حرام سیاسی، وضعیت استثناء درقرن پرآشوب

فاش نیوز- «هان کجاست

 

پایتخت این بی آزرم و بی آئین قرن

 قرن پر آشوب...»

جامعه ی ایران با مشاهده ی چگونگیِ «زندگیِ همایونی! و ورود امر عمومی و امر خصوصی به منطقه ی ابهام و عدم تمایز مطلق!» دردوره ی حکومت ناروای طاغوت؛ به فکر چاره افتاد.

پیامدآگاهی از چراییِ تبدیل "فعل حرام به فعل حلال" و شیوه ی سرایتِ پرمخاطره ی آن شاکله ی رفتار غیرشرعی و ناشایست  به بدنه ی اجتماع؛ شکست شاهانه بود، اما رنج شدیدِ حاصل از این تجربه ی شیرین! ردّی ابدی نیز بر عقل سلیم گذاشت.

انگار این روزها، تشدید این رنج! سوداگران بازار اندیشه در آن ور آب را برای چندمین بار ناگهان از خواب پرانده! که چشم مالیده و با خوش خیالی گمان می کنند:

" از این آب گل آلود، می توان ماهی بازگشت به شیوه ی زندگیِ همایونی صید کرد! زهی خیال باطل"

در این جستار سر آن داریم تا احتمالِ پرتاب جامعه به «وضعیت استثنایی» را یاد آور شویم. البته با اندکی قصه خوانی اما پرهیز از ردیف کردن پشت سر هم داده های تاریخی از جمله پرتاب به حالت استثناء در 17 دی ماه 1314!

در «وضعیت استثنایی» به ساده ترین بیان «حاکم؛ قانون را استثنائا و موقتا به حال تعلیق در می آورد! اما زور عریان را حفظ می کند!(1)»

اندیشکده های سیاسیِ امریکا روی احتمال این رخ داد و تأثیر بر اراده ی «کسی که بر سر این وضعیت تصمیم می گیرد،(2) شرط بندی کرده اند و به آب و آتش می زنند تا ایران امروز را به این بحران پراتاب کنند!

« نزاعِ در گرفته بر سر وضعیت استثناء، در اصل بحثی بر سر جایگاه حقیقی آن است» و فراتر از معانی متعارف و پرتنوع می باشد.

مفروض است:

شرطِ سخن از امری عظیم« به دور از آرایش و آلایش، سخن گفتن(3)» است.

بنا بر تحلیل آسیب شناسانه و جامعه شناختی؛ هر گونه بد کار کردی محتمل یا تحقق یافته! نسبت به دو عامل درهم تنیده، یعنی:

1. «دولت دیجیتال(4)» 
2. « انقلاب  الکتریک و الکترونیک(5)»

 حکمرانی دینی را با مخاطره ی بحران چند جانبه ی سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و «وضعیت استثنایی»  رو به رو می سازد.

مو قعیت ساختاری- ذهنی حکمرانی دینی، ایجاب می کند تا حتی الامکان به این وضعیت نزدیک نشود! و مراقب باشد تا برنامه ریزان در اندیشکده های علوم اجتماعی در امریکا، آن را به سمت این وضعیت نکشانند!!!

فرضیه

الف: خروج انحصارِ تفسیرِ دستورالعمل های دینی، از دست علما و مراکز رسمی! زمینه ساز رویکرد دلبخواهانه به امور حلال و حرام شد.

ب: گرد و غبار برخاسته از نبرد بین دو غول افسانه ای (غول فرنکشتاین و گلگمیش(6)) به چشم نسل جدید خواهد رفت!

ج:  حرام خدا آشکارا حلال شدن! در «دوره ی قیچیِ کساد(7)» بهانه ی پرتاب جامعه به« وضعیت استثنایی» را فراهم می کند!

