به بهانه به چالش کشیده شدن مفهومِ نذر در فضای مجازی

فاش نیوز - اخیرا ویدئویی در فضای مجازی دست به دست می شود که علاوه بر توصیفی ناشایست از دین؛ شبهه ای خطرناک در رابطه با یکی از باورهای اعتقادی یعنی نذر کردن را مطرح کرده است.

محتوای این ویدئو و کسی که در کسوت روحانی شیعه این مطالب را بیان می کند؛ می توانند بر جنبه های مهمی از حیات ذهنیِ نسل نوظهور؛ از جمله معنای ایمان و جایگاه امر قدسی، رغبت به معنویت و دینداری، ابراز عواطف به امامان معصوم (ع)، شأن و جایگاه بقاع متبرکه و مساجد و حسینیه ها و فاطمیه ها... تآثیر معنادار بگذارد.

تآکید بر این نکته از این رو مهم است که به لحاظ تاریخی جامعه‌ی ایرانی زیر نفوذ معنوی دارندگان این لباس قرار دارد و همواره این تفسیرکنندگان شریعت؛ به منظور مراقبت از روح تعالی بخش انسانی و در اختیار داشتن گنجینه ای از فرمول های رستگاری؛ به حیاتی ترین اعمال اهل ایمان معنا بخشیده اند.

این امر عواقب بسیار ناهنجاری به دنبال دارد و فتح بابی می شود برای به چالش کشیده شدن سایر آموزه های دینی:

به قول حافظ:

که این کندکه توکردی به ضعف همت ورای/ ز گنج خانه شده؛ خیمه بر خراب زده

وصال دولت بیدار ترسمت ندهند/ که خفته ای تودر آغوش بخت خواب زده

بیا به میکده حافظ که بر تو عرضه کنم/ هزار صف زدعای مستجاب شده

بدیهی است که پرتو افکنی بر زمینه های تاریخی و اجتماعی و معنی و مفهومِ عهد و پیمانی که براساس آن؛ فرد مؤمن در قالبِ کلی و نام آشنای نذرکردن؛ برخود واجب می کند تا کاری را انجام دهد یا چیزی را در راه خدا انفاق کند... کاری فنی و تخصصی و بر عهده‌ی متولیان امور دینی و متخصصان حوزوی است.

هرچند مباحث منطقی و جدلی در اسلام ایرانی با خوانش هانری کربن؛ از اهمیت والایی برخودار است و بازار «جدال میان بساط کهنه‌ی قدما و طرح نوِ متآخرین» همواره پر رونق بوده و مشتریان خاص خود را دارد؛ اما امروزه طراز طرفین این مباحث به هیچ روی برابر نیست.

در یک طرف، مدیران و معلمان خبره‌ی مدرسه‌ی جهان مجازی قرار گرفته اند؛ و در طرف دیگر جوانترین قشر از شهروندان این جهان با خصلت زود باوری نوجوانانه و تأییدگری و پذیرش عجولانه!

یکی از دلایل ضرورت اطلاع از ریشه ها و مبانی اندیشه این است که نسل وب بداند اندیشه های دینی او از کجا سر چشمه گرفته و مبانی احساسات اخلاقی و زیبایی شناسی او کجاست ...

 تاکنون مذهب شیعه؛ بسان سیمان و ملاطی چسبنده‌ و قوی! جامعه ایران اسلامی را یکپارچه و متحد در کنار هم نگه داشته است. نگاه علمی، تاریخی و منصفانه به این کارکرد؛ از جایگاهِ مشروعیت بخشیدن به شاهان! گرفته تا پایین آمدن و جنبه مردمی به خود گرفتن را می تواند به زیبایی تبیین کند.

بنابراین تآمل در نکاتی چند ضروری به نظر می رسد:

1: در حال حاضر؛ از یک سو، شتاب فزاینده‌ی نوآوری در علم و فن دیجیتال، و از سوی دیگر ماهیت حکومت داری در ایرانِ پسا پهلوی و جاذبه ها و دافعه های ساختی آن، آینده‌ی دین و دولت را کاملا به شیوه‌ی فهم و رویارویی اندیشه گران؛ از انقلاب فناورانه در تولید و ارتباطات و نوآوری های دیجیتال، وابسته کرده است.

2: این نخستین بار نیست که به سیاست تضعیف باورهای دینی در ایران دامن زده می شود. بی خبر ماندن از آنچه پیش از تولد نسل وب روی داده، ممکن است پرِ پرواز اندیشه‌ی او را بچیند! و تفکرش را در دوره‌ی کودکی متوقف سازد.

