ماه خدا و امر مصرف در جامعه ی هَمسود

فاش نیوز - آمد رمضان و عید با ماست

قفل آمد و آن کلید با ماست

بربست دهان و دیده بگشاد

و آن نور که دیده دید با ماست

آمد رمضان به خدمت دل

و آن کش که دل آفرید با ماست

 با نگاهی به اقتضاعات دین و دولت در عصر مدرن می توان ماه مبارک رمضان را از حیث سهم آن در:

• اعتلای حیات فکری؛
•  ضمانت و صیانت از آرامشِ روانِ اجتماعی و نظم و ثبات سیاسی؛

به مثابه ی بیانیه ی انتظارجامعه ی دینی از شاکله ی رفتاری مؤمنین؛ ارزیابی کرد. البته بحث از این مفصل تر است:

آب کم جو تشنگی آور بدست

تا بجوشد آبت از بالا و پست

ماه مبارک رمضان چرایی و چگونگی عمل کردنِ هماهنگ و شیوه ی همصدایی و تناسب فعالیت ها در جامعه ی همسود با خوانش لاک، ( نه دموکراسی؛ نه شکل دیگری از دولت [مدرن] ) را می آموزد. چنین عملی یکسان و متحد که همه ی مکلفین در آن شرکت می کنند؛ در هیچ مشرب فکری دیگر به این گستردگی وجود ندارد. جستار حاضر بر این فرض استوار است که ماه خدا از چنان ظرفیت بالایی برخوردار است که با شناخت دقیق و عمیق آن می توان گرد و خاک نشسته بر ذهن بخشی از نسل وب را به کلی غبار زدایی کرد:

• پرتو افکنی بر منطق درونی این ماه عظیم؛ می تواند نقش دین، اخلاق و زیبایی شناسی را در تعیین جهت تولید و مصرف، بازار و قیمت اجناس، و اعتباربخشی به  قوانین اقتصاد پدیدارکند.
• نهادینه شدن رفتار رمضانی و مراقبت و تسری آن در یازده ماه دیگر سال؛ نوعی جهان اجتماعی را سامان می دهد که درآن الگویی از باورهای بادوام؛ اندیشیدنی روشمند  و زندگانی درست! رشد و نمو می یابد.

فرضیه:

الف: سیاست یک نوع فعالیت است که  مردم با آن  قواعد کلی زندگی خود را تعیین، حفظ و اصلاح می کنند؛ ماه مبارک رمضان چارچوبِ عمل کردنِ هماهنگ در این فعالیت را ترسیم می کند.

ب:  باورهای با دوام علاوه بر ایجاد امنیت روانی باعث می شوند تا فرد از آینده نگرانی نداشته باشد؛ اما در صورت غلبه ی گرایش های مادی، نوعی بی اعتمادی  گسترش می یابد و ارکان جامعه فرو می ریزد.

ج: نسل نوظهور  تصور می کند که راه رستگاریِ خود را در خرید و مصرف هر چه بیشتر فرآورده های مصرفی و از رهگذر تبلیغات کالایی در جهان مجازی، یافته است.

 

بهترین روش پژوهش و کسب بینشی علمی بررسی چیزها در جریان رشد آنها از آغاز است. در ابتدا به دلیل اهمیت موضوع با ید به سه ویژگی اصلی آگاهی علمی توجه داشت:

• قابلیت بر رسی به صورت تجربی؛
• تعمیم پذیری به حیطه ی زندگی روزمره؛
•  قابلیت مشاهده ی نتایج از رهگذر تحقیقات پیمایشی و رسم نمودار و ارائه ی آمار و ارقام؛

یکی از مهمترین تأثیرات معنا دار حاصل از شناگری در اقیانوسی کم عمق از آگاهی ها! بر روان، ذهن و زندگی روزمره ی نسل نوظهور؛ ایجاد خصلتِ  فزایندگی در مصرف مصنوعات اغلب غیر ضرور می باشد.

