پیشرفت فنی سینمای دفاع مقدس و غفلت از مقوله مهم توزیع

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، سینمای دفاع مقدس بعد از دهه‌های پرشور ۶۰ و ۷۰ که با درخشش آثار کارگردانان مطرح همچون ابراهیم حاتمی‌کیا، رسول ملاقی‌پور، احمدرضا درویش مخاطبان زیادی را به سینما‌ها می‌کشاند در سال‌های بعد از جنگ کم کم با حجم کمتر آثار تولیدی همراه شد و همین امر چنین تلقی را به‌وجود آورد که سینمای دفاع مقدس به فراموشی و پایان خواهد رسید. کم رونق شدن تولید در عرصه سینمای دفاع مقدس در شرایطی بود که تولید آثار سینمایی مطرح دنیا از جنگ‌های جهانی همچنان ادامه دارد.

دهه ۹۰، اما شرایط جدیدی را برای سینمای دفاع مقدس رقم زد. ساخت آثار برجسته‌ای که باری دیگر توجه مخاطب را جلب کرد. فیلم «شیار ۱۴۳» یکی از آن اثاری بود که به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی و ابوذر پورمحمدی در سال ۱۳۹۲ تولید شد.

نرگس آبیار فیلمنامه اصلی این فیلم را از خاطره‌ای از کتاب «تفحص» حمید داودآبادی اقتباس کرده است. در متن فیلم، شیار ۱۴۳ یکی از محدوده‌هایی است که در منطقه جنگی؛ برای مین یابی و یافتن پیکر شهدا در جنگ مورد تفحص و کاوش قرار می‌گیرد. فیلم شیار۱۴۳ مورد استقبال طیف‌های مختلف مردم قرار گرفت و نیز در بیش از ۳۰ جشنواره بین‌المللی حضور یافت و ۱۶ جایزه بین‌المللی دریافت کرد.

ورود یک کارگردان زن به سینمای جنگ، اما علاوه بر اینکه یک نگاه تازه به جنگ را روایت می‌کند، این زمزمه را در بین اهالی سینما و مدیران فرهنگی ایجاد کرد که سینمای دفاع مقدس را می‌توان احیا کرد و همچنان مخاطب این نوع سینما باقی مانده است.

فیلم‌های ماندگار

عقاب‌ها:

عقاب‌ها ساخته ساموئل خاچیکیان محصول سال ۱۳۶۳ است. در جنگ ایران و عراق یک هواپیمای ارتش ایران، پس از انجام مأموریتی درخاک عراق، مورد حمله عراقی‌ها قرار می‌گیرد و در کردستان عراق سقوط می‌کند. این فیلم از نخستین و جدی‌ترین فیلم‌ها در حوزه جنگ ایران و عراق؛ است که در سال ۱۳۶۴ اکران شد. این فیلم در مجموع سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۹، به فروشی معادل ۷۳ میلیون و ۸۶۲ هزار تومان از ۸٫۶ میلیون تماشاگر، به پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران تبدیل شد.

پرواز در شب:

پرواز در شب فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور ساخته سال ۱۳۶۵ است. یک گردان نیرو‌های ایران در محاصره قرار می‌گیرد و ارتباط آن با قرارگاه مرکزی قطع می‌شود چهار نفر از رزمندگان گردان انتخاب می‌شوند تا برای درخواست کمک خود را به قرارگاه برسانند. لوح زرین بهترین فیلم، لوح زرین بهترین جلوه‌های ویژه، نامزد بهترین موسیقی متن و نامزد بهترین فیلمنامه از جشنواره فیلم فجر، افتخارات این فیلم است.

کانی‌مانگا:

کانی مانگا عنوان فیلمی به کارگردانی سیف‌الله داد. کانی‌مانگا، روایت یک گروه تکاور است که برای دستگیری یک خلبان عراقی که هواپیمایش در شرق مریوان سقوط کرده مامور می‌شوند، اما در این راه با کرد‌های ضد انقلاب درگیر می‌شوند. این فیلم رکورد طولانی‌ترین اکران یک فیلم در سینما‌های ایران را دارد. سیمرغ بلورین بهترین تدوین و بهترین جلوه‌های ویژه از جشنواره فجر به این فیلم رسید.

دیده‌بان:

دیده‌بان فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۶۷ است. ارتباط خط کمین با نیرو‌های خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. مقابله و مقاومت نیرو‌ها در مقابل دشمن نیازمند حضور دیده‌بان جهت هدایت آتش سنگین است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن عراقی قرار دارد. جایزه ویژه هیئت داوران بهترین کارگردانی و سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم از افتخارات این فیلم است.

