بمب‌ها و موشک‌های صدام به ۹۳ اثر تاریخی اصفهان آسیب جدی رساند

گروه‌ استان‌های دفاع‌پرس: دفاع مقدس هشت ساله زوایای پیدا و پنهان بسیاری دارد که هنوز به بسیاری از ابعاد آن پرداخته نشده است، بمباران ابنیه تاریخی از جمله ناگفته‌هایی است که نه تنها قشر جوان بلکه بسیاری از افرادی که در دوران دفاع مقدس حضور داشته‌اند از آن غافل بوده‌اند و نسبت به آن بی‌اطلاع هستند.

«مرتضی رمضانی» پژوهشگری اصفهانی طی سال‌های متمادی، به این مسأله پرداخته تا دریچه‌ای جدید به سوی پژوهشگران تاریخ و دفاع مقدس باز کند، حاصل تلاش‌های این پژوهشگر دو جلد کتاب در خصوص اثرات بمباران‌های اصفهان بر ابنیه تاریخی و آثار باستانی به نام‌های «فیروزه‌های سرخ» و «آتش در میراث» است که اولین کتاب اسفند ۱۴۰۱ روانه بازار نشر کتاب شد و کتاب دوم نیز تا پایان هفته دفاع مقدس امسال رونمایی خواهد شد.

دفاع پرس در گفت‌وگو با این پژوهشگر به گوشه‌هایی از این تلاش پرداخته است.

دفاع پرس: آقای رمضانی لطفاً خودتون را معرفی بفرمایید.

بنده مرتضی رمضانی، سوم بهمن ۱۳۵ در محله «آفاران» یکی از محلات قدیمی اصفهان متولد شدم، ضروری است به این نکته اشاره کنم که این محله بیش از ۱۲۵ شهید و همچنین محله «برزان» در مجاورت محله آفاران بیش از ۱۵۵ شهید تقدیم راه اسلام و انقلاب کرده اند و از محله‌های با اصالت اصفهان هستند. دوره نوجوانی ما مصادف بود با حملات هوایی دشمن و این دوران را با پوست و گوشت خودمان لمس کردیم، از سوی دیگر از دوران کودکی و نوجوانی به همراه پدر و بردارم در زمینه تعزیه و برگزاری جلسات مذهبی فعالیت داشتم و همین مسأله مرا به سمت پاسداری از انقلاب و تالیف کتاب‌هایی در حوزه دفاع مقدس سوق داد.

دفاع پرس: خاطره‌ای از دوران دفاع مقدس به یاد دارید؟

یکی از اقدامات پشت جبهه در زمان دفاع مقدس دوخت لباس برای رزمندگان بود و به یاد دارم در تابستان‌ها من و برادرم که اکنون بیش از چهل سال است در زمینه آموزش قرآن در جلسات خانگی و مساجد فعال است، هر روز صبح اول وقت با خیلی از بچه‌های دیگر با دو چرخه از محله‌های برزان و آفاران به سمت خیاط‌خانه سپاه واقع در خیابان امام خمینی (ره) می‌رفتیم و در آنجا افراد داوطلبانه در دوخت و دوز کمک می‌کردند، به‌عنوان مثال من در دکمه‌زنی، برادرم در سالن بُرِش و هر کسی به نحوی مسوولیت داشت تا برای رزمندگان لباس تهیه کنیم و شاید بعضی از لباس‌های شهدا در خط مقدم از زیر دست ما رد شده باشد، به امید اینکه در روز قیامت ما هم با شفاعت ایشان بتوانیم مراحل هولناک محشر را طی کنیم.

