صورت بندی زیست دینی در عصر منبر دیجیتال

فاش نیوز - انفجار تاریخی در فرآیند نوآوری های تکنیکی (فضای مجازی)؛ نه تنها با نورافشانی بر تاریکخانه و حیاتِ خلوتِ سیاسیون! زیست سیاسی را متحول کرد؛ بلکه بر حیات دینی نیز تأثیر بنیادین گذاشت به طوری که به نظر می رسد شیوه ی آموزش برخی از آموزه های دینی نیاز به صورت بندی نوین پیدا کرده اند.

 پرتو افکنی بر روند پیشین و چشم انداز آینده حد اقل دو نکته ی مهم را پدیدار می کند:

• دستاوردهای بشر همواره در مرکز تلاقی مواضع افراط و تفریط به وجود خواهد آمد؛
• خط و مشی زندگی روزمره در مرزِ بین ارزش های برآمده از آزمون و خطا ترسیم می شود؛

به دلایل قابل بحث از جمله سرعت نوآوری های الکترونیک؛ تأثیر دیجیتالیسم بر اندیشه و انگیزه ی نسل جدید بسیار فراتر از نصایح مصلحان اجتماعی شده است. بنابراین جستجوی مناسب ترین راه های سازگاری و روش تربیت دینی نوجوانان و جوانان و تناسبِ آن با روح و سرشتِ نظام سیاسی دین محور؛ می تواند کشاکش پرمخاطره و قابل پیش بینی در آینده را تقلیل دهد؛ به نظر می سد در تاریخ فردا اهمیت مسئله ی همزیستی در جامعه؛ کمتراز خودِ موضوع دین داری نخواهد بود!

  ابزار شگفت انگیز مجازی سازی، با ارائه ی شیوه های نوین آموزش و در دست داشتن آهن ربای تعیین جهت عقربه ی رویکرد سیاسی؛ در حال کنترلِ تمام عیار زندگی روزمره ی نسل جدید است.

مفروض است که قرار گرفتن تریبونِ تکنیک بر سکویِ تدریس در مدرسه ی شبانه روزی مجازی و دادن بلندگوی دیجیتال  به دست نو آموزان ایرانی آن؛ باعث شد تا:

اولا: رسانه ی سنتی منبر به عنوان مهمترین جایگاه خطابه و تریبون رسمی در فرهنگ ایرانی اسلامی؛ در حاشیه قرار بگیرد؛  

ثانیا: بار دیگر نوعی مبارزه با نقش روحانیون در جامعه و محدود کردن حیطه ی عمل آنها که در دوران دیکتاتوریِ سیاه رضا شاهی به اوج رسیده بود؛ سر بر آوَرَد تا وفاداری مذهبی نسل جدید به نهاد روحانیت سست شود؛

ثالثا: نقش نظام تعلیم و تربیت که در جامعه ی ایران معاصر نه تنها به وجود آورنده ی دانش فهمیده می شد؛ بلکه همچنین به بیان کهون «به وجود آورنده ی فاعلانِ سیاسی» بود بسیار بسیارکم رنگ شود؛

به نظر می رسد این هر دو نهادِ مورد وثوق و امتحان پس داده! اکنون به سختی خواهند توانست نسبت به شیوه های آموزش دینی و شکل دهی به رویکرد سیاسی نسل وب تصمیم گیری کنند.

فرضیه:

الف: با گسترش ارتباطات و اطلاعات در سطح جهان؛ استیلای کامل دولت بر شیوه ی زیستِ فرهنگیِ شهروندان غیرممکن شد؛

ب: هرچند برخی از متولیان امر سیاست اصرار داشتند:   

مصلحت نیست که از پرده برون افتد راز

ورنه در مجلس رندان خبری نیست که نیست

اما با پرتو افکنیِ نور افکنِ دیجیتال! بر تاریکخانه و حیاتِ خلوت آنها؛ دست های پنهانی به قدرت رسان ( منصب فروش! )؛ چرایی و چگونگی برخی زد و بندهای سیاسی؛ و حتی اسرار زندگی خصوصی آنان در معرضِ دید و قضاوت همگان قرار گرفت؛

ج: با سیاه نمایی از چیزی را که هانری کربن اسلام ایرانی توصیف کرده و اغراق درنمایش شکلِ اجتماعی و سیاسی اسلام در دیگر جوامع مسلمان؛ نوعی نگرش تطبیقی متناسب با ذهنیتِ پذیرنده؛ زودباور و عجول جوانانه فراگیرشد؛

پافشاری جوانان و نوجوانان برای اقامت دائمی در جهان مجازی و عطش و اشتیاق وصف ناپذیر جهت کسب آخرین  مهارت ها، آگاهی های مازاد!  و ایده های علمی، هنری، فرهنگی وحتی دینی و تمدنی که در صفحه ی صاف وبی می بیند؛ باعث تعمیق گسست نسلی در جامعه ی امروز ایران اسلامی شده است.

 از مهمترین واقعیت های زندگی امروز نسل جدید و تأثیر اثیریِ رفت و آمد و سرکشی دائمی به کلبه ی الکترونیک؛ می توان به از دست رفتن مفهومِ مرز؛ هم به معنی مکانی و جغرا فیایی و هم به معنی حریم و حیا اشاره کرد. انگار جامعه به یک چرخه و دور بی پایان و شیطانی پرتاب شده است؛ چراکه نه می تواند از مزایای بیشمار و منطقی جهان مجازی چشم پوشی کند و نه اساسا امکان مهار نتایج به سرعت دگرگون ساز آن وجود دارد.

چندگانگی معناییِ زندگی فضیلت مند؛ و وابستگی حیات زیسته ی آینده ی نسل جدید به تصمیم سیاستمداران امروزی؛ جامعه را  به جای شکوفایی مدرن گرفتارِ نوعی تناقض نماییِ بزرگ و ظاهرا حلّ ناشدنی کرده است.

باشتاب فزاینده و حیرت انگیز نوآوری های الکترونیک؛ معنا و مفهوم سرعت تند و کند در حال غلبه بر طرز تلقیِ مصلحان اجتماعی از موضوع دینداری و بی دینی؛ است. بدیهی است که در این شرایط توقف بر بحث کنترل بیش از حدّ همانقدر خطرناک است که کنترل کمتر از حدّ ! ( دانشجویان خلبانی در ابتدا از وحشت، محکم به اهرم های کنترل می چسبند؛ اما مربیان به آنها می گویند که راحت بنشینند و اهرم ها را قدری رها کنند)

اساسا ارزش ها و هنجارها شالوده ی جامعه ی دینی و مهمترین عوامل همبستگی و استمرار نظام اجتماعی هستند. آن نوع ارزش و هنجاری که مکر جهان مجازی از رهگذر ماشین دسیسه ی وب به ذهن نوجوانان و جوانان القاء می کند به دلیل بیگانگی و عدم ارتباط با ارزش ها و هنجارهای پر معنای خودی؛ شبیه مصالح سالاد فصل است که در کنار هم چیده شده اند و از حیث منطق درونی ربط چندانی با هم ندارند! این تجربه ی تازه شاکله ی رفتاری و سلوک فردی او را به سمت نوعی ناهنجاری و پرخاش هدایت می کند.

جامعه ی ایران اسلامی قبلا هرگز با چنین دامنه ی وسیعی از جامعه ستیزی که امروز از سوی بخشی از نسل وب انجام می شود، برخورد نکرده بود.

بر اثر تحولات عظیم حاصل از رسانه های نوپدید:

•  طرز تلقی های سیاسی عوض شد و جهان سیاست به گونه ای بی سابقه در معرض دید حکومت شوندگان قرار گرفت؛
• از جنبه ی اسرار آمیز و هاله ی قدسی برخی نگرش های دینی تحت تأثیر باز تولید پذیری تکنیکی؛ تقدس زدایی شد؛

 با دسترسی به فناوری های جدید ارتباطی؛ گستره ی هر آنجه که می تواند گفته شود بی نهایت وسیع شده است. بنابراین چنان که در صفحه ی 247 «مبانی سیاست» می خوانیم:

« وظیفه ی اصلی یک نظام سیاسی پیشتیبانی همه جانبه از زندگی مادی و معنوی همه ی شهروندان به ویژه پاسداری از آسایش و امنیت تک تک آنان در اجتماع است. یک نظام سیاسی آنگاه کارایی دارد که بتواند وظیفه هایی را که بیشترین مردم یا حکومت شوندگان از آن متوقع است انجام دهد.»

گسترش سایه ی ترکیب هایی چون حکمرانی الکترونیک و دولت دیجیتال بر فرآیند زندگی روزمره، معیاری برای قضاوت نسبت به کارآیی نظام سیاسی شد؛ اما شاخص های اصلی این سنگ محک را نه انصاف و وجدان بلکه رویکرد کینه توزانه و مکر جدید قدرت در درّه ی سلیکن تعیین می کنند.

تآکید بر این امر به این دلیل است که جامعه ی ایران؛ نخستین بار است که دولت و حاکمیت را بر اساس سنت معنوی  اسلام تجربه می کند؛ هر چند اجرایی کردن دستورالعمل ها و احکامِ الهیِ اسلامِ ناب؛ انقلاب اسلامی را رو در روی انحطاط معاصر غربی قرار داد. ...

روحانیت شیعه همواره یکی از گروه های با نفوذ عمده به شمار می رفته و در مقام مقایسه با سایر گروه های اجتماعی از شأن و حقوق و مصونیت اجتماعی قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است. فعال شدن سیاسی علما و روحانیون از اواخر قرن نوزدهم به بعد، محصول واکنش اولیه ی آنها در مقابل  نفوذ  غرب به ممالک اسلامی بود.