مهاجر:

مهاجر فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۶۸ است. هواپیما‌های بدون سرنشین مهاجر که از روی زمین کنترل می‌شود جهت انجام عملیاتی شناسایی در پشت خطوط دشمن به کار گرفته می‌شوند. به‌دلیل برد محدود دستگاه کنترل، خلبانان در دو ایستگاه مقابل، رودرروی هم و در خطوط دشمن مستقر می‌شوند. بی‌شک مهاجر یکی از پرافتخارترین فیلم‌های سینمای دفاع مقدس است. برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین جلوه‌های ویژه، بهترین صداگذاری، بهترین موسیقی، بهترین پوستر، دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه از جمله افتخارات مهاجر در فجر است.

از کرخه تا راین:

به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و محصول ۱۳۷۱ است. سعید که بر اثر بمب‌های شیمیایی نابینا شده به همراه گروهی از همرزمانش برای معالجه به آلمان اعزام می‌شود. لیلا خواهر سعید که سال هاست در آلمان با شوهر آلمانی و پسرشان یوناس (یونس) زندگی می‌کند، سعید را در آسایشگاه می‌بیند. بین سعید و یونس رابطه عاطفی عمیقی برقرار می‌شود. سیمرغ بهترین فیلم، بهترین چهره‌پردازی و نامزد بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین بازیگر مکمل مرد، بهترین موسیقی از افتخارات این فیلم در جشنواره فجر است.

کیمیا:

کیمیا فیلمی محصول ۱۳۷۳ به کارگردانی احمدرضا درویش است. در آغاز جنگ ایران و عراق، همسر رضا باردار است و باید مورد عمل جراحی قرار گیرد. رضا او را به بیمارستان می‌رساند و خود به اسارت قوای دشمن در می‌آید. همسر رضا حین عمل جراحی می‌میرد و شکوه جراح، فرزند رضا را نجات می‌دهد. پس از گذشت نه سال، وقتی رضا از اسارت آزاد می‌شود، پی می‌برد که همه اعضای خانواده‌اش را از دست داده است. برنده جایزه ویژه هیات داوران فجر، سیمرغ بلورین بهترین نقش اول مرد، سیمرغ بلورین بهترین صدابرداری، نامزد بهترین کارگردانی، نامزد بهترین بازیگر زن، نامزد بهترین بازیگر نقش دوم مرد، نامزد بهترین فیلمبرداری، نامزد بهترین موسیقی، نامزد بهترین تدوین، نامزد بهترین صحنه‌آرایی، نامزد بهترین صداگذاری و نامزد بهترین پوستر از جمله افتخارات این فیلم است.

لیلی بامن است:

لیلی با من است ساخته کمال تبریزی در سال ۱۳۷۴ است. صادق مشکینی (پرویز پرستویی)، فیلمبردار تلویزیون، که بسیار زیاد از جنگ و جنگ می‌ترسد، برای اینکه بتواند از صندوق تلویزیون وام بگیرد تا خانه نیمه‌ساخته‌اش را تکمیل کند، باید برای فیلمبرداریِ فیلمی مستند از اسرای عراقی به منطقه جنگی برود. سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه، نامزد بهترین بازیگر نقش اول مرد، نامزد بهترین بازیگر نقش دوم مرد از افتخارات این فیلم است.

سفر به چزابه:

سفر به چزابه فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور محصول سال ۱۳۷۴ است. وحید در حال ساختن یک فیلم جنگی است، او از علی دوست آهنگسازش دعوت کرده تا با دیدن قسمت‌هایی از فیلم که آماده شده، آهنگی بسازد، اما علی نمی‌تواند با فیلم ارتباط درستی پیدا کند. علی به قصد آشنایی با فیلم به همراه وحید به محل فیلمبرداری می‌رود، اما ناگهان هر دو با رفتن به یکی از خاک ریز‌های ساخته شده، خود را در قلب سنگر‌های واقعی جبهه، در منطقه‌ی چزابه می‌یابند.

بوی پیراهن یوسف:

این فیلم به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و محصول ۱۳۷۴ است. دایی غفور راننده یک تاکسی فرودگاه، با وجود همه مدارکی که ثابت می‌کند پسرش یوسف در جنگ شهید شده، هنوز فکر می‌کند که او زنده است و حتی حرف دامادش اصغر را که همرزم یوسف بوده قبول نمی‌کند. او با این که پلاک یوسف را هم در شکم یک کوسه یافته‌اند، همیشه منتظر است پسرش بازگردد. موسیقی متن مجید انتظامی برای این فیلم یکی از آثار ماندگار موسیقایی شناخته می‌شود.