 

به موازات عصر دیجیتال، زندگی اجتماعی ایرانیان نیز به «وضعیت چند لایه،چند فرهنگ،سیال و در حال تحول (8)» وارد شد! و ناگزیر به مواجهه با «بن بست های ناشی از تعارض احکام شرعیِ فرعی با مصالح زندگی سیاسی(9)» شد.

نتیجه ی این رویارویی؛ پدیداری نوعی پیچیدگی خاص و تجربه ای جدید در زندگی روزمره ی امروزی است.

پر واضح است که «تکنیک با اشغالِ جایِ تفکر(10)» دریچه ای به روی نسل نو گشوده است و اصرا دارد تا صرفا ازآن چارچوب به حرمت های الهی را نظاره کند!

و این درحالی است که پاسداشت و نکوداشت حرمتِ هر نهاد الهی! همواره «مایه ی عظمت کشورها (11) » بوده است.

 تاریخ، نقل اخبار دست و پنجه نرم کردن های بشر برای حفظ این حرمت ها و سایبان های آرامش روان است. ...

از آسایش آن گه خبر داشتی

که در روی ایشان نظر داشتی

در افسانه ی دولت مدرن نیزتمایل به حفظ این حرمت پر رنگ است، و از آنجاکه «مسئله ی اصلی در سیاست مسئله ی ترجیح است نه توضیح(12)» تأثیر معنا دار این ترجیح بر زیستِ سیاسی در دولت دیجیتال و اقتضائات انقلاب الکتریک و الکترونیک؛ شباهتی عجیب بین کارکرد دولت و عمکرد غول گیلگمش در اسطوره ی سومریان باستان ایجاد کرده است.

به طور خلاصه:

گیلگمش، فرمانروای دولت- شهرِ اروک و خدای باور و ...؛ موجودی فرا انسانی بود. ...

«دو سوم الهی و یک سوم انسانی» اما به جای تیمار داری اهالی، هم و غمّ آن صرفا ترجیحات نفسانی ومنافع خود بود!  فرامانروا مزاحم شهروندان می شد و رفتاری غیر قابل تحمل داشت! و مردم از دست او به در گاه خدای آسمان به نام«آنو» استغاثه بردند. ...

 الهه ی آسمان به خدای سازندگی دستور داد تا برای ایستادن در مقابل رفتارهای ناپسند گیلگمش یک رقیب بسازد. ...

اماپس از نبردی سخت؛ «معجزه ی همدلی» رخ داد و تخاصم دود شد و آسمان رفت! ودو رقیب، برادر وار یکدیگر را در آغوش گرفتند و با هم دوست شدند. ...

پیامد اجتماعیِ این ترک مخاصمه دفع تهدید دشمن از شهر اروک بود. ...

با اندکی تسامح و تساهل، می توان چنین معجزه ای را جلوه ای از «حالت استثنا با خوانش اشمیت و آگامبون» دانست!

راهکار اسطوره برای تفسیر جهان همواره جالب توجه بوده است. اما تکانه های الکترونیک برای فرمانروایان رقیب می سازند و آنها را به چالش می طلبند! و با کشاندن مرز تخاصم به احکام شرعیِ فرعی در زندگی روزمره؛ احتمال وقوع معجزه را بسیار پایین می آورند!

هر چند آرزو بر نوجوانان وجوانان تازه از راه رسیده ی شیفته ی فناوری دیجیتال عیب نیست؛ اما ایراد کار آنجاست که این ابزارِ شالوده شکنی! بنیان مفاهیم حلال و حرام و مکروه و مستحب و مباح را بر باد می دهد!!!

در همین راستا «غول فرنکشتاین» یا راوی جوان پسند! با تکیه بر:

• افسانه های هرزه ی پُر ضرر و زیان!
• مهارت در گسترش  زلف بر باددهی و سرکشی و نافرمانی!

 از تار موی های رها شده در اغتشاش اخیر؛ طنابی به رنگ رنگین کمان بافته! تا امر حریم و حیا و ادب و شأن را به صورتی دلبخواهانه به بند بکشد!!!