به عنوان مثال آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، مرجع کل تقلید در نیمه ی دوم قرن نوزده؛ با آگاهی از چهره ی دو رویه ( ژا نو سی ) دنیای جدید؛ تحلیل روشنی از دگرگونی زمانه ارائه می دهد و با تأکید بر ضرورتِ مقاومت در برابر مکر جدید قدرت غربی؛ خطر راه افتادنِ « سیل عظیم که اساس مسلمانی تدریجا از آثار آن محو و نابود خواهد بود» را گوشزد می کند.

پس از انقلاب مشروطه قدرت سیاسی علما در دستگاه حکومت تا اندازه ای جنبه ی رسمی می یابد به طوری که طبق قانون اساسی مقرر می شود هیأت پنج نفره ای از علما مسؤلیت تطبیق قوانین مجلس با موازین شرع را برعهده بگیرند.

این موقعیت اجتماعی و نفوذ سیاسی؛ از فرآیند نوسازی ایران به سبک غربی و با خوانش پهلوی ها؛ دچار آسیب جدی شد.

در فرآیند گذار از جهان مبتنی بر اتم به جهانی مبتنی بر تکانه‌های الکترونیک؛ عقاید جدید وارد مرزها شدند، سانسور غیر ممکن  شد و چنان که کیت نش خاطرنشان کرده« سیستم های خبر پراکنی ملی را که بیهوده عهده دار کمک به حفط انسجام ملی می‌باشند تهدید می‌نمایند ...؛ در همین حال حاکمیت ملی نیز روبه زوال رفته است.(جامعه شناسی معاصر، ص 78) »

اکنون نیز برخی از رویداد های اخیر؛ حکایت از وقوع تحولات بحران آمیز و تخریب جایگاه روحانیت دارد؛ و بهانه ای به دست فضای مجازی افتاده تا با دروغ بستن و تهمت زدن به این زیِ بی پیرایه؛ هر چه بیشتر بر طبل بحران و تخریب بکوبد.

نتیجه گیری:

 تریبون تکنیک و بلندگوی دیجیتال جایگاهِ رسانه ی قابل اعتماد و دیرپای منبر را در ذهنیت نسل جدید بسیار تنگ کرده و دلبخواهانه منبری دیجیتال ساخته اند؛ امروز بر همه روشن شده است که آموزه های منبردیجیتال شیوه ی رویکرد به خصال خویشتن را دچار سرگردانی می نماید...

به هرحال چه خوشمان بیاید و چه نیاید در پگاه دهه ی سوم از قرن بیست و یکم؛ فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از چنان قدرتی برخور شده اند که جوان پسندترین جلوه های مربوط به سبک زندگی و رویکرد فرهنگی؛ سیاسی، دینی  ...؛ را به او القا کرده و بسیاری را جذب خود کنند.

واقعیت این است که بخش زیادی از زندگی روزمره ی نسل جوان ایرانی در پرسه زنی در کوچه های پر پیچ وخم جهانِ فوق نمادینِ مجازی می گذرد ...

  مهاجرت و کوچ دسته جمعی و اقامت دائمی در این سکونتگاهِ رها شده و بی درو پیکر؛ او را دچار نوعی توهم دانایی نموده و احساسی به او دست داده که جامعه پژوهان ازآن با عنوان « خود - تنظیم کنندگی » افقی نام می برند؛ بر این اساس، فرد احساس نیاز کمتری به کنترل  از « بالا - به- پایین » و عمودی دارد.

همین امر ضرورت تولید هرچه بیشتر برنامه هایی جوان پسندانه با محتوای فرهنگ ایرانی و اسلامی را بیش از پیش نمایان می سازد. البته باید مراقب بود که اشتباهِ سفارش ساخت و تبلیغ عروسک دارا و سارا در اوایل دهه ی 80 در اینجا نیز تکرار نشود!؛

 به راستی که ذخیره ی ما از واقعیت مرتبط به شیوه ی تآثیرگذاری بر فضای مجازی به هیچ روی اندک و یا از نظر کیفی تُنُک مایه نیست ...

اما اینکه چرا نقش ما در معمای باز تولید اینقدر کم رنگ است نیاز به تأملی تا حد امکان دقیق تر و عمیق تر دارد؛ معروف است که بین فیل و موش برای بهره گیری از یک آبشخور مشترک قرار دادی بسته شد؛ ولی بی عدالتی از صدر تا ذیل آن هویدا بود: چرا که یک بار آب خوردن فیل از آن آبشخور؛ برابر با ذخیره ی آب مورد نیاز برای یک سال از زندگی موش بود!

سخن آخر:

نوآوری های امر دیجیتال در 2022 جهان را به دو بخش تند و کند تقسیم کرده است؛ ما در دوره گذار از عصر کُندی تحول به زمانه ی شتاب فزاینده و حرکت تند بسر می بریم. ما باید فراتر از پلی برویم که اکنون بر روی آن قرار داریم، پل زمانه!  هوش و استعداد و اعتماد به نفس و تلاش و غیرت دینی و ...؛ بعلاوه ی تبیین علمیِ ظرفیت های خاص جهان اجتماعی (جامعه و فرهنگ) عناصر شتابزا در عبور از این پل اند.

جانباز دکتر سیدمهدی حسینی