بایسته‌های روایتگری سیره شهدا

دیده راهیان نور و روایتگری در ایام راهیان نور، یک ظرفیت ویژه تبلیغی است که به برکت خون شهدا و اخلاص حضرت امام راحل(رضوان‌الله تعالی علیه) و با هدایت و بستر‌سازی فرهنگی حضرت امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) شکل گرفت. در این ایام، مخاطبی در اختیار راوی قرار می‌گیرد که سرشار از جست‌وجو و انگیزه است و شاید در هیچ جای دیگر با ما پیوند و ارتباط برقرار نکند. جذابیت این پدیده به حدی است که حتی غیرشیعیان و غیرمسلمانان را به خود جلب کرده است و آنان به هوای بوی پیراهن یوسف و به انگیزه درک فضای معنوی، راهی این دیار و سرزمین شده‌اند؛ سرزمینی که هیچ‌گونه جاذبه مادی ندارد و زائر برای درک و تجربه معنویت، پای در این سفر نهاده است.
اگرچه در این مناطق روح شهدا حاکم است و فضا معطر به انفاس قدسی شهیدان و حضور ملائکه رحمت الهی است و این خاک با فطرت انسان سخن می‌گوید و زائر با تمام وجود، رقت و آرامش را درک می‌کند، اما در این میان راوی می‌تواند همچون علمدار روایتگری «شیخ عبدالله ضابط» وارد این ترکیب شده و در پررنگ کردن این فضا و بهره‌مندی کامل زائر، سهم تأثیر خود را ایفا نماید. با توجه به ضرورت استفاده از این فرصت معنوی و ایفای نقش و تأثیر مناسب توسط راوی، ضروری است که راوی به حیطه عمل خود مسلط بوده و مهارت در روایتگری داشته باشد که این مهم لوازم و بایسته‌های خود را می‌طلبد.
شاخصه‌های کلان روایتگری سیره شهدا
با استفاده از سخنان مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در رابطه با شاخصه‌ها و خصوصیات سخنرانی‌های مذهبی می‌توان شاخصه‌های کلان روایتگری را چنین برشمرد:
1ـ ازدیاد محبت: روایتگری مطلوب آن است که به افزایش و فوران محبت نسبت به شهدا و ایجاد یک پیوند قلبی و روحی و عاطفی میان زائر و شهدا کمک نماید.
2ـ ازدیاد معرفت: باید در روایتگری یک فهم و معرفت جدید نسبت به شهدا و معارف دفاع مقدس ایجاد شود. در اینجا لازم است که راوی محترم برای تنظیم روایت خود به مجموعه معارف اسلام اعم از معارف دینی، فرهنگ شهادت، فرهنگ جهاد، فرهنگ انتظار و معارف جنگ و دفاع مقدس توجه داشته باشد و دقیقاً این شاخصه است که هویت و سبک روایتگری راوی طلبه و راوی سیره شهدا را از دیگر راویان متمایز می‌گرداند.
3ـ ازدیاد تعهد و اطاعت: بیان نوع روایت از جنگ و شهدا باید تعهدزا باشد و زائر را به یک تعهد و عهد جدید برساند و به نقطه‌ای برسد که با شهدا پیمان و میثاق ببندد و آبشار محبت و معرفت را در جویبار اطاعت جاری سازد.
از این‌رو راوی باید به مخاطب بفهماند که توریست و گردشگر نیست؛ بلکه زائر است و زیارت فلسفه‌، آداب، آثار، پاداش، دعا و خواسته‌ای دارد و در آخر عهد و پیمانی.
شاخصه‌ها و خصوصیات راوی
1ـ با شهدا پیوند روحی، معنوی و عاطفی داشته باشد:
راوی باید خود به سخنی که می‌گوید اعتقاد و باور داشته باشد و روایت را از عمق جان و صفای باطن ارائه نماید و چون سخن از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند. این مهم حاصل نمی‌شود مگر با پیوند عمیق روحی و عاطفی و باطنی راوی با شهدا و منطقه عملیاتی و در این صورت است که راوی واسطه‌ای می‌شود میان شهدا و زائر.