ابزار تحلیل امر دیجیتال در اینجا صرفا شامل یک جعبه ابزارِ در دسترس و ملموس به منظور گشودن راهی برای دعوت به تأمل در فراگردهای تولید و مصرف و مبادله ی  کالا است. چرا که اکنون مصرف کالا ماهیتی سیاسی نیز یافته است.

نظریه پردازان معتقدند که ما شاهد ناپدید شدن تدریجی  چارچوب های شناخته شده  سنتی  و بسیار ارزشمند ( مذهب و خانواده )  هستیم که مردم بر محور آنها شاکله های رفتاری خود را تنظیم می کردند و هویت شخصی و جمعی خود را با آرامش می پذیرفتند؛ اما بر اثر تغییرات سریع و دامنه دارِ اجتماعی رو به افول گذاشته اند. برخی از عواملی که این فرایند را واقعی تر کرده از جمله:

•  عدم توازن در بالا رفتن استاندارد زندگی؛
• تنوع درشیوه های گذران اوقات فراغت و دورهمی های نسل نوظهور؛

در کلان روال در حال وقوع؛ معنای مفاهیم اساسی دین و ایمان و مصرف و حلال و حرام را برای نسل جدید به شکلی دلبخواهانه معنا و باز تعریف می کند.

این امری بسیار مهم است به راستی که باید نگران تغییر معنا و مفهوم بنیانی تردین و بنیادی ترین عناصر حیات زندگانی بود. هیچ دینی نیست که محرماتی نداشته باشد و آن محرمات نقش قابل ملاحظه ای در آن بازی نکنند. ما امروز شاهد شرایطی خاص از ترکیب حلال و حرام در زندگی روزمره هستیم.

بدیهی است که زیر پا نهادن محرّمات دینی و بی اعتنایی به آموزه های دینی باعث بی نظمی های مادی می شود؛ انتظار این است که دود این بی نظمی توی چشم خود زیر پا گذارنده برود؛ اما زندگی اجتماعی سرنوشت افراد جامعه را به هم گره زده است ...

چنانچه در جامعه ی همسود؛ بین جهان سیاسی و جهان اجتماعی شکاف ایجاد شود و سبک زندگی، درآمدها و تفریحات، حساسیت ها و حتی زبان متولیان امور؛ از شهروندان عادی متمایز  شود و به قول هیوود « آنها بیانگر امیدها و آرزوهای مردم نباشند و دور از دسترس مردم و در خدمت خود تلقی شوند؛ مردم از سیاست متعارف بیگانه می شوند و شاید برای یافتن رهبری سیاسی به جای دیگری متوسل شوند. (سیاست،ص، 503)»

 

این رفتار عامل افتضاح و بی آبرویی نیز می باشد و ملامت عمومی را برای شخص مقصر که به چنین عملی دست زده به دنبال دارد.

از آنجا که نقش آموزه های دینی همواره پیشگیری از آمیختگی های نابجا و جلوگیری از اختلاط حلال و حرام بخصوص در تلاش معاش است؛  پرسش هایی اساسی مطرح می شود:

•  جنبه های نمادین عمل هماهنگ در جامعه ی همسود کدامند؟
•  چه فکر و الهامی را بعد از سی روز روزه داری از مکلفین می توان انتظار داشت؟
•  روزه داری در کلیَّت جهان اسلام کدام شاکله ی رفتاری را تشویق می کند ؟

این پرسمان از این لحاظ مهم است که فضای مجازی در حال به حاشیه راندن نقش آموزه های دینی در اندیشه ی نوجوانان و جوانان یعنی بالاترین سرمایه های اجتماعی است.

تأکید بر جامعه ی همسود به این دلیل است که در این شکل از جامعه دین و آموزه های دینی تضمین کننده ی رفاه عمومی و آینده ی مردم هستند  ...

باورهای با دوام که در اثر ممارست و اجرا در طول زمان هرچند بصورت عرف و قوانین نانوشته نمود یافته اند اما در چشم جامعه از چنان قدرتی برخوردارند که نگذارند تا بندگان خدا  لااقل از فقر غذایی و گرسنگی بمیرند!