البته درک و فهم اینکه سرمایه داری لجام گسیخته ی غربی در «زمانی برای مستی اسب ها» کدام مدل جو را به اسب سیاست! خورانده چندان مشکل نیست؛ اما آنچه که مشکل است تبیین علمی و تخمین خسارت حاصل از لجام گسیختگی و جفتک پرانی آن بر معیشت مردم است!!!

 به قول «نیچه» «علم یک ایستگاه بین راه است» و پیش فرض کار علمی باور به تداوم چنین کاری و اطمینان فرد از مفید بودن آن است. ...

بر همین اساس، هرآینده پژوه «به اقتضاء زمان و مکان و بر اساس ارزش های ذهنی و محیطی خاص خود عمل می کند؛(13)» و به حکم وجدان« باید بکوشد آنچه را نمی تواند درمان کند حد اقل تسکین دهد!»

به راستی که علوم اجتماعی، راهکار های عملی برای پیشگیری از مخاطره ی وضعیت استثناء دارند! و کاربست آن راهکارها می توانست از کشته پشته سازی در پارینه و پیرار...! جلو گیری کند. ...

تدابیر علوم اجتماعی برای عبور از بن بست نوپدید سیاسی در خیابان و کوچه ی منتهی به دانشگاه! نیز بیشترین کار برد را دارند اگر گوش شنوایی پیدا شود...

بالاخص امروز که ماهیت سیال و چندلایه ی فرهنگ دیجیتال؛ نخ تسبیح! و نگه دارنده ی مروارید استقلال و آزادی در کنار اسلام که در اصل نهم قانون اساسی تصریح و تأکید شده! را در معرض مخاطره ی گسست دیجیتال قرار داده است.

از آنجا که حفظ دست آورودِ « نابود سازی نهاد باستانی پادشاهی موروثی(14)» نیاز به مراقبت ویژه دارد؛ هرگونه قهر کردنِ بیش از سه روز! با علمای استخوان ترکانده ی علوم انسانی، گناه « این فضای عجیب و غیر عادی و بی قانون که ناگهان بر فضای شهر منطبق شد؛» را نا بخشودنی تر می کند! و می تواند بر روزه و نماز تأثیر معنادار بگذارد!!!

 و اگر به شیوه ای علمی علاج نشود «اساس مسلمانی تدریجا از آثار آن سیل عظیم محو و نابود خواهد بود! (فیرحی؛ فقه و سیاست در ایران معاصر، فقه سیاسی و فقه مشروطه، ص 246 )»

بخاطر اینکه:

1.  شبکه های اجتماعی حتی بر اعتقاد به ذات اقدس الهی تأثیر معنا دار گذاشته اند؛
2. تحول درون مایه ی ذهنیت و ساختار فکری و نظام نیازها و آرزوها ی نسل جدید کاملا مشهود است!

از همین روست که اساتید امریکایی از آنجا با رصد دقیق تحولات جاری، علاوه بر احتمال پرتاب جامعه به« شرایط استثنایی» خیال آغاز رنسانس اسلامی را در سر می پرورانند!!!

از این منظر، معنا و مفهوم حرام سیاسی! را باید امری دانست که به عدول ارقانون اساسی نیز اشاره دارد. در این صورت حرام سیاسی در هرکدام ازحوزه های سیاست و اقتصاد و جامعه و فرهنگ، حالتی سیال می یابد. ...

زیرا به قول اندیشمند فلورانسی در بافتِ تمدنِ رنسانس - مسیحی «ما کیاولی» «در سیاست همیشه، یا اغلب، به همان صورتی عمل نمی‌کنند که ادعا می‌کنند.» ...

دقیقا بر همین مبنا؛ خردورزی سیاسی بر دو اصل پای می فشارد:

1. « ما متحدین همیشگی نداریم؛
2.  مصالح ماست که دائمی و ابدی است؛

و دنبال کردن این مصالح است که وظیفه ی ما را تعریف می کند.(اندیشه و اندیشه ورزی،ص61)»

اینکه سیاست بسیار دشوارتر از فیزیک توصیف شده و حتی نظریه ی نسبیت اینشتین! بازتاب دو اصل فوق می تواند باشد. ...

اتفاقا همین دویژگی مجادله بر انگیز! بهانه ساز اغتشاش، و زمینه ساز احتمال پرتاب جامعه ی ایران به «وضعیت استنثایی» شد!

یعنی همان وضعیتِ دلخواهِ اندیشکده های امریکایی، که برای آن لَه لَه می زنند و روزشماری می کنند! وبرای برنده شدن در شرط بندی تأثیر بر تصمیم بر سر وضعیت استثناء؛ از رهیافت و روش ماستینه! نیز چشم یاری دارند!

این تأکید از این رو حائز اهمیت است که نزاعی فکری  و هجوم غیر منصفانه به جایگاه رهبری (نگهبان قانون اساسی) در جریان است!

اما به قول سخنگوی وجدان ایرانی:

امین و بد اندیش تشتند و مور

نشاید در او رخنه کردن به زور

 قانون دارای دو رکن اساسی است:

• هنجار
• تصمیم

1.  هنجار (عامل همبستگی اجتماعی) رهیافت و روش عمل را نشان می دهد.
2.  « فرهنگ عامل اصلی و تعیین کننده ی امر سیاست و تصمیم های سیاسی است.(15)»

در این نزاع و هجوم، طرف شارلاتان در آن ورآب وایستاده! و آسوده خاطر از تیر غیب! چشم ها را بسته و دهان نامبارک را به سخیف ترین الفاظ باز نموده!!

در این ور آب! نیز تنها امکان در حال حاضر! بیان فصیح و بلیغ و روان و زیبا و دلپذیر سعدی است؛ هرچند به تیر غیب ارتباطی ندارد اما برای زنگ تفریح خوب است:

« شاعری پیش امیرِ دزدان رفت... ،گفت جامه از او برکنند، برهنه به سرما همی رفت، سگان در قفای وی فتادند، خواست تا سنگی بردارد، در زمین یخ گرفته بود... گفت این چه حرامزاده مردمانند سگ را گشاده‌اند و سنگ را بسته... (کلیات سعدی، ص102)

حال که با پایان «عصرِ خودکامگی و استبداد فزاینده ی شاه؛ راه برای جهت گیری دینی بازشد؛(16)» و ایرانیان فراز و فرود زندگی روزمره در سایه سار:

« ظهور نهادهای جدید در حقوق سیاسی و اداری کشور (خبرگان، نهاد ولایت فقیه، شورای نگهبان و ...»"

 را مشاهده کرده اند! شایسته است راهدارخانه نیز پیش از وزش توفان مجاز و رایانش ابری؛ و پرتاب احتمالی به وضعیت استثنایی تمهیدی بیاندیشد!

 بسته شدن جاده ی رسیدن به انگاره های "شأن و منزلت و شرافت" موجب نگرانی از آینده می شود. باید با خردورزی سیاسی و تحقیق و تفحص! از غارت و چپاول اندیشه ی نسل جدید (بالاترین سرمایه ی اجتماعی) پیشگیری نمود.

 یک راهکار، فهم و درک وآگاهی از:

• «حالت استثنایی»
• «دوره ی کسادِ قیچی!»

و مطالعه ی تاریخ قرن پر آشوب است.«در شوروی 1923 درحالی که تولیدات صنعتی افزایش قیمت نشان می داد، در آمد کشاورزی در سطح پائین قرار داشت؛ به دلیلِ این حرکتِ خلاف جهت و نمایش ترسیمی آن! این دوران به کسادی قیچی معروف شد. (سیاست به مثابه علم، ص59)»

 این افزایش قیمت و سطح پائین درآمد، دقیقا پس از قرنی ازآن تاریخ! در 2023 شرایط بحران اقتصادی در نو متحد  روسیه یعنی ایران اسلامی را نیز ترسیم می کند!

هرچند هیاهوی رسانه ها، پرتاب شوروی به حالت استثنایی در نتیجه ی دوره ی کسادِ قیچی! را تداعی می کند، اما اینجا ایران است و به شهادت تاریخ ! هرگز چنین تجربه ای را نخواهد آزمود!!!

درست است که دیجیتالیسم در این مقطع و در مواردی حتی خود واژگان "دین و معاد" را از ذهن نسل جدید قاپیده! و دعوا بر سر ماهیت حقیقت، تمام بشو نیست!

و هرگز جامعه ای عاری از تضادهای درونی یافت نمی شود؛ اما عقل سلیم ایرانی برای عبور از بن بست نوپدید نیز راهی خواهد یافت یا راهی خواهد ساخت!

نتیجه گیری

اکنون همگان باپیامد های اعجوبه ی جهان فناورانه آشنایند، و با بسیاری از امور به ظاهر غیرممکن اما امکان پذیر شده، ازجمله:  

• « رفاه فزاینده
•  دانش فزاینده
•  هیجان فزاینده
•  مهارت فزاینده
•  مصرف فزاینده
•  خشونت فزاینده
• ...  »                                                 

 زندگی می کنند. تأثیر معنادار این امور بر شیوه ی اندیشیدن و نگاه به دین و دولت، حقیقتی انکارناشدنی است.

همین امر از دلایل بروز بحران های ادواری، نیز محسوب می شود. در این سه دهه ی پس از ورود اینترنت، خشمی غضبناک و البته بسیار ماهرانه در:

•  سرابی بی سعی!
• ولی چهره ای با صفا!

  به نسل وب آموزش داده  شد و اینترنت به «قدرتمندترین اهرم برای گسترش نوع [جدید] زندگی اجتماعی» تبدیل شد و حتی تا درجه ی « خدای دانا » بالا آمد!

این آموزشگاه شبانه روزیِ بَدی! گوهر های ناب در خصال اندیشه ی ایرانشهری را از متن به حاشیه می راند. یعنی همان عناصر مبتنی بر «الهیات (دین، ایمان، شهود، اسطوره، عرفان، احساس و عو اطف(17)» که تأثیری بی بدیل در برابر باد و بوران حوادث دارند!

در همین راستا پاسخ به پرسش «اخوان ثالث» در آخر شاهنامه هان، کجاست؟ پایتخت این دژآیین قرن پر آشوب/قرن شکلک/عرصه ی انکار و وهن و .../ پایتخت اینچنین قرنی/برکدامین بی نشان قله ست/در کدامین سو؟ دیده بانان را بگو تاخواب نفریبد ...

فقط یک کلمه است: اینترنت

همین قدر کافی است تا به نتیجه ی نزاع های سیاسی از زمان ورود به این پایتخت و پیامد های آشکار سیاسی و واقتصادی و فرهنگی و اجتماعی آن در زندگی روزمره! اندکی عمیق تر نگاه کنیم تا مطلب روشن شود.

بدیهی است سیاه چاله ای که در «عصر ماشین هوشمند(18)» به آسانی «تمامی شئون زندگانی را می بلعد! (19)» از رهگذر طرح پرسش های فکری جدید و تردیدآمیز، شرایط جاری را بغرنج تر خواهند کرد.

 در همین زمینه، نگاهی به نتایج تحقیقی پیمایشی، از ارزش ها و نگرش ها! نشان از واقعیتی تأمل برانگیز دارد:

1. «در گروه های سنی جوان، میزان میل به برخی فرایض کاهش یافته است.
2. موافقت با ایده ی جدایی دین و حکومت در میان گروه های سنی جوان، بیشتر است.
3. گروه سنی نوجوان بیش از همه به فضایل اخلاقی جامعه بد بین است.
4. گروه سنی 20 تا 29 سال کمتر از همه به فضای اخلاقی جامعه در آینده خوش بین است.
5. ...

