیت گوینده، نمونه‌ای از ورود غیرتخصصی به حوزه‌ای است که ماهیت آن اساساً بر مبنای پیچیدگی، ظرافت و دانش دیپلماتیک استوار است:
اولین پرسشی که در مواجهه با چنین آماری باید مطرح شود آن است که مبنای این عدد ۹۸ درصد چیست؟ آیا پژوهش علمی، نظرسنجی میدانی، داده‌کاوی اجتماعی یا حتی یک مطالعه مقدماتی در این زمینه صورت گرفته است؟ اگر پاسخ منفی است، که ظاهراً چنین است، آنگاه طرح این اعداد نه تنها فاقد ارزش تحلیلی است، بلکه افکار عمومی را نیز دچار نوعی تصور کاذب نسبت به واقعیت‌های موجود می‌کند. نسبت‌دادن تصمیمات سیاسی حساس به نظر فرضی اکثریت مردم، بدون ارائه سنجش و آمار معتبر، نه تنها کمکی به حل مسأله نمی‌کند بلکه آن را به سطحی از شعارهای هیجانی و غیرکارشناسی فرو می‌کاهد.

سیاست خارجی، برخلاف آن‌چه گاه در گفتارهای سیاسی داخلی بازتاب می‌یابد، عرصه‌ای فنی، چندلایه و تخصص‌محور و تجربیات لازم است که مستقیماً با امنیت ملی، جایگاه بین‌المللی کشور، روابط منطقه‌ای و منافع بلندمدت مردم ارتباط مستقیم دارد. این حوزه، نه میدان مناسبی برای آزمون و خطاهای سیاسی است و نه جایی برای طرح‌ شعارهایی که پشتوانه اجرایی یا تحلیلی ندارند. در این زمینه، تصمیم‌گیری‌ها باید مبتنی بر اطلاعات دقیق، ملاحظات ژئوپولیتیک، ارزیابی قدرت بازیگران بین‌المللی و همچنین پیامدهای احتمالی هر تصمیم در سطوح مختلف منطقه‌ای و جهانی باشد.

ورود افراد فاقد تخصص و تجربه لازم، هرچند با حسن نیت، به حوزه سیاست خارجی، می‌تواند باعث انحراف در تحلیل‌ها و ارائه راه‌حل‌های ساده‌انگارانه برای مسائل بسیار پیچیده شود. در شرایطی که ایران با چالش‌های متعددی در عرصه روابط بین‌الملل مواجه است-از جمله برنامه های صلح آمیز هسته‌ای، تحریم‌ها، تحولات منطقه‌ای و گفت‌وگوهای احتمالی با ایالات متحده آمریکا-نیاز به انسجام، تخصص و هماهنگی نهادهای دیپلماتیک بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

از این رو، ضروری است که در فضای عمومی، به‌ویژه از سوی چهره‌های دانشگاهی، حقوق‌دانان و فعالان سیاسی داخلی، مرز میان تحلیل تخصصی و اظهارنظرهای احساسی رعایت شود.

لازم است جامعه نخبگان و سیاست‌گذاران کشور، میان سیاست داخلی و سیاست خارجی تفکیک قائل شوند و اجازه دهند تا کارشناسان خبره با بهره‌گیری از ابزارهای دقیق تحلیلی و شناخت جامع از محیط بین‌الملل، مسیر تعامل و منافع ملی را ترسیم کنند.
  این نوع مذاکرات که معمولاً با واسطه‌گری کشورها یا نهادهای ثالث انجام می‌شوند، به طرفین امکان می‌دهند بدون فشار افکار عمومی یا الزام به امتیازدهی فوری، مواضع خود را تبادل و بسیاری از اختلافات قبلاً شناسایی و راه‌حل‌هایی برای آن‌ها پیش بینی و پیشنهاد شده است موجب تسهیل، تسریع و کارآمدی بیشتر در مذاکرات شود.

بیان این‌که میزبانی کشور عمان برای مذاکرات ایران و آمریکا در شأن ما نیست، نگاهی غیرواقع‌گرایانه است که با اصول دیپلماسی مدرن همخوانی ندارد. در عرصه سیاست بین‌الملل، شأن کشورها نه بر اساس وسعت جغرافیایی یا جمعیت، بلکه بر مبنای نقش‌آفرینی مؤثر، بی‌طرفی و توانمندی در تسهیل گفتگوها سنجیده می‌شود. عمان طی سال‌ها نشان داده که بازیگری معتمد و متوازن در منطقه است و بارها در گره‌گشایی از بحران‌های پیچیده موفق عمل کرده است.

در پایان گفتنی است، این‌که صرف مذاکره را مفید بدانیم بدون توجه به نتایج و دستاوردهای آن، نگاهی سطحی و ناکارآمد به سیاست خارجی است. مذاکره ابزاری برای تأمین منافع ملی است، نه هدفی در خود. تاریخ نشان داده که برخی مذاکرات، اگرچه پرزرق‌وبرق آغاز شده‌اند، اما به دلیل ضعف در مدیریت، تحلیل غلط از طرف مقابل، یا نبود اراده سیاسی، به نتایجی منفی یا بی‌ثمر منجر شده‌اند. بنابراین، تأکید بر اصل مذاکره بدون در نظر گرفتن برنامه و روند و نتیجه، می‌تواند انرژی و اعتبار کشور را در مسیرهای بی‌سرانجام قرار دهد. آنچه اهمیت دارد، خروجی مذاکرات و میزان تطابق آن با منافع ملت است، نه صرف نشستن بر سر میز گفتگو.

|| ابراهیم شعبانلو (کارشناس مسائل سیاسی و بین المللی)