توسل به وجود مقدس شهدا و خودسازی معنوی و زیست مؤمنانه ما را در دستیابی به این هدف کمک و یاری می‌رساند و به قول یکی از راویان موفق، سبک و شیوه یک سال زندگی انسان در ایام راهیان نور در روایتگری انسان جلوه و ظهور پیدا می‌کند.
2ـ آگاه، بصیر و عالم به حیطه کار خود باشد:
از این‌رو باید به نقطه مختصاتِ معنوی، تاریخی و جغرافیایی دفاع مقدس آگاه و مسلط باشد تا بتواند به سؤالات و عطش زائر پاسخ دهد.
3ـ به کلیت دفاع مقدس نگاه جامع و مجموعه‌نگر داشته باشد:
بسیاری از روایتگری‌ها به موضوع شهید و شهادت منحصر شده است و در این میان برخی فقط به بعد عاطفه و احساس می‌پردازند که در جای خود البته بسیار مهم و اساسی است.
از این‌رو شایسته است که در بیان سیره شهداء، علاوه بر بعد عاطفی و احساسی به ابعاد دیگر نیز اشاره شود که عبارتند از:
1- بعد انگیزه (اهداف و خواسته‌ها و آرزوهای شهدا)
2- بعد اندیشه (تفکر و عقلانیت دینی و ایمانی و انقلابی شهدا)
3- بعد رفتار (بیان عملکرد و رفتار مؤمنانه و دین‌مدارانه و ولایت‌مدارانه شهدا)
در کنار این مهم راوی باید به مجموعه پازل جنگ و دفاع مقدس توجه داشته باشد و موضوعات متنوع دیگری همچون: اهداف دشمن از تجاوز، ریشه‌های تاریخی، جهانی و منطقه‌ای جنگ، ویژگی‌های خاص این جنگ، مبانی دفاع مقدس، اصول و ستون‌های دفاع مقدس، ارکان دفاع مقدس اعم از امام، شهدا و رزمندگان و ساختار و شاخصه جبهه مقابل اعم از صدام، رژیم‌های منطقه و نظام سلطه جهانی، استراتژی امام در جنگ، خلاقیت و نوآوری در جنگ، زیبایی‌های دفاع مقدس، آثار و برکات دفاع مقدس، دشمن‌شناسی و صدها موضوع دیگر مرتبط با دفاع مقدس را مد نظر داشته باشد و متناسب با نیاز و سطح مخاطب ارائه نماید. بررسی و رصد کردن تحلیل‌ها و بیانات مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در موضوع شهدا و دفاع مقدس می‌تواند ما را به این نگاه نزدیک ‌کند.
4- اتقان روایتگری (مستند صحبت نمودن و پرهیز از موارد اختلافی و مشکوک و مواردی که ممکن است برای مخاطب شبهه و سؤال ایجاد نماید).
توجه و تسلط به شیوه‌ها و قالب‌های روایتگری
یک راوی موفق علاوه بر توجه و دقت در بایسته‌ها و شاخصه‌های راوی و روایت، می‌بایست به شیوه‌ها و قالب‌های روایتگری و چگونگی ارائه مطلوب روایت آشنایی و تسلط داشته باشد و به تعبیری «مهندس روایتگری» باشد. بر این اساس آموزش و مهارت در اصول روایتگری همچون: شناخت موضوع، مخاطب‌شناسی، شناخت اقتضائات زمانی، مکانی، مناسبت‌ها، شرایط داخلی، جهانی و بین‌المللی و علاوه بر آن انتخاب محتوای غنی برای بحث و توجه به ساختار روایتگری اعم از نحوه ورود مناسب، چینش منطقی مباحث و گریز و گره و خروج متناسب و نیز توجه به تکنیک‌ها و شیوه‌های روایتگری در مخاطبین، اماکن و شرایط مختلف مانند شروع و آغاز سفر، پایان سفر، یادمان، اتوبوس، پادگان و... راوی را به مهندسی روایتگری آشنا و نزدیک می‌گرداند و روایت خود را نه متناسب با دانسته‌ها بلکه متناسب با بایسته‌ها و نیازمندی‌های مخاطب تنظیم و طراحی و به عبارتی مهندسی می‌نماید.  
نویسنده: حجت‌الاسلام محمد باقر نادم (معاونت پژوهش و مطالعات راهبردی موسسه روایت سیره
شهداء قم)