دفاع پرس: آیا تالیفات شما فقط منحصر به ۲ جلد کتاب «فیروزه‌های سرخ» و «آتش در میراث» است؟

اولین تألیف اینجانب کتاب «در امتداد حقیقت» بود که کار مشترکی با آقای «معین قیصری» است و سال ۱۴۰۰ منتشر شد و به موضوع پاسخ به پرسش‌ها و شبهات مربوط به دفاع مقدس می‌پردازد، دومین تألیف اینجانب کتاب «منادیان آزادی و حقوق بشر کاغذی» است و‌ این کتاب هم کار مشترک اینجانب و آقای «عباس کاویان مبارکه» است که به موضوع معرفی آزادی‌خواهان جهان و نقش انقلاب اسلامی در دمیدن روح استکبار ستیزی در عرصه بین الملل می‌پردازد و در سال ۱۴۰۰ منتشر شد. قابل ذکر است که هر ۲ کتاب به زبان انگلیسی هم ترجمه شده است.

همچنین کتاب «رد پای ابرهه تا شهر موشکی» در خصوص آغاز حملات موشکی رژیم بعث و سیر صعودی توان موشکی ایران اسلامی از ابتدا تا کنون و کتاب شعر آئینی «عَلَم به دوش» در خصوص عاشورا و حماسه دفاع مقدس توسط اینجانب نگاشته شده است.

دفاع‌پرس: آیا طرح پژوهشی دیگری هم برای تالیف هم در دستور کار دارید؟

حدود یکسالی هست که با فعالیت روی یکی دو مورد کار جدید در حال تکمیل تحقیقات هستم که از جمله آنها کتابی در حوزه تعزیه و تعزیه‌خوانی است. و البته این پژوهش هم کاری تخصصی است که با مشاوره آقای «عبدالعلی داوری» از تعزیه‌خوان‌های اصفهان، در حال تکمیل است.

شایان ذکر است که در این کتاب هم موضوع دفاع مقدس مدنظر قرار گرفته و یک فصل از  این کتاب  به معرفی تعدادی از شهدای تعزیه‌خوان و شهدایی که از میدان تعزیه خود را به میدان جنگ حقیقی رساندند مانند  شهید «عباس بابایی» پرداخته است و البته باید مدنظر داشته باشیم که کل موفقیت‌ها، از خودگذشتی‌ها و در مجموع حماسه بی‌بدیل دفاع مقدس بدون تردید در امتداد راه شهیدان کربلا و در اقتدا به سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) است.

دفاع‌پرس: دغدغه شما از تألیف کتاب «فیروزه‌های سرخ» در خصوص آثار بمباران بر ابنیه تاریخی اصفهان چه بود؟

ما نسلی بودیم که بخشی از جنگ و بمباران‌ها را با تمام وجود خود لمس کردیم، به‌عنوان مثال در ایام نوجوانی دفعات بسیاری بود که در حین بازی در محله، با صدای «توجه توجه» رادیو و آژیر قرمز، بازی را متوقف می‌کردیم و با ترس و وحشت به خانه برمی‌گشتیم تا هم والدین ما نگرانی ما را نداشته باشند و هم خودمان دست در دست پدر و مادر، در مکانی امن در خانه تا اتمام حمله هوایی صبر می‌کردیم ولذا این یکی از مهمترین انگیزه‌های من برای بازگویی مقطعی از تاریخ این کشور است که کمتر به آن پرداخته شده است و از سوی دیگر من، برادر و پدرم تا سنین ۱۴  ۱۵ سالگی تعزیه‌خوانی می‌کردیم و علاقه ویژه‌ای به ابنیه‌هایی چون خانه «شیخ‌الاسلام» که محل برگزاری تعزیه بود، داشتم. یا به واسطه رفت و آمد در مساجد تاریخی اصفهان همواره این ابنیه مورد علاقه من بوده و خواهد بود.

دفاع پرس: روش شما در تولید کتاب اول چیست؟

کتاب «فیروزه‌های سرخ» به روش تاریخ شفاهی و مبتنی بر مصاحبه با مسوولان وقت میراث فرهنگی و یکی از مرمت‌گران ابنیه تاریخی اصفهان به بیان وقایع و خاطرات و ناجوانمردی‌های دشمن بر علیه میراث و هویت یک ملت پرداخته است.