آژانس شیشه‌ای:

این فیلم محصول ۱۳۷۶ و به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیاست. عباس، بسیجی خراسانی است که از سال‌های حضورش در جنگ ایران و عراق، ترکش خمپاره‌ای در کنار شاهرگ گردنش باقی مانده‌است. به اصرار همسرش، نرگس، برای معاینه به تهران می‌آید و در خیابان، به شکل اتفاقی با همرزم سابقش، حاج کاظم، روبه‌رو می‌شود که مشغول مسافرکشی است. پزشک، وضعیت عباس را بحرانی تشخیص می‌دهد و توصیه می‌کند هرچه زودتر برای بیرون آوردن ترکش به لندن برود. سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین موسیقی، بهترین فیلمبرداری، بهترین تدوین، بهترین صداگذاری، بهترین چهره‌پردازی، بهترین صحنه‌آرایی، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران جوایز این فیلم از فجر است. بی‌تردید آژانس شیشه‌ای پرافتخارترین فیلم دفاع مقدس است. به تعبیر گادفری چشایر در ورایتی، تحسین و اظهارنظر‌های فزاینده متأثر از ارائه تصویری بی‌نظیر از مسائل حساس اجتماعی در آژانس شیشه‌ای، جوایز بهترین کارگردانی و بهترین فیلم‌نامه را برای حاتمی‌کیا به ارمغان آورد.

دوئل:

به کارگردانی احمدرضا درویش محصول سال ۱۳۸۲ است. داستان فیلم حول یک گاوصندوق می‌چرخد. در بحبوحه جنگ عده‌ای تلاش می‌کنند از خروج یک گاو صندوق از کشور جلوگیری کنند. نقش اول فیلم، زینال، در این بین به حسن نیت آن‌ها شک کرده و سعی می‌کند گاو صندوق را از چنگ آن‌ها در بیاورد. جایزه ویژه بهترین کارگردانی از جشنواره فجر به این فیلم تعلق گرفت.

اخراجی‌ها:

اخراجی‌ها فیلمی به کارگردانی و نویسندگی مسعود ده‌نمکی محصول ۱۳۸۵ است. مجید از اراذل جنوب تهران عاشق دختر پیرمرد عارفی به نام میرزا می‌شود. میرزا شرط ازدواج مجید و دخترش را سر به راه شدن او می‌داند. مجید تصمیم می‌گیرد برای اثبات سر به راه شدن خود به جبهه برود که بقیه دوستانش نیز همراه او می‌شوند. برای حضور آن‌ها در جبهه، مخالفت‌هایی وجود دارد. سه‌گانه اخراجی‌ها جزو پرفروش‌ترین‌های سینمای ایران به حساب می‌آیند.

ایستاده در غبار:

به کارگردانی محمدحسین مهدویان در سال ۱۳۹۴ است. احمد متوسلیان که دوران نوجوانی‌اش را در سکوت گذرانده و اکنون بزرگتر شده، فرمانده لشکری می‌شود که باید در دروازه‌های خرمشهر با دشمن بجنگند. اما سرنوشت او فرسنگ‌ها دورتر از مرز‌های ایران رقم می‌خورد. این فیلم درباره زندگی احمد متوسلیان است. سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین طراحی صحنه، بهترین جلوه‌های ویژه و نامزد بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین تدوین، بهترین صدا، بهترین چهره‌پردازی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران از افتخارات این فیلم است.

تنگه ابوقریب:

این فیلم به کارگردانی بهرام توکلی و محصول ۱۳۹۶ است. این فیلم که بر اساس واقعیت است، روایتی است از دفاع گردان عمار یاسر لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله در برابر لشکرکشی رژیم بعث برای عبور از تنگه استراتژیک ابوقُرَیب دهلران و حمله به فَکّه و شرهانی. در روز‌های پایانیِ جنگ. عراقی‌ها باید از سد یک پایگاه که شکل تنگه است عبور کنند که با مقاومت شدید نیرو‌های ایرانی روبه‌رو می‌شوند. سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین چهره‌پردازی، بهترین جلوه‌های ویژه و نامزد بهترین فیلمبرداری، بهترین صدابرداری، بهترین طراحی صحنه، بهترین موسیقی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران از افتخارات این فیلم است.

پیشرفت‌های فنی در آثار سینمای دفاع مقدس ویژگی‌های خاصی را در این سال‌ها برای سینمای ایران به ارمغان آورده است؛ ورود سازمان اوج به عنوان یکی از مهم‌ترین محرک‌ها برای احیای مجدد سینمای دفاع مقدس یک اتفاق خاص و ویژه در عرصه تولید آثار سینمایی در این زمینه شد اما موضوع اکران و نمایش و مخاطب‌سازی برای این آثار سینمایی همچنان مغفول مانده است. مخاطبان زیادی در نقاط مختلف کشور وجود دارند که علاقه‌مند به ژانر جنگی و سینمای دفاع مقدس هستند اما این طیف وسیع از مخاطب بخاطر عدم دسترسی به سالن‌های سینما امکان اضافه شدن به مخاطبین سینمای دفاع مقدس را ندارند.