صفر تا صد ماجرای مرمت قبور مطهر شهدا

 فاش نیوز - امروز(22 خرداد 1404) در محل اداره گلزار شهدای بهشت زهرا، خدمت آقایان «سیدپوریا علوی» و «امیر مرادعلی»، به ترتیب رئیس اداره گلزار شهدا و رئیس روابط عمومی بهشت زهرا رسیدیم تا پیگیر خواسته‌های خانواده شهدا و ایثارگرانی باشیم که در خصوص «همسان‌سازی قطعه‌های قبور شهدای بهشت زهرا» سئوالات، دغدغه‌ها و احیانا شبهاتی دارند....

در ادامه توجه شما عزیزان، بویژه خانواده معزز شهدا را به گفت و گویی که با این عزیزان در این زمینه انجام گرفته دعوت می‌کنیم.

آقای علوی! ما در مسیر رسیدن به دفتر کار شما مشاهده کردیم، ترمیم یا «همسان سازی» قطعات شهدا در بهشت زهرا(س)، محدود به یک یا دو قطعه نیست و همه قطعه های شهدا در حال بازسازی و مرمت هستند. برخی خانواده شهدا ضمن تماس با «فاش نیوز» نسبت به این تغییرات و بازسازی‌ها ابراز نگرانی کرده اند. ما آمدیم خدمت شما تا توضیحاتتان را به گوش آنها رسانده و از نگرانی خارجشان کنیم.

- بسم الله الرحمن الرحیم. اول از همه، خوش آمدید. ابتدا اجازه دهید من یک تاریخچه ای از بهسازی [قطعه‌های شهدا] را خدمت شما عرض کنم. ما اینجا فیلمی را هم آماده کرده‌ایم تا مواقعی که سوالاتی مثل سوال شما مطرح می شود، آن را نشان دهیم. من می توانم این فیلم را در اختیار شما هم قرار بدهم. ببینید کارگروه ساماندهی گلزار شهدا سال 83 به تصویب هیات وزیران رسید و در آن کارگروه که اعضایش ریاست استانداری و معاون عمرانی استاندار و 17 دستگاه مرتبط بودند، معتقد بودند یک مقدار تغییر و تحولات برای ساماندهی وضعیت گلزارهای شهدا که بعد از سه دهه دچار فرسودگی شده لازم است. برای این منظور یک قانونی هم تصویب کردند که بنیاد شهید این رسیدگی‌ها را انجام دهد. سال 83 و 84 [این مرمت‌ها] به صورت سراسری درکل کشور شروع شد. ساماندهی مزارهای شهدا انجام شدند اما [در این میان] اتفاق بدی که افتاد [این بود که] به جای اینکه یک ساماندهی و یک مرمت و یک بهسازیِ «کارشناسی شده و تخصصی» انجام بدهند، طرح «یکسان سازی» را در کشور پیاده کردند. طرح یکسان سازی در دهه 80 در کشور اجرا شد که متاسفانه در گلزار شهدای بهشت زهرای [تهران نیز] قطعه 44 هم [این] «یکسان‌سازی» اتفاق افتاد.

«یکسان‌سازی» چه بود؟ آمدند این سنگ و آثار شهدا را حذف کردند، بدون اینکه نظر خانواده را بپرسند؛ بدون اینکه اصلا یک کار کارشناسی شده و مطالعاتی انجام شده باشد؛ [بدون این که] اینجا را به‌عنوان یک میراث هویتی در نظر بگیرند. این اتفاق متاسفانه انجام شد. از نظر ما کار غلطی بود. خود ما در آن برهه جزو کسانی بودیم که مخالف این طرح بودیم و خود ما مخالف موضوع یکسان سازی هستیم. تا جایی که، سال 95 و 97 رهبر معظم انقلاب واکنش نشان دادند و بهمن 97 تشریف آوردند و گفتند «یکی از کارهای بدی که مدیران گلزار شهدا انجام می‌دهند، این کار غلط یکسان‌سازی است. اینجا باید با همین علامات خودش بماند...»