«عبداله جبل عاملی» از تحصیل‌کردگان رشته مهندسی معماری در ایتالیا و یکی از مسوولان وقت میراث فرهنگی اصفهان از جمله مصاحبه‌شونده‌هایی است که ناگفته‌هایش در خصوص بمباران ابنیه تاریخی اصفهان برای اولین بار در این کتاب ثبت شده است.

همچنین استاد «حسینعلی غلامی» از مرمت‌گران آثار تاریخی اصفهان نیز از دیگر افرادی است که در این کتاب روایت‌گر خاطرات و وقایعی است که در سالهای دفاع مقدس بر سر ابنیه تاریخی آمده و تلاش مدیریت میراث فرهنگی برای حفظ و مرمت این آثار را تشریح می‌کند.

به‌عنوان مثال استاد غلامی روایت می‌کند؛ وقتی آسیبی به یکی از ابنیه تاریخی وارد می‌شد بلافاصله برای اینکه مردم شهر روحیه خود را از دست ندهند، تیم مرمت وارد عمل می‌شد و آن بنا را مرمت می‌کرد.

همچنین در این کتاب با آوردن مستنداتی از روزنامه‌های عراقی، نشان داده شده است که چگونه صدام پس از حملات هوایی و موشکی به شهر اصفهان و کودک کشی و به شهادت رساندن مردم مظلوم ایران، آن را افتخاری برای خود می‌دانست و در تیترهای این نشریات به نقل از صدام، برتری توان موشکی رژیم بعث قلمداد می‌شد و به آن مباهات می‌کرد و خود را فاتح این میدان می‌دانست.

لازم به یادآوری است که در کتاب «فیروزه‌های سرخ» با آوردن کدهای هوشمند (کیو آر کد) فقط برای آشنایی خواننده اشاره‌ای کرده‌ام به توان موشکی ایران که در گیرودار آن حملات هوایی و موشکی، با همت شهید بزرگوار حسن تهرانی مقدم و دوستانشان شکل گرفت و با اصالت قراردادن کرکوک و برخی نقاط مهمی در بغداد مانند بانک ۱۸ طبقه رافدین و باشگاه افسران ارشد رژیم بعث عراق، سیلی محکمی به گوش صدام و همه مستکبرین غرب و شرق مدافع صدام زدند و نشان دادند در این میدان هم دست برتر رزمندگان اسلام را چون ذالفقار حیدر کرار شکست را بر دشمن متحمل خواهدکرد.

دفاع پرس: آیا خاطره‌ای جالب از روایت‌هایی مطرح شده در کتاب در حال حاضر به خاطر دارید که بیان کنید؟

بله، یکی از خاطرات بسیار جالب و تاثیرگذار روایت نماز جماعتی است که در زیر بمباران قطع نشد.

آقای غلامی یکی از منابع کتاب «فیروزه‌های سرخ» از افرادی است که در زمانی که «مسجد جامع» اصفهان توسط جنگنده‌های دشمن بمباران شد، در مسجد حضور داشته است و چنین روایت می‌کند که مشغول نماز بودیم که ۲ بمب در مسجد انداخته شد و گوشه‌هایی از این بنای تاریخی تخریب شد ولی آیت‌الله «حسن صافی» امام جماعت مسجد نماز را رها نکرد و هنگام فروافتادن بمب و صدای مهیب آن که موجب به وحشت و فرار برخی افراد شد، ایشان سر در سجده داشتند و این سجده طولانی شد تاجایی که برخی گمان کردند که مشکلی برای ایشان پیش آمده است ولی در کمال تعجب همه دیدند که ایشان خم به ابرو نیاورند و‌ با شجاعتی وصف ناشدنی به نماز ادامه دادند و بسیاری با او همراه بودند.

