گفت‌وگو با نویسنده‌ نوقلمی که می‌گوید در همه ابعاد دلبسته شخصیت شهید چمران است

 به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، هاشم نصیری نویسنده کتاب‌ بدون مرز درباره زندگی و مبارزات شهید چمران است. او با این کتاب نشان داد نویسنده موفقی است؛ هرچند در رشته مهندسی عمران تحصیل کرده باشد و نویسندگی شغلش نباشد. او با فعالیت  در حوزه  عمرانی روزگار می‌گذراند اما علاقه او  به نوشتن و شهدا باعث شده قلم در دست بگیرد و بنویسد. با این نویسنده گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: آقای نصیری! با توجه به اینکه شغل و حتی رشته تحصیلی شما غیر مرتبط با حوزه ادبیات داستانی است چطور شد که تصمیم گرفتید وارد این حوزه شده و نویسنده بشوید؟

از کودکی به فیلم و کتاب علاقه زیادی داشتم و کتابخوان‌ترین فرد خانواده بودم. شب‌ها را هم با پدرم فیلم می‌دیدیم. همیشه فکر می‌کردم که نویسنده و کارگردان موفقی می‌شوم، درحالی که اصلاً تلاشی برای فراگیری این فنون نداشتم. در نهایت در سال 1398 و در پادگان نظامی، تصمیم گرفتم بلافاصله پس از پایان سربازی وارد هنر بشوم. اتفاقاً همین طور هم شد و در سال 1399 وارد مقطع ارشد رشته ادبیات نمایشی و دانشگاه صداوسیما شدم. حالا هم به لطف خدا در حال آماده شدن برای کنکور دکتری هنر هستم.

تسنیم: در نوشتن به‌دنبال چه چیزی هستید؟

به نظر من، در کشور ما سوژه‌ها و موضوعات بسیار مناسبی برای نگارش و دیده شدن وجود دارند که ما از آنها غافل بوده‌ایم و هستیم. اگر نگاهی به سلیقه مخاطبان ایرانی بیندازیم، می‌بینیم که در نگاه آنها آثار متنوعی از سینما و ادبیات جهان مورد استقبال قرار می‌گیرد. به نظر من ما نویسندگان باید به‌دنبال جبران عقب‌ماندگی چندساله خودمان از سینما و ادبیات جهان باشیم؛ چرا که دارای استعدادها و ظرفیت‌های بسیار توانایی هستیم.

تسنیم: «بدون مرز» اسم اثر شماست. درباره این کتاب توضیح می‌دهید؟

به نظر من اسلام، یک دین بدون حد و مرز است. بنابراین مسلمانان واقعی فارغ از ملیتی که دارند، بدون حد و مرز خاصی زیست می‌کنند. نمونه‌اش؛ دکتر مصطفی چمران، سردار حسین همدانی، سردار حاج‌قاسم سلیمانی و خیلی‌های دیگر که به وفور می‌توانیم از آنها نام ببریم. این در حالی است که کشورهای اسلامی سال‌های بسیاری است که درگیر مرزبندی‌های کاذب سیاسی و جغرافیایی هستند و حاصلش یک مدل جدا افتادگی و چند پارگی اجتماعی است. از اول اسم کتاب «بدون مرز» بود و با این دیدگاه نگارش یافت. به لطف خدا این مسیر را در آثار بعدی نیز ادامه خواهم داد. اما در رابطه با طرح جلد کتاب که داستان مفصلی دارد، اول باید بگویم که فقط یک ماه طول کشید تا استاد مسعود نجابتی عزیز زحمت آن را قبول کنند! یک جلسه مختصر با ایشان گرفتم و در چند دقیقه آنچه که مدنظرم بود را توضیح دادم. اما به ایشان گفتم که هر طور خودشان صلاح می‌دانند عمل کنند؛ چون ایشان را می‌شناختم و می‌دانستم که باید دستشان را باز بگذارم. بعد از دو ماه تماس گرفتند و این طرح را نشانم دادند. خوشم آمد و از انتشارات درخواست کردم که همین طرح را کار کنند.

تسنیم: چه انگیزه یا هدفی سبب شد که به‌عنوان اولین کتاب به شخصیت شهید چمران بپردازید و درباره ایشان اثری را خلق کنید؟ ایده و موضوع داستان از کجا به ذهن شما رسید؟

عمری را با عشق به شخصیت ایشان سپری کرده‌ام. در ابتدا توسط یکی از معلم‌های دوره اول دبیرستان با شخصیت علمی ایشان آشنا شدم. اما رفته‌رفته با مطالعاتی که از آثار ایشان داشتم، در همه ابعاد زندگی دلبسته‌اش شدم. زیست او برای من یک الگو است. نمی‌گویم که مثل او زندگی می‌کنم. اما می‌دانم که در فکر با او زندگی می‌کنم. وقتی که می‌خواستم شروع به تمرین‌های نگارشی کنم، از او می‌نوشتم. استاد می‌گفت یک داستان صد کلمه‌ای بنویسید، من از او می‌نوشتم. طبیعی بود که برای اولین اثر رسمی‌ام به‌سراغ او بروم. اگر چیزی غیر از این می‌شد، باعث تعجب بود.

تسنیم: روند نگارش اثر به چه صورت بوده و چقدر طول کشیده است؟

کل اثر را در پادگان نظامی و در دوران سربازی نوشته‌ام. نگارش اولیه پنج ماه طول کشید و اصلاحات نهایی هم پنج ماه دیگر.

تسنیم: به‌محض خواندن صفحات ابتدایی کتاب وارد فضای داستانی کتاب «طوفان دیگری در راه است» آقای سیدمهدی شجاعی شدم، چقدر از آن داستان و شخصیت اصلی آن الهام گرفتید؟

این کتاب را تا به حال نخوانده‌ام و طبیعتاً موضوع آن را نمی‌دانم. از آقای شجاعی فقط «مرد رویاها» را خواندم که فیلمنامه‌ای در باب زندگی دکتر چمران بود. در این راستا لازم می‌دانم که یک موضوع را مطرح کنم. در همان روزهای اولی که «بدون مرز» منتشر شد، عده‌ای نام آشنا به آن حمله‌ور شدند که یک کپی ناشیانه از «مرد رویاها» است. چرا؟ چون زندگی دکتر چمران است. چرا؟ چون هر دو کتاب به برهه‌های یکسانی از زندگی دکتر می‌پردازند. این درحالی است که مسئله بینش و رویکرد در اثر هنری بسیار مهم و تأثیرگذار است. آیا رویکرد «بدون مرز» با «مرد رویاها» یکسان است؟ آیا می‌توان یک فیلمنامه به اصطلاح دکوپاژ شده را با یک رمان مقایسه کرد؟ و در نهایت آیا اگر بر فرض ابتدا «بدون مرز» منتشر می‌شد و چند سال بعد «مرد رویاها» به چاپ می‌رسید، آن وقت «مرد رویاها» یک کپی ناشیانه از «بدون مرز» می‌شد؟ به نظر من تا ما درگیر چنین مسائلی هستیم، نمی‌توانیم رشد کنیم! کاش به دوروبرمان نگاهی می‌انداختیم و می‌دیدیم که در دنیا چه خبر است. در دنیا از بَتمن و مرد عنکبوتی آثار متعدد در قالب‌های متعدد تولید می‌شود، اما ما وجود دو اثر در رابطه با دکتر چمران را بر نمی‌تابیم!

تسنیم: داستان کتاب با دو زاویه دید اول شخص مفرد و سوم شخص ناظر نوشته شده است. چطور تصمیم گرفتید که کتاب را با دو زاویه دید پیش ببرید؟

به نظر من اول شخص باعث می‌شود که مخاطب به درون اثر وارد بشود و همراه با همه اتفاقات، صفحات را پشت سر بگذارد. در آثار زندگی‌نامه‌ای، اول شخص باعث می‌شود که مخاطب احساس کند هم زمان با شخصیت اصلی در حال دست و پنجه نرم کردن با شرایط است و من اسم این را می‌گذارم زیست ذهنی. مخاطب در ذهن خود با شخصیت‌های کتاب یا فیلم همراه می‌شود و با آنها برای چند ساعت هم که شده زندگی می‌کند. من در آثارم به‌دنبال ایجاد همین زیست ذهنی‌ام. اینطوری فاصله مخاطب با شخصیت‌هایی که در حال روایت‌اند، کم می‌شود و نوعی حس همذات‌پنداری ایجاد می‌شود. از طرفی اعتقاد دارم که سوم شخص ناظر اگر به موقع به کار گرفته شود، به مخاطب کمک می‌کند که هم زمان با زیست ذهنی یک نتیجه‌گیری و داوری هم داشته باشد.