پژوهشنامه ی علوم سیاسی، سال اول، شماره ی2، بهار 1385، ص76»

در هنگامه ای که شبکه های اجتماعی تبدیل به مین های ضدِ دین! شده اند و تمام تصور نسل جدید از مفاهیم حلال و حرام و مستحب و مباح و مکروه باخطر انفجار مواجه است! اصرار بر برخی بدکارکردهایِ محتمل «چه بسا زمینه ی لازم را برای حذف کلی شریعت از حیطه ی عمومی- سیاسی، تدارک نماید؛» و حتی موجب مبدل شدن «تاریخ و مردم نگاری دینی به ماشینی برای مبارزه بر ضد دین(20)» شود!

نتایج تحقیقات کیفی نشان می دهند که آگاهی نسل جدید از استانداردهای دوگانه ی مین گذار؛ توپ را به زمین حریف برمی گرداند:

ازجمله:

• قانون قرون وسطایی گوانتانامو؛
• « قانونی که اسنودن به موجب آن مجرم شناخته شد و ...»

به عنوان مثال در خلیج گوانتانامو به قول «آگامبون» «جاندارانی که عاری از هرگونه شأن حقوقی، نه اسیر جنگی اند و نه زندانی و در مرزهولناک شهر و جنگل می زیند! و به معنی دقیق کلمه بازداشتی اند.»

بدون تردید نسل جوان و هوشمند ایرانی قادر است ترفند اندیشکده های امریکایی در ترجیح وضع قوانین استثنایی در راستای منافع کشور خود، و برنامه ریزی برای ایجاد شرایط اضطرار در کشور ایران را به خوبی درک کند!

ضرورت آگاهی او از حرام سیاسی حائز اهمیت بیشتری است، زیرا:

اولا: این مفهوم توسط کسی وارد ادبیات سیاسی شد که خود سیاحتگر معنا و مسافر جهان و فقیه و رهبری سیاسی و بی بدیل و آگاه به مقتضیات زمان است! و حتی سازندگان این عصر، در شناخت امر دیجیتال، به گرد پای او نیز نمی رسند!

ثانیا: «یکی از استثناهای مهم، ظهور پدیده ی مسلمان هراسی فرانسوی است. [که به موجب آن] دانش آموزان دختری که بر اساس رسومات اسلامی موهایشان را می پوشانند از رفتن به مدرسه محروم می شوند(21)»

هدف از این اشاره، صرفا موشکافی در معانی واژگان نیست؛ بلکه به خاطر «پیچیدگی هایِ درِ تنگ تاریخ اندیشه(22)» و نوعی دعوت از پژوهشگران آزاد اندیش؛ برای تأمل بیشتر در چرایی هجوم غیرمنصفانه به جایگاه رهبری و قانون اساسی در شبکه های اجتماعی است.

انگار بنابر «سنتِ ستمدیدگان [این]وضعیتِ فوق العاده، نه استثنا بلکه قاعده است(23)» و نسل جدید در هیاهوی رسانه های نوپدید مجبور شده تا صرفا «به مفهومی از تاریخ دست یابد که با این واقعیت بخواند!»

واین درحالی است که: «هرجا خداوند از طریق وحی، دینی را تأسیس کرد؛ قوانینی در باب رفتار آدمیان نسبت به خودش و نیز رفتار ایشان به یکدیگر مقرر کرد؛... بدین سان سیاست و قوانین مدنی جزئی از دین هستند و بنا براین تفکیک اقتدار دنیوی و روحانی معنایی ندارد.(هابز؛ لویاتان، ص152)»

بجای سخن آخر

مبنای روابط اجتماعی در فرهنگ ایرانی و اسلامی هنجارها و ارزش ها و طرز تلقی ها از امور بد و خوب و زشت و زیبا و ... می باشد. نشان دادن منطق درونی این امور از شدت نزاع بر سر «وضعیت استثناء» می کاهد.

