حضرت مرض و مارمولک مرگ

فاش نیوز -  در این ایام کرونازده و زمان وانفسا که نفس زمان و زمین به شماره افتاده و تصویر روشنی از آینده نیز ( البته جز برای باورمندان به صبر و ایمان متصور نیست؛ برای گذر از کندی زمان و خود قرنطینگی شیرین - که به قول فلاسفه ترجیح بلامرجح است - داستان و رمان به مثابه متن سرگرم کننده برای مخاطبان عام از یک سو و صاحبان تامل و تدبر از سویی دیگر توصیه می شود. یکی از رمان های نسبتا حجیم (حدود ۶۰۰صفحه) که در این دوره خود قرنطینگی خواندم و از منظری خاص لذت بردم؛ «گورستان اهل فرنگ» به قلم «ریچارد دولینگ» (به ترجمه جواد سید اشرف، نشر ققنوص، ۱۳۸۶، اول) بوده است که به دلیل روایت و نگاه انسان غربی از شرق چیزی در مایه های داستان «پیام گم گشته» مارلو مورگان است. هر دو، روایت مستشرقانی است که به دلایلی به قیبله ای دورافتاده سفر و زندگی بومیان و آداب و رسوم قبیله ای خاص (قبیله ابوری جینی در استرالیا در رمان پیام گم گشته و قبیله منده در کشور سیرالئون) را روایت کرده اند.

رمان اخیر یعنی «گورستان اهل فرنگ» که نام دیگر کشور سیرالئون است؛ تصویر باورهای مردم کشور سیرالئون در غرب آفریقاست که توسط انگلستان برساخته شده تا در مقابل کشور لیبریا که توسط آمریکا پدید آمده؛ قد علم کند. (۳۲۹) و البته با این نگاه، رمان حاضر با توجه به گزاره هایی همچون «نشان میده چطور یک سفید پوست سعی کرده غرب آفریقا را توصیف کنه ولی در حقیقت ضمیر ناخود آگاه خودش را شرح داده است» (۴۱۴) در بستر رمان های استعماری قابل خوانش است. من در این مجال در صدد نیستم تمام و کمال از آنچه رمان گفته؛ سخن گویم و یا از استعمار غرب و استثمار شرق (در معنای آنچه ادوارد سعید و جلال آل احمد گفتند) و اشاعه جادو و جادو گرایی در قیبله های عریان و وحشی با توجه به گزاره هایی همچون «زندگی در سیرالئون روی سه محور می چرخه؛ رشوه، دزدی و جادو گری»: ۹۲ یا «سلامتی از دید مردم قبیله منده چیزیه که بیشتر به طبیعت و جادوگری مربوطه»: ۹۶ یا «به تو اطمینان بدم که جادو و جنبل در اینجا خیلی خوب کار می کند و خیلی خوب نتیجه میده» ۱۶۷) ورود کنم؛ تنها و تنها یک صفحه از رمان (۲۹۰ از فصل نهم) را به تناسب ربط و نسبت آن با پدیده بیماری و مرگ که جهان مدرن را ترسانده و لرزانده (نه ترس و لرز کرکگوری که اضطراب کاملا انسانی و البته به واکنش طبیعی واداشته است؛ روایت کنم و اسطوره مرگ را در ذهن و ضمیر مردم قبیله منده در کشور سیرالئون تصویر کنم و تفسیرهای اسطوره ای داستان (از جمله چرایی مرگ و بیماری و دلایل رنج و درد جدایی از تعلقات) را به خواننده محترم واگذارم:

یکی از نوه ها پرسید: ولی مارمولک بدجنس یعنی عفریت مرگ چطوری به دنیا آمد. مادربزرگ دمبه گفت «انگه وو» (خدای قبیله منده) یک مرد و یک زن آفرید. آنگه وو به این زن و مرد همه چیز، هر چیز که می خواستند - عطا نمود. ولی هر بار که چیزی به آنان می داد، بر طمع زن و مرد افزوده می شد و بیش تر از آن طلب می کردند: اول غذا، بعد آتش، سپس جانوران مفید، بعد ابزار و وسیله و بعد دارو. در آن روزها هنوز مارمولک بد جنس، یعنی عفریت مرگ به قصد قبض روح به سراغ انسان ها نمی رفت. هر زمانی که ساعت مرگ زنده ها فرا می رسید، «انگه وو » نوکرانش را نزد انسان ها می فرستاد تا آنان را به خانه آخرت بیاورد. ولی یک روز که نوبت به مرد مغروری رسید، این مرد از سر تکبر از همراه شدن با نوکران «انگه وره سر باز زد و به رغم درخواست مودبانه و مکرر فرستادگان «انگه وو»، حاضر نشد دنیا را ترک کند. «انگه وو» با مشاهده این نافرمانی، حضرت مرض» را به این سوی رودخانه فرستاد تا آن مرد مغرور را گرفتار کند و تکان دهد. مرد مغرور که دیگر نمی توانست حرکت کند، فریاد زد: حضرت مرض مرا گرفتار کرده است، ولی من نمی توانم او را ببینم.

حضرت مرض به او گفت تو عمر درازی را پشت سر داری. به اندازه کافی زندگی کرده ای. اینک وقت رفتنت فرا رسیده است. اما مرد مغرور همچنان از رفتن سر پیچید. «انگه وو» فردای آن روز مارمولک بدجنس، یعنی عفریت مرگ را به سراغش فرستاد و به او گفت جان مردی را که به دام حضرت مرض گرفتار شده بگیر و او را نزد من بیاور. بدین ترتیب مرد مغرور مرد و به خاک سپرده شد؛

اما حضرت مرض و مارمولک بدجنس، یعنی عفریت مرگ در این دنیا ماندند تا جان کسانی که حاضر نیستند به دعوت «انگه وو» لبیک بگویند، بگیرند و آنان را به خانه ابدیشان منتقل کنند.

دکتر مصطفی گرجی، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور