چهارشنبه 17 فروردين 1401 , 11:27
تزکیه نفس، پُلی برای بهره‌مندی از مواهب شب‌های قدر
ماه رمضان ماه بندگی خدا از راه رسیده است. می‌توان گفت این ماه بیش از آنکه ماه خدا باشد، ماه وصل شدن بنده به خداست. همه راه‌ها برای رسیدن به پروردگار سهل است و ممتنع. وقتی می‌گویند «خواب روزه دار عبادت است» یعنی کافی است خودت را مهمان این ماه کنی تا هر بهانه و فرصتی تو را به سوی او بکشاند. این ماه، ماه دلدادگی عبد و معبود است، دل‌های رقیق شده به محبت خداوند جان‌ها را به سوی او می‌کشانند.
بندگان هوشیار از فرصت‌های این ماه بهره کافی را برای رشد و تعالی خود به کار می‌برند، رشدی که در جهت تزکیه نفس و خودسازی و عاری شدن از بدی‌ها صورت می‌گیرد. شب‌های قدر در این ماه از پرفضیلت‌ترین شب‌هاست که مقدرات یک سال انسان رقم زده می‌شود. خوب است برای رفتن به استقبال این شب‌ها روح و جان خویش را آماده کنیم.
علمای اخلاق سه مسیر را برای تزکیه نفس برشمرده‌اند. مرحله اول «تخلیه» است که به معنای تخلیه دل از گناهان و آلودگی‌هاست. کافی است در این ماه کوچکترین قدمی برداریم تا خداوند نیز به بندگانش در این امر کمک کند. رذائل اخلاقی نه فقط انسان را از حرکت به سوی تعالی و رشد باز می‌دارد بلکه اجازه برای فکر و عمل به خوبی‌ها را نیز می‌گیرد. خداوند در آیه ۱۱۴ سوره هود می‌فرماید: انّ الحسنات یذهبن السیئات؛ حسنات سیئات را از بین می‌برد.
فرصت روزه داری و خالی کردن جسم از غذا و خوردنیها فرصتی برای خالی کردن روح از بدی‌هاست. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «با نفس‌های خود جهاد کنید، با کم کردن از غذا و نوشیدنی، تا فرشتگان بر شما سایه افکنند و شیطان از شما فراری شود.» دوری از لذت‌های دنیا روح را برای خالی کردن از زشتی و گناه آماده می‌کند.
مرحله دوم از تزکیه نفس، تحلیه نام دارد، «تحلیه» در علم اخلاق به معناى آراستگى به مکارم اخلاق است. تحلیه به معنای جذب و آراستن خود به صفات نیکوست، تحلیه در مقام تولّى است و زمینه‌ای برای رسیدن به قرب الهی محسوب می‌شود. تا زمانی که قلب آدمی خالی از سیئات نشود، حسنات آن را پر نمی‌کند.
«تجلیه» مرحله دیگر سلوک و تزکیه نفس است. بندگان در این مرحله پس از تخلیه از بدی‌ها و زینت دادن روح به خوبی‌ها و حسنات، در مقام تجلیه قرار می‌گیرند که در آن با نیکوترین اعمال و رفتار‌ها خود را به قرب الهی نزدیک می‌کنند. حضور قلب در اعمال و خلوص نیت در انجام امور، از مقدمات این مرحله است. تا فرد همه اعمال و رفتار و کردارش خدایی نباشد نمی‌تواند بگوید اعمال دین در او تجلی یافته است. انجام امور محوله بر هر مسلمان به صورت کامل آنگونه که شارع مقدس دستور فرموده است و به شیوه درست، از جمله کار‌هایی است که فرد در این مرحله انجام می‌دهد.
برخی از علمای اهل عرفان و سلوک پس از مرحله تجلیه مرحله «فنا فی الله» را مطرح کرده‌اند. مرحله‌ای که انسان تسلیم محض رضای خداوند می‌شود. این مرتبه بالاترین مقام انسان است که جز خشنودی و رضایت خداوند را نمی‌بیند و همگی جز خداوند از نظرش محو می‌شود.
امید است بتوان از فرصت ماه مبارک رمضان در جهت رشد و تعالی روح به نحو احسن استفاده کرد. فرصتی که شاید در سال‌های آینده به دلایل مختلف از انسان گرفته شود و چه خوب است تا زمان هست، در این روز‌های نیک از همه امکانات برای پاک شدن دل از زنگار دنیا بهره ببریم.