همچنین آگاهی از تفاوت بین قانون موضوعه با قوانین هنجاری! مانع از رسیدن گرمای خاکستر اغتشاش اخیر به آفتاب تموز! می شود.

پر واضح است که امر آرمانی گاهی تحقق نمی یابد! و تصمیمات مرتبط با آن با بیان «ابوالحمد» «الزام آور نبوده و پذیرش تکلیف های ناشی از آن اغلب اختیاری و ارادی است.»

 البته بی اعتنایی برخی افراد به هنجارها و لج و لج بازی؛ آنها را به قول «داستایفسکی» «مورد نوعی کیفر یعنی کین و بی مهری دیگران یا عذاب وجدان» قرار می دهد!

نا هنجاری در حال شیوع حاصل برنامه ی آینده نگر (کنفرانس نیویورک 1940) است که پس از طی مراحل سه گانه یعنی:

•  تمرکز بر فرهنگ ...
•  ابداع ابزارآلات ...
•  گسترش تکنو کراسی ...

و پس از هشتاد سال! به کوچه و خیابان ایران رسیده؛ و مجریان امروزین آن برنامه را به «تسلیم کامل فرهنگ به تکنیک» و تدارک برگزاری جشن پیروزی بر حوزه ی الهیات و اخلاق امیدوار کرده است!

نکته ی پایانی

«خانواده های شریف تلاش می کنند که مذهب را با احساس ارزش و اقتدار خودشان آشتی دهند. ما اعضای یکدیگر و در آفرینش از یک گوهر بودیم؛ ما زمانی که طبق هنجارهایی که برایمان آشنا است عمل می کنیم بزرگتر می شویم. نیاکان ما به خاطر چنین ارتباطی احساس  غرور، افتخار و برگزیدگی داشتند.(اراده ی قدرت، ص131)»

 

منابع:

1. جورجو آگامبون؛ وضعیت استثنایی
2. کارل اشمیت؛ الهیات سیاسی
3. فردریش نیچه؛ اراده قدرت
4. سید سعید رضا عاملی؛ فلسفه ی فضای مجازی
5. کاظم معتمدی؛ تکنولوژی های نوین ارتباطی
6. یووال نوح هراری؛ انسان خردمند، تاریخ مختصر زندگی بشر
7. ویلفرید روریش؛ سیاست به مثابه علم
8. فرهنگ رجایی؛ اندیشه و اندیشه ورزی
9. داود فیرحی؛ دین و دولت در عصر مدرن،جلد دوم(دولت، مشارکت، مشروعیت)
10. نیل پستمن؛ تکنوپولی، تسلیم فرهنگ به تکنولوژی
11. عبدالرحمن عالم؛ تاریخ فلسفه ی سیاسی غرب،عصرجدید و سده ی نوزدهم
12. حسین بشیریه؛ احیای علوم سیاسی،گفتاری در پیشه ی سیاستگری
13. سید رضا موسوی نیا؛ رئالیسم ایرانی
14. روح الله رمضانی؛ چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی
15. عبدالحمید ابوالحمد؛ مبانی سیاست
16. اریک ا هانسون؛ نگاهی نو به دین و سیاست در نظام بین الملل
17. سجاد ستاری؛ گفتارهای نو در جامعه شناسی سیاسی
18. جیمز اسلوین؛ اینترنت و جامعه
19. هربرت مارکوزه؛ انسان تک ساحتی
20. امیل دورکیم؛ صور بنیانی حیات دینی
21. کیت نش؛ جامعه شناسی  سیاسی معاصر، جهانی شدن، سیاست، قدرت
22.  جواد طباطبایی؛ تأملی در باره ی ایران، جلد دوم(نظریه ی حکومت قانون در ایران)
23. بابک احمدی؛ مدرنیته و اندیشه انتقادی
     

* جانباز دکتر سیدمهدی حسینی