همچنین یکی دیگر از خاطرات این کتاب مربوط به روایت آقای دکتر جبل عاملی از پروفسور «گالدیری» ایتالیایی است که قبل از انقلاب مسوول شرکت تعمیر ابنیه تاریخی اصفهان بوده و علاقه شدیدی به ابنیه تاریخی اصفهان داشته است که وقتی متوجه می‌شوند مسجد جامع مورد هجمه قرار گرفته است طی تماسی با آقای جبل عاملی از او می‌پرسند؛ «حال فرزند من چطور است؟» و به دلیل تعطیلی پروازهای خارجی، پس از دو ماه برای اطلاع از عمق فاجعه این بمباران خود را به اصفهان می‌رساند.

دفاع پرس: انگیزه شما از تألیف کتاب «اتش در میراث» چه بود؟

وقتی کتاب «فیروزه‌های سرخ» را تألیف کردم گمان می‌کردم کمی بیشتر از ۵۰ اثر تاریخی مورد هجمه دشمن قرار گرفته است ولی پس از انتشار کتاب اول طی تحقیقات بیشتر، پس از تالیف کتاب اول با برسی بیشتر، اسنادی بدست آوردم که نشان می‌داد به ۹۳ ابنیه تاریخی به صورت مستقیم و غیر مستقیم بمب و موشک‌های رژیم بعث اصابت کرده بود و دچار آسیب‌های جدی شد و جزو آثار تاریخی است که برخی حتی تا ۵ یا ۶ سال پس از جنگ تحمیلی بار مرمت و بازسازی آن را میراث فرهنگی به دوش کشیده است.

به عنوان مثال به غیر از «مسجد جامع اصفهان»، «مسجد حاج میر محمد جعفر آباده‌ای» در خیابان عبدالرزاق از جمله آثاری است که بمب به صورت مستقیم به آن اصابت می‌کند و موجب تخریب یکی از شبستان‌ها و سر درب آن می‌شود و همچنین برخی خانه‌های تاریخی از جمله خانه تاریخی «هریتاش»، خانه تاریخی «خرازی» یا خانه «شیخ‌الاسلام» که طی۱۵۰ سال گذشته از جمله خانه‌های است که محل برگزاری تعزیه نیز بوده است، به صورت مستقیم مورد اصالت بمب بعثی‌ها قرار گرفته است.

در آخر بازار اصفهان و درست متصل به مسجد جامع شهر اصفهان و در بالای هفت هشت مغازه سنگ‌ نوشته‌هایی با نام شهدای بمباران آن مکان، نصب شده است که ما برای تالیف این کتاب حتی با خانواده شهدا ارتباط گرفتیم.

دفاع پرس: آیا روش شما در تألیف کتاب دوم همانند کتاب اول است و به طور کلی کتاب دوم چه ویژگیهایی دارد؟

ما در کتاب «آتش در میراث» به روش جمع‌آوری اسناد تاریخی، تمامی نامه‌نگاری‌های دستگاه‌ها از جمله نامه‌های سازمان میراث فرهنگی به دستگاه‌های مختلف و نامه‌های دستگاه‌های مختلف به میراث فرهنگی در زمان بمباران ابنیه برای حفظ این ابنیه در آن جمع‌آوری شده است و از جمله این نامه‌ها، نامه یکی از روسای جمهور بعد از دفاع مقدس و اختصاص مبلغی برای تعمیر یکی از ابنیه تاریخی اصفهان است که در جریان بمباران‌ها آسیب دیده بود.

دفاع پرس؛ آیا این مسیر ادامه خواهد داشت؟

از یک سو این ۲ جلد کتاب و به ویژه کتاب «آتش در میراث» مرجع خوبی برای محققان است و این فرصت را برای پژوهشگران دیگر باز کرده است که در تحقیقات خود از این محتوا استفاده کنند و از سوی دیگر قطعا براساس علاقه‌ای که دارم و انگیزه‌ای که موجب تالیف کتاب اول و دوم شد، اگر اسناد و مدارک دیگری به دستم برسد این روند را ادامه خواهم داد.