تاریخ ضابطه‌ی مرکزی آنچه را که وجود دارد، تشکیل می دهد؛ در همین راستا دو نکته‌ی ذیل شایسته‌ی یادآوری است:

• چنانکه شریعتی خاطرنشان کرده؛ با آمدن صفویه، مذهب تشیع از مسجد جامع توده برخاست و در مسجد شاه، همسایه‌ی دیوار به دیوار قصر عالی قاپو شد ...
• به قول پیتر آوری؛ پهلوی ها با تأکید بر اهمیت گذشته‌ی ایران و ویرانه های تخت جمشید... بسیاری از صفات معنوی مردم را که موجب خردمندی و تمدن بیشتر آنها بر سایر ملل است از آنان گرفتند و کوشیدند ایران را در کسوت تمدن غرب در آورند.

3: مرحوم دکتر فیرحی استاد برجسته‌ی اندیشه‌ی سیاسی؛ در تحقیقی عالمانه، نگرانی و هشدار آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، مرجع تقلید شیعه از نیمه‌ی  قرن نوزده به بعد را نسبت به وجه غربی و تهدید آمیزِ دورانِ جدید ترسیم کرده است:

« این سیل عظیم که به نام تمدن بشری، از غرب به سمت ممالک اسلامیه سرازیر است، اگر ماها رؤسای اسلام جلوگیری نکنیم و تمدن اسلامی را کاملا  به موقع اجرا نگذاریم، اساس مسلمانی تدریجا از آثار آن سیل عظیم محو و نابود خواهد بود. (فقه و سیاست در ایران معاصر ص؛ 246) »

اکنون بر همگان روشن شده است که بیشترین تلاش جهان مجازی، بر قداست زدایی از امور قدسی متمرکز شده است. و اساسا یکی از علت های اصلیِ ناخرسندی از فضای مجازی نیز همین امر است.

هرچند انسان خود ش تاریخ  ساز است؛ اما نیاز و وابستگی گریز ناپذیر به جهان مجازی شرایط مناسب و دلخواه برای ساختن تاریخ را از بین برده است.

این وابستگی؛ عامل گسست، تناقض و بحران در درون هسته‌ی مرکزی باورهای دینی و معنوی شده، به طوری که متولیان امور را بویژه در شرایط فعلی! به درون یک دور بی پایان پرتاب کرده است. در این موقعیت برای آنها نه امکان چشم پوشی از مزایای فضای مجازی وجود دارد؛ و نه اینکه اساسا قادر به مهار نتایج دگرگون ساز آن هستند ...

در این شرایط؛ دیگران چه کار کرده اند و ما چه باید بکنیم؟ ترسیم چشم اندازی درست از تاریخ فردا؛ در گرو پاسخ صحیح به این پرسش است.

نتیجه گیری:

امروز غولِ نفی کننده‌ی باورهای پیشین از چراغ جادوی فضای مجازی بیرون آمده و از رهگذر صفحه‌ی صاف وبی؛ بین فضای اندرونی و فضای بیرونی زندگی روزمره تمایزی قائل نمی شود و حرمت هیچ حریمی را نگه نمی دارد.

 این هیولا که « اندرونه‌ی زندگی را بی شرمانه در معرض نمایش می گذارد، و با از بین بردن خلوت! وقاحت را جایگزین شرم و حیا و هیاهو را جایگزین سکوت و آرامش می کند» اکنون متلاشی کردن و از بین بردن محیط زیستِ ذهن دینی و معنوی نسل وب را، به دست کسانی که لباس مروجان دین و معنویت را به تن دارند در دستور کار قرار داده است.

پیش از این، یک روش عمده در واکنش نسبت به امور مخالف، رهیافت موسوم به ردیّه نویسی بود. اما به نظر می رسد با توجه به ماهیت زندگی دیجیتال، وکم شدن فاصله‌ی نوآوری ها، در هنگامه‌ی در گرفتنِ « جدالِ میان بساط کهنه‌ی قدما و طرح نوِ متأخرین » ناگزیر باید چاره ای دیگر اندیشید.

 به راستی غیر از آموزش تفکر انتقادی البته دور از تعصب و پیش داوری و بی غرضی! کدام راهکار می تواند برای نسل وب ضروی تر و راهگشاتر باشد.

سخن آخر:

بزرگداشت هرچه باشکوهتر دهه‌ی فجر انقلاب اسلامی درکشوری برخوردار از ریشه دار ترین و کهن ترین میراث دینی، فرهنگی و روشنفکرانه در سطح جهان، علی رغم همه‌ی کمبودها و لجام گسیختگی قیمت ها و چالش های تلاش معاش ... بار دیگر به جهانیان نشان داد که مردم ایران بر روی دست یابی به  آرمان ها  و حفظ اصول انقلاب اسلامی؛ هم صدا و یکپارچه ایستاده اند. هرچند منطق درونی این امر از چشم فضای مجازی دور مانده است.

به قول معروف:

 شب پره گر وصل آفتاب نخواهد/ رونق بازار آفتاب نکاهد

| جانباز دکتر سید مهدی حسینی