سه شنبه 21 مرداد 1399 , 11:40
محرم و صفر در معرض مدرنیته و کوید-۱۹
با توجه به پدیداری نوعی گسست نسلی؛ چه باید کرد تا بخشی از نسل نوظهور در جامعهی ایران، بهموازات کسب مهارت علمی...، میراث فرهنگی، دینی و سیاسی را بسان بزرگترهایشان...
فاش نیوز - با نام و یاد خدا؛ به راستی که دو ماهِ عظیمِ محرم و صفر بیدارباشی ماندگار در گوشِ زمان نواختهاند؛ تأملی تئوریک در تقویم قدسیِ این دو ماه، عظمت هرچه بیشترِ روز واقعه را نمایان میسازد. همواره مفاهیم تاسوعا و عاشورا و اربعین، در اقصی نقاط عالم، پیوند معنوی همهی آزادیخواهان جهان را با آموزگار بزرگ آزادی نمایان میسازند.
از شأن و شرف چشمانداز استعلاگرا یکی هم این است که از برکت وجود خود، تاریخ را متبرک ساخته؛ و نه تنها از یاد و خاطرهی جمعی نخواهد رفت، بلکه از رهگذر صیقلِ دوره و زمانه، منطق درونی و نظری آن پرجاذبه تر میشود. نیچه در ارادهی قدرت میگوید: از امرِ عظیم یا باید هیچ نگفت، یا با عظمت سخن گفت؛ و با عظمت سخن گفتن یعنی به دور از آرایش و آلایش.
پرسش محوری نوشتار حاضر این است : با توجه به پدیداری نوعی گسست نسلی؛ چه باید کرد تا بخشی از نسل نوظهور در جامعهی ایران، بهموازات کسب مهارت علمی...، میراث فرهنگی، دینی و سیاسی را بسان بزرگترهایشان فهم کنند؟ جامعه در معرض مفاهیم وارداتی قرار دارد که در مواردی هیچ پیوند ریشهای با مفاهیم از پیش رایج ندارند.
اکنون که دریچهی وب برای نگاهِ نسلِ دهههای 1370 و1380 به مفاهیم سرنوشتساز مذهبی گشوده است، بسیار خواندنِ فصلی از روایتِ تأثیر شگرف محرم بر جامعه، بویژه در پنجاه و هفت سال اخیر، بیشتر مفید فایده است:
- اعلامیهی شهربانی کل کشور عباراتی دارد که نگرانی دولت را میرساند؛ ... از اهالی محترم پایتخت انتظار میرود طبق دستور شرع مقدس، احترام شعائر را حفظ و مراسم سوگواری را با نظم کامل انجام دهند. خدای ناخواسته اگراشخاصی مراسم مذهبی را وسیلهی اغراض شخصی قرار دهند، شدیدا مجازات خواهند شد.(5خرداد 1342)
- پلیس بعضی اهل منبر را به ساواک برد و خواست سه موضوع را رعایت کنند:
- علیه شاه سخن نگویند؛
- علیه اسرائیل حرفی به زبان نیاورند؛
- مرتب به گوش مردم نخوانند که اسلام در خطر است.
- اول محرم 1357؛ طنین فریاد الله اکبر شبانه از پشت بامها آغاز شیوهی بیسابقهی مبارزهی سیاسی در دنیا بود... ازهاری در مجلس گفته بود صدای الله اکبر توی نوار ضبط شده ...
- عاشورای لویزان؛ سیدایوب حسنزاده و ناصرالدین امیدی با نوشتن وصیتنامه و به گلوله بستن افسران در نهارخوری، سران ارتش و پلیسیترین رژیم جهان را به وحشت انداختند:
«... من تمام این کارها را در راه آزادیخواهی و اسلام و رهبر انقلاب و مردم عزیزم انجام دادم.
... یقین دارم که در بهشت، غرق در نعمت خدا به هم میرسیم ... انشاءالله توفیق شهادت در راه دین را به من بدهد.»
هر جمله یک اندیشه را بیان میکند. چه بسیار گل به جهان میآید تا نادیده بشکفد ... خون شهید هر زمان بیدارباش میزند؛ با این حال، بهقول میرفندرسکی، این سخن را در نیابد هیچ فهم ظاهری ... آنکس که به زندگی عشق میورزد، همهی عالم را خانوادهی خود میداند.
در این راستا، دیدگاه کانت «در پاسخ به پرسشِ روشننگری چیست؟» کوتاه و گویاست: «برخی امور ِسودمند برای زندگی جمعی، ساز و کار ویژه نیاز دارد؛ که براساس آن عدهای از اعضای جامعه بایستی روشی کار پذیر [که نشانهی ایمان است] داشته باشند ... و با نوشتهها جماعتی را مخاطب قرار دهند.»
ویژگی نسل نوظهور، بهموازات تحصیل علم یعنی مهمترین شاخص ارزش مدرن، کسب سواد دیجیتال است. نتایج مهم پژوهشِ «چگونگی پذیرش علاقههای مدرن، ارزش و گرایش فردی»، در شش کشور، از جمله دو کشور اسلامی، بیانگر عقاید مشترک در عصر مدرنیته و صلاحیتهای انکارناپذیر آن است:
- آمادگی برای کسب تجارب جدید
- استقلال روزافزون از چهرههای اقتدار
- اعتقاد به علم
- تحرکپذیری
- برنامهریزی بلندمدت
از حیث منطقِ درونی و نظری، نسبتِ دستآورد فوق، برای نسل نوظهور جامعهی ایران نیز نسبتِ عموم و خصوص مطلق است... با خروج مدرنیته از فضای جغرافیایی غرب که کلیت کرهی خاکی را به شکلی مسئلهساز مشروط به زیست خود کرده، شاهد شکلگیری تدریجی ترکیبِ ارزشهای مدرن و سنتی هستیم.