خب بعد از آن اتفاقات نامناسب، اصل کار[که مرمت کارشناسی و با مطالعه است] که زیر سوال نمی‌رود؟! می‌رود؟! یعنی اصل موضوع ساماندهی گلزار شهدا که بالاخره باید «تعمیر و نگهداشت» را باید مد نظر داشته باشیم؛ مثل تمام میراث هویتی. اینجا یک مقدار متفاوت‌تر است. چطور ما حرم‌های اهل بیت(ع) را،‌ بُقاع متبرکه را زیر نظر اوقاف، زیر نظر آستان‌های مقدس ساماندهی می‌کنیم. گلزارهای شهدا یک حالت یله و رها شده‌ای داشتند و متولی نداشتند و موضوع «نگه‌داشت» آن دچار اشکال شده بود.

ما نسبت به نسل آینده بالاخره یک مسئولیتی داریم و باید اینجا آمادگی پیدا می‌کرد برای اینکه کارکرد زیارتی خودش را پیدا کند. یک کارگروهی تشکیل شد... از نظر قانونی، مجوز کارگروه ساماندهی را هم گرفت. بنیاد شهید اختیارات خودش را به شهرداری تهران تفویض کرد. یک طرح مطالعاتی را تدوین کرد. از کارشناسان، پیشکسوتان، خانواده‌های شهدا مشورت گرفت، نظرخواهی کرد و به صورت نمونه، در بلوک شهدای مدافع حرم قطعه 50 پیاده‌سازی کرد(در آن بلوکی که مزار شهید آرمان علی‌وردی، سجاد زبرجدی و... هستند).

برای نمونه، 11 بهمن سال 401 مقام معظم رهبری تشریف آوردند قطعه پنجاه همان بلوک بهسازی شده، حالا یک کلیپی هم از نظرات خانواده‌های شهدای قطعه 50 بعد از بهسازی داریم که این را هم به شما می دهیم. این بعد از بهسازی است که ما کار را انجام دادیم.

اینجا می‌خواهم نه به‌عنوان خبرنگار که به‌عنوان آن منقد، سوالی بپرسم. این فیلمی که نشان دادید، مربوط به قطعه‌های جدید شهداست. شهدای مدافع حرم و...طبیعی است که سنگ‌قبرهای آنها، قدمت زیادی ندارند. اما قدمت قطعه‌‌های شهدای دوران دفاع مقدس چندین دهه است. این سنگ‌مزارهای قدیمی برای خانواده‌های شهدا، تقدس پیدا کرده است. یکی از انتقادها همین بود که، این سنگ‌مزارها 30 الی40 سال است که اینجا هستند و تقدسی پیدا کرده‌اند و هنگام مرمت، می‌شکند. کاش از این قطعه‌های شهدای دوران دفاع مقدس هم گزارش مردمی تهیه می‌کردید تا نظر آنها را هم بدانید.

- ببینید، سال401 و 402 دو سه مرتبه رهبر معظم انقلاب تشریف آوردند اینجا. البته بعد از بهسازی. آن بلوک [که بالا صحبت از آن شد فقط یک] نمونه است... قطعه پنجاه، شهدای دفاع مقدس هم دارد. سنگ‌های قبری که برای دهه 70 هستند، آنجا وجود دارد و سنگ‌های تُرد و شکننده‌ی قدیمی که در قطعات دیگر وجود دارد، آنجا هم هست. حالا عرضم این است که رهبر انقلاب تشریف آوردند در قطعه پنجاهم که عکسش را هم شما ملاحظه می‌کنید. با توجه به آن صحبتی که رهبر انقلاب سال 97 کردند، آن نظراتشان که [هنوز] تغییری نکرده است. اگر اتفاق بدی افتاده بود، مدیرعامل بهشت زهرا(س) وقتی خدمت حضرت آقا بودند [باید آنجا تذکر می‌گرفتند] آقای تاجیک(مدیر عامل بهشت زهرا) از ایشان سئوال کردند که نظر شما درباره این کیار(بازسازی) که در حال انجام است چیست؟ رهبر انقلاب چند مورد را اشاره کردند. این یک. دو؛ اینجا یک نامه‌ای هست که ملاحظه می‌کنید. متاسفانه [مهر محرمانه دارد] و غیرقابل انتشار است و دفتر بیت مقام معظم رهبری برای ما ارسال کرده است. عین کلماتی که حضرت آقا اشاره فرمودند را اینجا [برایتان] می‌آورم. [چون] غیرقابل انتشار و محرمانه است، متاسفانه ما نمی‌توانیم [متن اصلی] را منتشرش کنیم. ولی شما می‌توانید محتوا را [در اینجا] بخوانید.

