عوامل مؤثر در پذیرش «قطعنامه ۵۹۸» از سوی ایران

رحیم محمدی؛ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ارتش بعث عراق بعد از آن‌که آمریکا برای تصاحب مجدد منافع از دست رفته خود در ایران ناکام ماند، با چراغ سبز ایالات متحده به کشورمان حمله کرد و مناطقی از غرب کشور را به اشغال خود درآورد و بدین ترتیب جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به مدت هشت سال ادامه یافت تا اینکه در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ قطعنامه ۵۹۸ به‌منظور پایان یافتن این جنگ از سوی ایران مورد قبول واقع شد.

اما اینکه چرا ایران در چنین تاریخی قطعنامه را پذیرفت، موضوعی است که برای روشن شدن آن می‌بایست مقداری به وقایع روز‌های پایانی جنگ، اشاره کرد. اولین نکته‌ای که می‌توان در این رابطه به آن اشاره کرد، مربوط به زمان تصویب قطعنامه است؛ قطعنامه در شرایطی ٢۹ تیر ۱۳۶۶ به تصویب شورای امنیت درآمد که ایران به لحاظ نظامی مناطق حساسی از عراق را در دست داشت و این عاملی شد تا کشور‌های غربی و منطقه‌ای به منظور متوقف کردن ایران در ادامه پیشروی‌های خود، قطعنامه مورد اشاره را به تصویب برسانند.

تصویب این قطعنامه با موافقت عراق مواجه شد، زیرا آن‌ها تصور می‌کردند ایران هیچ‌گاه قطعنامه ۵۹۸ را قبول نخواهد کرد که در اینپصورت آن‌ها موضع سیاسی بهتری در جوامع بین‌المللی خواهند داشت؛ اما در مقابل، ایران موضع رسمی در قبال آن اتخاذ نکرد و برای پذیرش آن شروطی را تعیین کرد.

به عبارت دیگر، ایران برای شروع اجرای قطعنامه دو گام همزمان اولیه رعایت آتش‌بس و تعیین هیئت بی طرف تحقیق که اولین وظیفه آن شناسایی متجاوز و تعیین عواقب مسئولیت شروع جنگ است را ضروری می‌دانست؛ لذا تلاش‌های سیاسی ایران باعث شد تا دبیر کل وقت سازمان ملل طرحی را تهیه کند که به طرح اجرایی دبیر کل مشهور شد؛ براساس این طرح، آتش‌بس همراه با عقب‌نشینی نیرو‌ها و تشکیل کمیته ویژه برای مشخص کردن آغازکننده جنگ از سوی شورای امنیت سازمان ملل به دو طرف درگیر جنگ اعلام شد.

پس چنانچه در آن شرایط ایران بلافاصله قطعنامه را می‌پذیرفت به دلیل آن‌که برگ برنده‌ای به لحاظ سرزمین عراق در اختیار نداشت، گشایشی در روند صلح ایجاد نمی‌شد و منافع ایران تأمین نمی‌شد.

اما در روز‌های پایانی جنگ به واسطه گسترش جنگ شهرها، استفاده گسترده و بی‌محابای عراق از سلاح شیمیایی و بی تفاوتی مجامع بینپالمللی نسبت به این موضوع، سرنگون شدن هواپیمای مسافری ایران توسط ارتش آمریکا، درگیری مستقیم ایران با ارتش آمریکا در خلیج فارس و حمله آن‌ها به سکو‌های نفتی ایران، بازپس‌گیری فاو توسط ارتش عراق و افزایش چندین برابری توان نظامی عراق به واسطه ارسال گسترده تجهیزات نظامی پیشرفته از سوی دولت‌های شرقی و غربی به این کشور و از سوی دیگر، افزایش تحریم‌های ایران موجب شد تا امام خمینی (ره) در نشستی که با حضور ۴۰ تن از شخصیت‌های مهم کشور در ۲۵ تیر ۱۳۶۷ به‌منظور بررسی شرایط کشور برگزار شد در پیامی به شرکت‌کنندگان در جلسه مورد اشاره با بیان نظرات خود، تصمیم‌گیری در مورد آینده جنگ را به این جلسه واگذار کردند که شرکت‌کنندگان پس از سه روز بحث، نتیجه را به حضرت امام اعلام کردند و آن اینکه «برای مصلحت انقلاب قطعنامه ۵۹۸ پذیرفته شود ... و با توجه به شرایط پیش آمده، ایران از شرایط خود صرف نظر می‌کند...»

بدین ترتیب در جلسه‌ای که به ریاست رئیس جمهور وقت در ۲۶ تیر ۱۳۶۷ برگزار شد، پذیرش قطعنامه به تصویب رسید و امام خمینی (ره) هم آن را تأیید کرد.