چرا آلمان‌ زندان مخوف کمیته مشترک را ساخت؟

 محمود بازرگانی زندانی سیاسی دوران پهلوی و پژوهشگر تاریخ معاصر در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ضمن گرامیداشت دهه فجر انقلاب اسلامی به نحوه حکومت پهلوی دوم -محمدرضا پهلوی- اشاره کرد و گفت: آمریکایی‌ها پس از کودتای 28 مرداد احساس کردند که شاه در کشورمان جایگاهی ندارد؛ برای همین مصمم شدند که برای حفظ تاج و تخت او، تدابیر شدید امنیتی ایجاد کنند؛ برای همین سازمان امنیت و اطلاعات کشور را تأسیس کردند.

وی با بیان اینکه مجموعه اخبار و رویدادها به‌صورت متمرکز به این مرکز منتقل و نوع برخورد با تحرکات و اقدامات مخالفین به‌صورت سازماندهی، فرماندهی می‌شد؛ تصریح کرد: ایران تجربه کافی در کارهای اطلاعاتی نداشت و فضای سال‌های 1320 تا 1335 فضای علمی، آکادمیک و طبقه‌بندی شده وجود نداشت، بنابراین طراحان سیستم‌های اطلاعاتی و امنیتی ارشد دنیا مثل سازمان سیا، موساد و MI6 انگلستان، شاکله اولیه ساواک را شکل دادند و آموزش‌های مقدماتی را برای نیروها آغاز کردند.

* حربه شاه برای تشکیل ساواک

این زندانی سیاسی دوران پهلوی در خصوص نحوه تصویب قانون تشکیل ساواک اظهار داشت: زمانی که قرار بود تأسیس و فعالیت ساواک در مجلس شورای ملی تصویب شود؛ مدعی شدند که دور تا دور ایران چشم طمع به کشورمان دارند -مخصوصاً حکومت سرخ کومونیستی شوروی- بنابراین برای اطلاع از فعالیت‌های آنها، کومونیست‌ها و حفظ مرزها باید این مرکز را ایجاد کنیم.

این پژوهشگر تاریخ معاصر با تأکید بر اینکه ساواک برای حفظ منافع آمریکا و انگلیس تأسیس می‌شود؛ خاطرنشان کرد: ساواک تمام همت و تلاش خود را برای مبارزه با مخالفین داخلی شاه ملعون معطوف کرد. در آن زمان نیروهای رکن دو ارتش، شهربانی و ژاندارمری مخالفین را دستگیر و بازجویی و در زندان‌های جمشیدیه، قزل‌قلعه و زندان‌های دیگر در شهرستان‌ها نگهداری می‌کردند؛ برای همین مقابله با مخالفین راه به جایی نبرد و نتواستند جلوی آنها را بگیرند. چراکه آنها برای گرفتن پاداش از حکومت، مبارزی که توسط یکی آنها دستگیر می‌شد؛ ارگان دیگر خبردار نمی‌شد بنابراین مبارزین راهی برای فرار پیدا می‌کردند.

بازرگانی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه هرچه مقابله با مبارزین بیشتر می‌شد؛ نتیجه آن کمتر بود؛ افزود: سیستم‌های اطلاعاتی اسرائیل، آمریکا و انگستان به این نتیجه رسیدند که برای مقابله با مبارزین تمام پرونده‌ها در یک مرکز متمرکز شود، بنابراین در سال 1350 کمیته مشترک ضد خرابکاری را راه‌اندازی کردند و نیروهای کارکشته و توانمند در هر سه ارگان در آنجا به‌کارگیری شدند.

وی ادامه داد: نیروهای ساواک در یک واحد یگانه جمع شدند و این کمیته را راه‌اندازی کردند؛ چراکه لازم بود یک مرکزی برای تبادل اطلاعات و استقرار زندانیان در نظر گرفته شود، بنابراین ساختمان -یا زندان- کمیته مشترک ضد خرابکاری که قبلاً  به «زندان فلکه» مشهور بود، ایجاد شد.