آقا فرمودند: «مزار شهدا خیلی خوب شده. قطعه 72 تن فرش انداخته‌اید، سنگ‌ها را منظم کرده‌اید، عکس گذاشته‌اید. خیلی خوب شده. من همیشه که می‌آمدم آنجا، یکی از دغدغه‌هایم این بود که زمین‌ها سرد بود، به‌طوری که آدم می‌خواست عبور کند و برود. الحمدالله شما ابتکار به‌خرج دادید که این کار را کردید.» (نقل به مضمون) این برای زیارت آن قسمت 72 تن بود که ما آنجا را مفروش کرده بودیم. عکس های شهدا را گذاشته بودیم و آقا تمجید کردند. بعد [حضرت آقا] اشاره می‌کنند به قطعه 50 و می‌گویند: «این جاهای دیگر هم که من دیدم خیلی خوب شده بود... منتها سعی کنید عکس و آثار شهید حتما حفظ بشود. البته تا آنجا که من دیدم خوب بود و حفظ شده بود.»(نقل به مضمون)

ما قبل از اجرای طرح و برنامه‌ها، یکسری از ارزش‌ها و عناصر هویتی را شناسایی کردیم به‌عنوان میراث هویتی و معنوی در گلزار؛ [از جمله] سنگ مزارها، هجله‌ها یا سازه‌های یادمانی روی مزار، تناسبات فضایی، فضای سبز و زیستِ فرهنگی. «زیست فرهنگی» یعنی فضایی که خانواده‌ی زائر یا مردم می‌آیند روی فرش می‌نشینند، مراسم برگزار می‌کنند. این [مسئله] نباید از بین برود. ما آن فضای زیارتی را که مردم کنار مزار شهدا می‌نشینند، به‌عنوان یک عنصر هویتی در نظر می‌گیریم و برای تک‌تک آنها برنامه‌ریزی کرده و سپس برای هر یک، اصول و الزاماتی گذاشته‌ایم... [در مجموع معتقدیم] در فضای معماری گلزار شهدا آن فضای هنری نیز باید حفظ شود... یک سری اهداف [نیز] وجود دارد که آنها را شهردار تهران قبلا ابلاغ کرده است؛ [مثل] تبدیل شدن بهشت زهرا به قطب فرهنگی شهر تهران و صیانت از آثار و عناصر و ارزش‌های هویتی.... و توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ایمنی و کاهش آسیب‌پذیری. اینها یکسری اهداف کلی هستند [که از قبل بوده‌اند.]

کارگرهایی که در حال کار روی این پروژه‌های عمرانی و مرمت قبور شهدا هستند، چگونه انتخاب شده‌اند؟ با توجه به اهمیت قطعه‌های شهدا و آن ریزه‌کاری‌هایی که شما فرمودید در اجرای پروژه‌ها مد نظر قرار داده‌اید. بفرمایید چقدر در انتخاب پیمانکار وکارگرها دقت کرده اید؟ آیا درست است که برخی از این کارگران از اتباع هستند؟ اگر بله، آیا آنها شیعه اند؟!

- ببینید به همه این مواردی که گفتید، فکر شده است. ببینید ما خودمان را مسئولی می‌بینیم که یک مسئولیتی را به او واگذار کرده اند، و [این مسئول] از نظر ساختاری و سازمانی می‌بایست آن کار را انجام بدهد. قبل از اینکه [حتی] خود را مسئول گلزار شهدا بدانیم، خود را بچه حزب‌اللهی یا زائر یا عاشق شهید می‌دانیم که [چنانچه] کسی بخواهد دست به این سنگ مزارها بزند، یقه‌اش را می‌گیریم. [ما] ارزش این کار را می‌دانیم. پس حتما روی این موضوعات فکر شده است. تمام کارگرها، تمام پیمانکارها، تمام [پرسنل] شهرداری‌ها، تمام آن خدمات، دست‌اندرکاران، مسئولینی که قرار است انتخاب بشوند، با ضوابط انتخاب می‌شوند. یک اصول و ضوابطی ابلاغ شده [و ما] بر اساس آن اصول و ضوابط کارها را جلو می‌بریم. وقتی [پیمانکار] انتخاب شد، ابتدا در یک شرایط خصوصی آزمایش می‌شود. قبل از عهده‌دار شدن کار نیز کلاس توجیهی برگزار می‌شود.

لطفا منظورتان را از کلاس‌های توجیحی برای پیمانکاران بیشتر توضیح بدهید.