نتیجه گیری:

امروزه نقد اصلی و اساسی به جامعه ی غربی؛ کم توجهی جدی به جهان ملکوتی و زوال این تمدن به ورطه ی نابخردانگی است. زندگی آدمی را هم مُلکی و هم مَلَکوتی توصیف کرده اند. نمی توان و نباید از هیچ یک غافل شد و در واقع آن روایت از زندگی خوب، کارساز و تمدن ساز است که هر دو جنبه را در بر بگیرد.

ماه مبارک رمضان در معنای گسترده همانند یک نهاد مجموعه قواعدی را در بر دارد که نتیجه ی عمل به آنها شکل گیری رفتاری سامان مند و پیش بینی پذیر و قابل اعتماد است. به لحاظ منطقی اثبات این ادعا را با ورهای با دوام تضمین کرده اند.

نفوذ معنوی شکلی از قدرت است؛ قدرت در علوم اجتماعی همان مفهوم انرژی در علم فیزیک را تداعی می کند؛ بنا بر رابطه ی علت و معلولی بین شکل های مختلف قدرت؛ نفوذ عقاید معنوی می تواند باعث ازدیاد ثروت و اقتصاد پویا نیز شود؛ این امر مستلزم این است که برای یافتن ریشه هایمان به گذشته ای مطمئن تر برگردیم با این امید که شاید از این طریق بتوان به هویت نسل نوظهور در مقابل توفان دیجیتالیسم ثبات بخشید.

اعتماد و ثبات دو مفهوم بنیادی در مباحث اندیشه و اجتماع هستند؛ اعتماد به رفتارهای ثابت و باورهای با دوام که ضامن پایداری نظام اجتماعی است؛ خود بخود امنیت روانی را به ارمغان می آورد. به حکم واقع گرایی! این امر صرفا با گوش سپاری به پند حافظ شیراز مانع هدر رفت منابع و انرژی خواهد شد:

 

نقدها را بود آیا که عیاری گیرند

تا همه صومعه داران پی کار گیرند

مصلحت دید من آن است که یاران همه کار

بگذارند و خم طره ی یاری گیرند

خوش گرفتند حریفان سر زلف ساقی

گرفلکشان بگذارد که قراری گیرند

اصرار بر یاد آوری پندِ یکی از شناخته ترین سخنگویان وجدان ایرانی؛ از این روست که تزریق زهر چیزی یکتا بنام فرهنگ آمریکایی بخصوص از دهه ی دوم حکومت پهلویِ پسر و گسترش تصور ساده انگارانه ی آن؛ جامعه ی ایران را به مرحله ی جامعه ی مصرفی تمام عیار پرتاب کرد؛ بیرون آمدن از آن چاله هزینه ای محاسبه نشدنی به دنبال داشت.

سخن آخر :

«... هر شهر یا اجتماع سیاسی به قصد و جستجوی خیر برین بر پا می گردد؛ زیرا آدمی همواره می کوشد تا کاری را انجام دهد که خود نیکو می پندارد. »

روش مطمئن تأمین خیر برین؛ قاعده ای از قانون عقل جهانداری ( مصلحت / قاعده ی بازی سیاست ) است که در هر مکان و زمان ساری و جاری است.

با تأکید بر راهگشا بودن پیروی از اصول علم سیاست، و با ایستادن بر دوش هایدگر می توان پرتویی بر شاکله ی رفتار مذهبی نسل نوظهور افکند.

دیجیتالیسم از رهگذر قلمرو زدایی از فرهنگ دینی، و جنگ روانی و تبلیغات با:

• خلق عقاید نوین ذهنی؛
• جابجایی اولویت های عاطفی؛

و با هدف تأمین منافع صاحبان سرمایه! رویکرد مصرفی نسل نوظهور را  به سمت آمریکایی مآبی رهنمون شد،  این در حالی است به قول مورگانتا « توجه فعلی به افول غرب ناشی از افول آشکار قدرت امریکا است.( سیاست میان ملت ها ، ص560)»

 

| جانباز دکتر سید مهدی حسینی