تسنیم: آیا شخصیت مهندس که در لبنان با نام مستعار سعید ماجد شناخته می‌شود ساخته ذهن شماست یا چنین شخصیتی در واقعیت وجود دارد؟ و چرا نام اصلی او تا آخر داستان مجهول ماند؟

مهندس صددرصد ساخته ذهن نویسنده است و وجود خارجی ندارد، هرچند وقتی که در تاریخ غوطه‌ور شدم، سعید ماجد واقعی را که یک چریک مسلمان بود یافتم. مهندس یک نماد است نه نام. نماد همه جوانان مبارز این وطن که جان و مال و زندگی خود را وقف مبارزه علیه ظلم کردند. مهندس بدل دکتر چمران است و نشانگر سختی‌های درونی خود دکتر چمران. مهندس یک نفر نیست که برای او نام بگذارم؛ او یک مسیر و حرکت است.

تسنیم: خودتان به‌عنوان نویسنده اثر کدام بخش از زندگی شخصی یا نظامی شهید چمران را دوست دارید و با آن ارتباط گرفتید؟

جدایی او از پروانه سال‌های سال است که ذهن من را درگیر کرده است. در کل زندگی دکتر یک غربت و تنهایی خاص قابل مشاهده است که من عاشق آن تنهایی‌ام.

تسنیم: کتاب شما از 3 بخش و 54 فصل تشکیل شده چرا در ابتدای اثر فهرستی از آنها ارائه ندادید؟

به نظر من رمان و داستان، نه فهرست می‌خواهد نه منبع. فهرست به چه کار مخاطب می‌آید؟ رمان را باید از صفحه اول خواند و به صفحه آخر رسید؛ بدون هیچ فهرستی. در رابطه با منبع هم به شدت اعتقاد دارم که منبع رمان، الهامات نویسنده است و هرچه قدر هم که تلاش کنیم آنها را به تاریخ گره بزنیم، در نهایت با برساخت‌های ذهنی نویسنده طرف خواهیم بود.

تسنیم: برای پی بردن به زندگی شخصی و نظامی شهید چمران از چه منابع استفاده کردید و به چه سازمان‌ها و یا مراکزی مراجع کردید؟

عمده منابع استفاده شده در بدون مرز، آثار خود دکتر چمران و همچنین اسناد و نامه‌های مرکز اسناد انقلاب اسلامی است که از آرشیو ساواک به یادگار مانده است.

تسنیم: فردی که مهندس را با شهید چمران آشنا کرد و فردی که او را به رابط مصری وصل کرد هر دو مؤنث بودند دلیل این انتخاب چه بود؟

اعتقاد من این است که در جریانات متصل به نبردهای چریکی نقش زنان بسیار پر رنگ بوده است. اما همیشه در روایت‌گری‌های ما حق آنها ادا نمی‌شود. با این کار خواستم نشان بدهم که در تشکیلات بسیار مخفی و پیچیده دکتر چمرانِ آن روز هم زنان حضور داشتند.

تسنیم: مرز بین واقعیت و تخیل در اثر شما تا کجاست؟

برای من همه چیز تخیل است؛ تا جایی که به حقیقت آسیبی نرسد. من کاری به کار واقعیت ندارم. برای من مهم همان حقیقت است. تنها چیزی که دامنه تخیل را محدود می‌کند، وفاداری به حقیقت است و بس.

تسنیم: مهم‌ترین پیام «بدون مرز» برای خواننده چیست؟

تلاشم این بود که بگویم چمران تنها یک نفر نبود و نیست و در مسیر او افراد زیادی حضور داشتند. چمران یک قهرمان حقیقی است و من به‌دنبال نشان دادن یک زندگی ساده ولی قهرمانانه بودم.

تسنیم: چرا داستان را تا سال 57 و خروج شهید چمران از لبنان روایت کردید و به شخصیت ایشان تا لحظه شهادت نپرداختید؟

دوست داشتم در یک جلد به کل زندگی او بپردازم. ولی راستش را بخواهید تا همین سال 57 هم برای یک نویسندگی نو قلم و کم سواد مانند من، ریسک بزرگی است. تصمیم گرفتم ادامه زندگی ایشان را اگر توفیقی بود در جلد دوم بنویسم.

تسنیم: درباره فعالیت‌های قلمی و پژوهشی که این روزها مشغول آن هستید و اثری که آماده چاپ دارید بفرمایید؟

دومین اثرم، رمان 33 است که به دوران جنگ 33 روزه می‌پردازد. تکیه این رمان، بر زندگی حاج‌عماد مغنیه و حاج‌قاسم سلیمانی است. اگر خدا بخواهد قرار است تا قبل از پایان سال 1402 توسط انتشارات کتابستان معرفت چاپ بشود. بعد از نشر این اثر، اگر عمری باشد به‌سراغ نگارش رمان بدون مرز 2 خواهم رفت.