با تأکید باید گفت این خطر وجود دارد که دسترسی خیرهکننده به اطلاعات و زرق و برق مدرنیته، ممکن است بخشی از نسل نو را دچار اشتباه شناختی کند؛ یا بدتر از آن، منطق درونی و نظری مفاهیم دیجیتال نشدنی، از جمله روز عظیم واقعه و ادب و عطش و ... تحلیلِ نادرست شود؛ بویژه اگر تمایز بنیادین فرایند مدرنیته با مدرنیسم و مدرنیزاسیون نیز مورد توجه کافی قرار نگیرد.
معنی فراگیرِ قدرت، اجبارِ دیگری، به در پیش گرفتن رفتارِ موافق است. غروب روز دهم محرم، 61 سال بعد از هجرت رسول اکرم (ص)، استراتژی و اقدامِ امام حسین (ع) قدرت حاکم را شکست سختی داد و تاریخ فردای بشریت را متبرک ساخت.
به گواهی تاریخ، نتیجهی نهاییِ این نبرد نابرابر، در میدانِ جسم و عقیده و جهاد، شکستِ سختِ قدرت بود؛ زیرا به هیچروی نتوانست امام حسین (ع) را مجبور به انصراف از وقفِ زندگی در راهِ نظر و عمل کند. در این صورت بدون تردید، گلباران، جای سنگباران را میگرفت.
بهلحاظ تئوریک، قدرتی نفیگرا، بسان اسلافِ اپیکوریشان در دورهی یونانیگری، منکر دخالت خدا در کار جهان بود... و در دست فردی خودپسند و شرور قرار گرفته بود. این قدرت وقتی شکست خورد، به حذف فیزیکی روی آورد.
نتیجه گیری:
امام حسین (ع) بهمنزلهی هستهی اصلی خلوصِ دینی، هم نشانه است و هم نشانهساز. اکنون مناسک و آداب و رسومِ ماندگارِ محرم و صفر در معرض تأثیر مدرنیته و کووید- 19؛ قرار دارد.
چنانکه مشهود است، پیشنهادِ واعظِ تلویزیونی و مسجدِ دیجیتال، و ناگزیری از پذیرش! بیشتر مطرح است؛ چرا که انسان در بارهی آنچه که در درون و در پیرامونش میگذرد میاندیشد و داوری میکند.
بههرحال، برخی جوامع، دیری است که یکی از ویژگیهای مدرنیته یعنی باز اندیشیِ تخصصی در زندگی روزمره از رهگذرِ تفکر انتقادی را بهکار میگیرند. این شیوهی تفکر، اصول و مهارت تعلیمی دارد. ریشهی کلمهی یونانی انتقاد، قابلیت تحلیل است...، شناخت علمی صرفا به شرطی میتواند عناصر را به هم پیوند دهد که نخست آنها را با حرکتی انتقادی از هم جدا کند.
نگاه به مفاهیم دیرپای پنجگانه یعنی محرم و صفر و تاسوعا و عاشورا و اربعین و سایر مفاهیم مذهبی از دریچهی وب، ضرورت آموزش شیوهی تفکر انتقادی نسبت به دیجیتالیسم را بیش از پیش نمایان میسازد. با انفجار اطلاعات در فضای مجازی، امرِ پردازشِ هرچه دقیقتر این اطلاعات، برای جلوگیری از فریبخوردگی و القاپذیری، اهمیت دارد.
فرایند حضور دختران و پسرانی که دهههای 1370 و1380 دیده به جهان گشودهاند، در دانشگاه و مدرسه...، با حکم «این دشمن حقیر اما بسیار خطیر» متوقف شد. طیف وسیعی از این جمعیت بهصورتی خاص آمیخته به وب هستند و آن را انتهای چشمانداز اطلاعاتی خود میبینند، و در معرضِ خطرِ ندیدن آنچه که هنوز دیجیتال نشده، قرار دارند.
شهادت امام حسین (ع) در اندیشهی سیاسی - اعتقادی شیعه، با مفهوم پیروزی خون بر شمشیر صورتبندی میشود. اساسا قدرت که نمیتواند روح بشر را پست سازد؛ با بدرفتاری از او انتقام میگیرد. هرگاه قدرت نتواند هرچیزی از این جهان را با «زور و زر و تزویر» بخرد، نشانهی موثقِ تبرکساز پدیدار خواهدشد.
نکتهی آخر اینکه «ماه محرم زمانی است که مردم در خلسهی ازخودگذشتگی، باکی از مرگ ندارند... مطابق گزارش فوکو، وزارت خارجهی آمریکا هم منتظر سالگرد شهادت امامِ شهید است. اگر ماه محرم را مقاومت کنیم، همه چیز را میتوان نجات داد، وگرنه ...»
بهقول معلم دامغانی:
این قصه، گو پایان ندارد تا به محشر حالی معلم، این سخن بگذار و بگذر
دکتر سید مهدی حسینی