- کلاس توجیهی برای پیمانکار و کارگر [یعنی] توضیح آنچه که در این چهل سال بر خانواده شهید در گلزار شهدا گذشته است. این آقا، آن مادر، آن همسر، آن فرزند شهید آمده با دل خود یک سنگ مزار را سی سال گذشته در آن نقطه، سی سال است روی این سنگ اشک ریخته و این[سنگ] یک تقدسی پیدا کرده، تبدیل شده به میراث هویتی آن حجله، در واقع شده، خون دل مادر شهید. این موارد برای [کارفرما و کارگر] توضیح داده شده است. ضمن اینکه طبیعتا [با این کلاس‌های توجیهی] حساسیت‌ها را متوجه می‌شوند. ضمن این که ما خود مراقبیم و اجازه نمی‌دهیم کارگری که نسبت به این موضوع دغدغه ندارد، اینجا مشغول به کار شود. نظارت مستمر و دائمی داریم... اگر خدای ناکرده کارگری عدم تعهد و عدم اعتقادش نسبت به این موضوع احساس شود -نه اینکه حالا اثبات شود- فقط احساس شود، بلافاصله قطع همکاری می‌شود. [تا کنون] به پیمانکار دوباره تذکر داده‌ام.

 

کاغذهایی را بر روی سنگ قبرهایی که هنگام مرمت تَرَک برداشته‌اند چسبانده و روی آن نوشته‌اید «ما به‌زودی آن را ترمیم یا تعویض می‌کنیم.» چند جمله به برادرها و خواهرهای عزیزی که از این بابت نگران و ناراحت هستند و بفرمایید و آرامشان کنید.

- بعضی از این سنگ مزارها چهار دهه است که آفتاب و باران خورده و دچار شکنندگی شده اند. این سنگ مزارها و حجله‌ها قطعا و حتما حفظ خواهند شد و [مجددا] روی مزار از همان سنگ استفاده خواهد شد. هنگام مسیرسازی و کار گذاشتن «سنگ فرش» در بین قبور، به خاطر ترک‌هایی که روی یک سری سنگ‌ها وجود دارد، گاهی اواقات ممکن است آن سنگ ترک‌هایش بزرگتر شود و از هم جدا شود -که این مثلا حس شکسته شدن به سنگ مزار می‌دهد- ما با همکاری پژوهشکده میراث فرهنگی یک پیمانکاری که مورد تایید میراث فرهنگی‌ست برای مرمت آثار باستانی و سنگ مزار‌های تاریخی اینجا استخدام کرده‌ایم و با نظارت خود خانواده شهدا آن سنگ مزار‌هایی را که تَرَک‌هایش پررنگ شده، مرمت می‌شوند، مثل روز اول. چون خانواده‌ها با آن سنگ مزار خاطره دارند، همان سنگ مزار مرمت و نصب می شود. حتی از حالت اولش بهتر می‌شود. یعنی از حالت قبل از بهسازی بهتر می‌شود. چون این سنگ مزار خیلی مواقع مثلا ده سال، پانزده سال است که صاحبش به آن دست نزده است. خب [طبیعی است] که آن سنگ مرمت می‌شود، محکم می‌شود، از پشت کلاف‌کشی می‌شود، رنگ آمیزی می شود، ساب می‌خورد و [مجددا] سر مزار نصب می‌شود. خانواده اگر تمایل داشته باشد، حتی اگر مزارش حجله نداشته باشد، ما پیمانکار گرفته‌ایم، آینه ساخته‌ایم. به خانواده پیشنهاد می‌دهیم برایش آینه و حجله هم نصب می‌کنیم. خادم افتخاری گرفته ایم. عکس شهیدشان را می‌گیریم و به کمک هوش مصنوعی [این عکس قدیمی را] به‌روزرسانی می‌کنیم؛ چهره را بازسازی می‌کنیم. از خانواده [شهدا]یک‌سری یادگاری‌ها می‌گیریم، حجله را برایشان نصب می‌کنیم، کلیدش را قفل می‌کنیم و تحویل خانواده داده و می‌گوییم، این مزار تحویل مواقعی [هست] که خود خانواده‌ی شهید می‌گوید: «نه، این سنگ مزار من قدیمی شده یا تَرَک برداشته و آسیب دیده. آن را برای من ترمیم کن. ما انجام می‌دهیم.

|| گفت و گو:فهیمه غلامی

|| عکس: محمدرضا صفایی