* آلمان‌ها سازنده زندان فلکه یا کمیته مشترک/  زندانی که صدایی از آن بیرون نمی‌رود

این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به اینکه زندان کمیته مشترک خرابکاری یا موزه عبرت فعلی درسال 1316 توسط آلمان‌ها ساخته شد؛ اظهار داشت: آلمان‌ها، جاسوسان متفقین را در مرزهای ایران دستگیر و در این مکان نگهداری می‌کردند. رضاشاه بر این باور بود که احتمال دارد متفقین در جنگ شکست بخورند و به دلیل آنکه دست نشانده انگلستان بود ترسید تاج و تخت خود را از دست بدهد؛ بنابراین در پشت پرده تفاهم کرد که در صورت پیروزی آلمان‌ها همچنان زمام حکومت را در دست داشته باشد؛ بنابراین آلمان‌ها ساختمان‌ها زیادی در تهران ساختند.

این زندانی سیاسی دوران پهلوی با تأکید بر اینکه قرار بر این شد که در سراسر کشور مبارزین را دستگیر کنند و به تهران اطلاع دهند؛ افزود: این ساختمان استعداد نگهداری حدود 200 زندانی را داشت اما در شرایط بسیار شدید مثل حمله به خوابگاه‌ دانشجویی، حمله به کارخانجات و غیره تا 800 نفر هم نگهداری کرده‌اند که توصیه می‌کنم مردم شریف جمهوری اسلامی ایران از این موزه بازدید کنند.

بازرگانی به شکل ظاهری این زندان مخوف اشاره کرد و گفت: شکل ظاهری این ساختمان بسیار ساده است و صرفاً  مثل ساختمان شهربانی بود اما دارای اتاق‌های بازجویی، شکنجه و سلول‌های عمومی و انفرادی بسیاری است و طبق آخرین آمار 57 نفر از مبارزین مثل آیت‌الله سعیدی و غیره در این مکان شهید شدند.

وی با تأکید بر اینکه حدود 8 هزار زندانی در ادوار مختلف در این زندان حضور داشته‌اند؛ خاطرنشان کرد: افراد مختلفی در این زندان نگهداری شده‌اند و این زندان یکی از مخوف‌ترین زندان‌های دنیا است چراکه اصلاً صدایی بیرون نمی‌رود و هرچه فریاد زده شود؛ همان‌جا دفن می‌شود. امیدوارم جوانان این مرز و بوم این موزه را ببینند که محمدرضای ملعون که داعیه تمدن جهانی داشت، چگونه صدای مبارزین را در این زندان خفه می‌کرد.

* شکنجه‌های وحشیانه ساواک

این زندانی سیاسی قبل از انقلاب به فشارها و شکنجه‌های ساواک در این زندان اشاره کرد و افزود: زندانیان چه به لحاظ روحی و چه به لحاظ جسمی مورد شکنجه قرار می‌گرفتند. خانواده‌ها اصلاً اطلاع نداشتند که فرزندانشان در کجا نگهداری می‌شوند و دائماً مورد تهدید و فحاشی قرار می‌گرفتند که فشار زیادی به روحیه مبارزین وارد می‌کرد.

بازرگانی ادامه داد: شوک الکتریکی، شلاق به کف پا و اعضای بدن، سوزاندن بدن، قفس و صندلی داغ، وارونه و از مچ دست آویزان کردن به فلکه بیرونی زندان، تشته و بی‌خواب نگه‌داشتن از جمله شکنجه‌های جسمی بود که قریب به 72 مورد شکنجه در آن ثبت شده‌ است.

* شجاعت و توکل حضرت امام خمینی(ره) باعث بیداری مردم از خفقان پهلوی شد

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه مقدمات پیروزی انقلاب از 15 خرداد 42 شکل گرفت؛ افزود: روشنگری‌های امام خمینی(ره) در آن زمان باعث مقدمات پیروزی انقلاب اسلامی شد؛ چراکه مجتهد مسلم آگاه و بیدار، عارف به زمان و شجاع در مقاطع مختلف با صدور اعلامیه و سخنرانی‌های روشنگرانه مردم را بصیر و آگاه می‌کردند.

این پژوهشگر تاریخ معاصر ادامه داد: در شرایط حاد و خفقان سال 1355 و 1356 این مبارزین بودند که طلایه‌داران مخالفین حکومت بودند؛ سخنرانی‌های حضرت امام خمینی(ره) از طریق رادیو بغداد پخش می‌شد و از طریق اعلامیه توسط مبارزین تدوین و تکثیر می‌شد. بنابراین سخنرانی‌ها و سعی و تلاش امام خمینی(ره) باعث شد این روشنگری‌ها نتیجه بدهد؛ البته این مثلث دو ضلع دیگری هم داشت که یک ضلع آن مردم و ضلع دیگر آن مبارزین بودند. اما رأس همه آنها حضرت امام خمینی(ره) بودند.

این زندانی سیاسی قبل از انقلاب به ماجرای زندانی شدن خود در سال 1353 پرداخت و گفت: در سال‌های 1353 و اوایل سال 1355 به هیچ عنوان احتمال تغییر رژیم نمی‌دادیم چه برسد به انقلاب اسلامی. اما از آنجایی که حضرت امام خیمنی(ره) با اعتماد به نفس کامل، مأمور به انجام تکلیف بود و نتیجه را به خدا واگذار کرد؛ خداوند هم به یاری ایشان آمد و زحمات ایشان به انقلاب اسلامی منجر شد.

این پژوهشگر تاریخ معاصر کشورمان اقدامات و فعالیت‌های جانانه امام خیمنی(ره) را باعث بیداری مردم عنوان کرد و افزود: مبارزین در کنار مردم فعالیت‌های بی‌شماری برای سرنگونی انقلاب کردند و از همه گروه‌ها خواسته شد تا به ایجاد انقلاب اسلامی کمک کنند اما برخی از گروه‌ها مثل مجاهدین خلق و غیره به دنبال سهم‌‌خواهی بودند که با رهنمودهای خیرخوانه حضرت امام خیمنی(ره) و سپس مقام معظم رهبری این انقلاب همچنان پابرجاست و امیدواریم به انقلاب حضرت حجت(عج) پیوند زده شود.

* وابستگی اقتصادی به غرب یکی از دلایل سقوط شاه بود

بازرگانی در بخش دیگری از سخنان خود یکی از علت‌های از بین رفتن پهلوی را سقوط اقتصاد در آن زمان دانست و افزود: مردم در آن زمان به دنبال اقتصاد نبودند بلکه به دنبال عفت، حجاب و فرهنگ دینی در جامعه بودند اما اقتصاد وابسته باعث سقوط پهلوی ملعون شد چراکه صنعت کشاورزی در قبل از انقلاب توسط آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها نابود شده بود.

وی افزایش واردات را یکی از دلایل سقوط اقتصادی کشور خواند و گفت: واردات بی‌رویه از کشورهای قدرتمند صورت می‌گرفت و همین موضوع باعث شد که محصولاتی مثل مرکبات، گندم و پنبه و غیره از سایر کشورها وارد شود و فقط مصرف‌کننده باشیم در حالی که مزارع مختلفی داشتیم اما کاری کردند محصولات کشاورزان خریداری نشود و کشاورزان به شهرها هجوم بیاورند.

این پژوهشگر تاریخ فروش نفت خام توسط شاه را باعث مرگ اقتصاد کشور برشمرد و تصریح کرد: در زمان شاه سرمایه‌های زیرزمینی به تاراج برده می‌شد و خودمان را وابسته به غرب کرده بودیم و اصلاً نگاهی به آینده جوانان نداشتیم. امیدوارم مسئولین فعلی نیز این تجربه را کسب کرده باشند و طبق فرمایش مقام معظم رهبری جلوی خام فروشی را بگیرند.

گفت‌وگو: محمد کربلایی اسماعیل